Ноч. Перад вачыма — на бялюткіх аркушах словы. Непаслухмянымі і непадобнымі, як авалодаць імі?
Як да зімовай пустэчы паперы данесці — іх лясны і палёвы водар і смак?
Як захаваць у іх подых зямлі і шолах лісця?
Углядаюся ў іх прыгажосць, разгадваю іх таямніцу.
Часам вецер штосьці ласкава шапоча ў двары — ці не тыя ж сугуччы роднае мовы?
Можа, варта прыслухацца, як вымаўляе іх вольны бадзяга?
— Што ў іх углядацца? Што да іх прыслухоўвацца? Чым яны розняцца, гэтыя словы? — чуваць абыякавы голас.
А камусьці яны пададуцца бляклымі і невыразнымі:
— Якія ж яны прыгожыя? Які вы ў іх знойдзеце смак? Няма ў іх ніякага смаку, ні водару, ні аздобы — адно мармытанне, ды ўсё...
— Словы — знакі, а мова — сродак,— скажа разважлівы кніжнік.
Роспач агорне душу — і мільгане раптам думка, а ці ж не лепей было б кінуць усё яшчэ адвячоркам і не сядзець да гэтае цемры?..
А што, калі марна праседзеў ты за сталом і гэтыя вечар, і ноч і ўвогуле страціў гады — бо вызнаваў недарэчнае штосьці?..
Колькі ты хат не паставіў, калодзежаў выкапаць колькі не змог, колькі дрэў не паспеў пасадзіць, прыгажэйшых за ўсе твае словы,— і ўжо не паспееш, мусіць, ніколі...
Колькі людзей не прыкмеціў, у горы іх не суцешыў і радасці не падзяліў — прызнанні дабра і любові ў радках друкаваных хаваў.
І каго зацікавіць цяпер, ці крычаў ты тады, як пісаў, ці шаптаў — цябе ж ніхто не пачуў, нікога ты не сагрэў, ні з кім ты не быў ласкавы...
А што, калі ты застаўся ў дзяцінстве з гэтымі гульнямі ў словы?.. Уяўляеш, наіўны, складаючы кубікі, быццам будуеш дамы...
Нашто і завошта жывеш ты тады ў гэтым свеце? Што ты зрабіў і колькі ты вінен — за тое, што ходзіш па гэтай зямлі?
Але ж не, яшчэ не знявечана вера, мусіць мацнець надзея.
Зноў і зноў углядаюся ў словы, узважваю іх на слых і на зрок, мераю іх глыбіню, дыхаю іх чысцінёю, імкнуся дайсці да іх спрадвечнага сэнсу...
Адкуль іх загадкавы водар, патаемны іх смак і подых глыбокі, гарачы?
Адкуль — іх заўсёдная сіла?
Цяжка спасцігнуць іх таямніцу — мяне ахінае жаль...
А вось паспрабуйце яго «расказаць» — гэтае слова «жаль». Упэўнены — будзе вам цяжка.
Бо ў ім — штосьці зусім невыразнае, схаванае недзе ў куточку вашай душы... Тое, што шэптам сваім пяшчотным і жорсткім балюча і ціха адпавядае і суму вашае памяці, і неспакою вашага заўтра, якое яшчэ не настала, але ўжо не толькі коціць у мроях на хвалях надзеі, адно ж і сціскае грудзі самотай тужлівага ўчора...
Жаль... Быццам нечым вас працінае — імкліва і непрыкметна. Дождж, здаецца, у сэрцы, і бліскавіца мільгае ў нервах разгубленай вашай душы, у заўсёды свежых драпінах памяці, што не загояцца ўжо ніколі, бо не лекар ім і сам час — адно заціхае ў іх боль на якую хвіліну, што падаруе нам лёс...
Жаль... І калыша ён іх і непакоіць — і сэрца, і душу, і нават розум — такі непадступны, такі неадольны і такі ж, як і тыя, безабаронны...
Жаль... Ён як напамінак заўсёдны пра наша жыццё-імгненне, жыццё-супярэчнасць...
І ці ж дараваная нам тая хвіліна — без жалю?
А можа, яна ад нас адабраная, бо тоіцца ў гэтым пачуцці тое галоўнае, чым непадобныя мы да ўсіх іншых — з тых незнаёмых зорных сусветаў, да якіх мы, на жаль, у нашым жыцці ўжо не дойдзем.
І зноў-такі — жаль...
А чаму? Чаму мы не здольныя рушыць свабодна ў часах і абсягах, чаму мы не можам прайсці па сцяжынах гісторыі роду ці хоць зазірнуць у працяг, які мы рыхтуем? Альбо перажыць і тое сваё, што адбылося з намі калісьці...
Якое ж цудоўнае гэтае слова — «калісьці»... Чароўнае нейкае, лёгкае і празрыстае — нават прыходзіць жаданне паважыць яго на далоні,— нібы яго і няма, як няма і таго ўжо, што яно вызначае.
Сумнае слова. Журботнае і тужлівае, непараўнальна самотнае. Непараўнальна таму, што, мусіць, няма на свеце нічога больш горкага і салодкага, чым тое, што адбылося з намі калісьці...
Ніводнаму майстру непадуладны гадзіннік, схаваны на кончыку гэтай хвіліны, што адыходзіць ад нас назаўжды...
Чуеце вы, як за акном шапоча лістота?
Шапоча яна і ў памяці — на дворыку даўняга нашага, дарагога такога маленства...
Калісьці ты быў хлапчуком...
Лётаў босы па тых асаблівых лужах, якія бываюць толькі ў дзяцінстве: у іх быў не бруд — была чысціня... Бо чысты быў сам і бачыў у лужах сяброўства зямлі і неба: у іх адбівалася сонца, што ззяла скрозь дожджык падарункам неспадзяваным... Рэху дзівіўся, якое ніяк не мог адшукаць, дзівіўся вясёлцы, што разам з табою смех рассыпала па наваколлі — і нічога, здаецца, ты больш не хацеў...
Бо ты быў багатыр — у цябе было ўсё.
Былі бацька і маці, лепшыя ў вёсцы, і певень, што кукарэкаў першы на вашым канцы, сланечнікі на гародзе, якія штогод давалі табе пачастунак,— чаго ж толькі ты не меў...
Не было хіба што цацак прыгожых, як у суседскіх, што прыехалі ўлетку з горада, не было, бо не забаўкі, а хлеб прадавалі ў маленькай вясковай краме — дый не заўсёды яго там ляжала багата...
Не было хіба што таго эскімо, што не прывезла з гэтага ж горада маці — баялася, што растане, дый купіла тады абаранкаў...
А потым цябе ўпершыню падманулі — не па-дзіцячы ўжо, па-даросламу...
Можа, прывёз ты тады гуркі на базар — у сям’і не ставала грошай, колькі ж было вас — братоў і сясцёр... Ты добра лічыў, але быў яшчэ слабы — і грошай, якія так жорстка, у твар смеючыся, не дадаў табе злы чалавек, не мог адабраць... Ты схапіў яго за рукаў, але ён, адштурхнуўшы цябе, людзям сказаў, што ты — ашуканец...
Які ж быў ён лёгкі, кош той з гуркамі, як нёс ты яго на базар,— думаў, што выйдзе яшчэ на цукеркі,— які ж быў цяжкі ён, калі ты вяртаўся дадому амаль што ні з чым... Якая ж балючая была тая крыўда, якія пякучыя — слёзы... Ты іх расціраў слабымі рукамі па запэцканым твары, а бруд, у які цябе ткнулі душою, чарнатою сыходзіў на сэрца...
А можа, пазней ты сам ужо ўлез у які-небудзь бруд — і не прыкмеціў, што выбраў не тую сцяжынку, і не падумаў, што здрадзіў сабе, як не заўважыў пасля, што сцяжынка дарогаю стала...
Тады заклаўся падмурак ці не самае горкае страты жыцця — смерці заўчаснае мар і надзей, якія ніколі не здзейсняцца і застануцца жывыя хіба ў летуценнях таго, што мроіў калісьці...
Калісьці ты марыў, ты верыў, ты проста ўпэўнены быў, што ўсё ў цябе будзе не так, як у іншых, а без памылак, без страт, і тое, што ты аднойчы задумаў, абавязкова збудзецца — бо гэта быў ты, а не хто-небудзь іншы.
Але ж вось нахапіўся дзень — і атрымалася штосьці зусім адваротнае. І колькі ж было іх пасля — гэткіх дзён...
Ды ці трэба таго шкадаваць, што нічога ўжо не паправіш?
Лёгка было б з машынкаю часу ў кішэні.
Але як жыць, калі ўсё можна перакруціць,— нібыта стужку ў кіно?
Як надаць сэнс таму, у што верыш, калі так мала каштуе памылка — толькі горыч хвіліны, толькі крок насуперак плыні... А гэта ж пустэча ў чыім-небудзь сэрцы, бездань забойства надзеі, непапраўнасць знішчэння веры...
Як жыць, калі ўсё так проста?
І нешта не хочацца гэтага лёгкага шчасця.
Лепш ужо роспач балючых страт, смутак трызнення марных надзей, бясконцасць горкай журбы...
Чуецца ў гэтым балюча прыгожым слове роспачны шэпт спелых журавінак...
Снегам прыкрытыя ягады ўзімку... На знямелых балотных абсягах вачыма няўцешнай журбы — чырвоныя кроплі цяпла і пяшчоты, маленькія сонцы ў бязлітаснай сцюжы...
Мусіць, слязьмі журавін плача балюча нябожчыца-восень, тая, што ўчора яшчэ была ў шапаценні лісця,— а гаспадыня-зіма кідаецца белымі гурбамі, спраўляе на могілках года хаўтуры сваёй папярэдніцы...
Перад вачыма — словы...
Простыя і звычайныя, свецяцца фарбамі нашай душы...
Цяжка спасцігнуць іх таямніцу...