Міхась прачнуўся, калі цёплае летняе сонца ўжо зазірнула ў ягоны пакой. Вядома, ён яшчэ паспаў бы, але яго разбудзіла гамонка, якая даносілася з кухні.
«Бацька зноў прыйшоў да нас сварыцца», - адразу здагадаўся Міхась.
Трэці дзень да іх у кватэру рана-раненька прыходзіць бацька і патрабуе, каб маці не падавала на аліменты. Учора ён, Міхась, сказаў маці:
- Мама, не пускай яго да нас.
У маці на вочы навярнуліся слёзы. Яна змахнула іх далоняю.
- Сынок, язык не паварочваецца, каб сказаць: «Не прыходзь».
Міхась здагадаўся, што маці ўсё яшчэ кахае бацьку. У пазамінулым годзе ён пакінуў маці і яго, Міхася: перабраўся жыць да другой жанчыны. Сеў у «Жыгулі» і паехаў не развітаўшыся.
- Волька, ты цвёрда вырашыла: будзеш падаваць на аліменты? - данёсся да Міхася гучны голас бацькі.
«Нервуецца ён», - адзначыў пра сябе Міхась.
- Рыгор, цішэй. Сына разбудзіш, - прагаварыла маці.
- Сына, сына! - прабубніў бацька. - А гэты сын калі-небудзь успомніць пра мяне?
На Міхасёвы вочы навярнуліся слёзы. Ён выцер іх далоняю. Яму ўспомнілася, як чакаў бацьку, бо спадзяваўся: бацька адумаецца, вернецца дамоў і скажа штосьці ласкавае і яму, Міхасю, і маці. Беглі дні, тыдні, месяцы, а бацька ўсё не прыходзіў. «Ён нам пазвоніць. Альбо ў дзень майго нараджэння, альбо Восьмага сакавіка, альбо на Новы год», - думаў Міхась. І маці думала, што ён усё-ткі набярэцца смеласці і пазвоніць ім. Міхась бачыў, як яна пацепвала плячыма, пачуўшы тэлефонны званок. Але бацька так і не пазваніў: ні ў дзень нараджэння, ні Восьмага сакавіка, ні на Новы год.
- Волька, не падавай, - крыху памаўчаўшы, завёў сваю гаворку бацька.
- Рыгор, ты ж амаль два гады ні капейкі нам не плаціў, - прамовіла маці.
- Я вам кватэру пакінуў.
- Але ж машыну забраў.
- На машыне доўга не наездзішся. Прыйдзе час - і паломіцца.
«Машыну шкадуеш, баішся, што паломіцца, а нас з мамай не пашкадаваў. Мама не старая, а ўжо ссівела. Не бачыш ты гэтага», - сцяўшы кулакі, думаў Міхась. Ён не хацеў бачыць бацьку ў хаце, не хацеў чуць ягоны голас. Гэты голас ціснуў яму на скроні, ад яго было цяжка на душы.
Нагадалася, як аднаго разу ён, Міхась, сказаў маці, так і не дачакаўшыся ад бацькі званка:
- Мама, калі бацька раптам з'явіцца, прагані.
Тады маці спалохана зірнула на яго, Міхася, і апусціла галаву.
- Рыгор, мне сэрца баліць. Я захварэла. Мяне пераводзяць на іншую работу, на лягчэйшую. А там зарплата невялікая, - зноў пачуўся мацерын голас.
Бацька кашлянуў.
- Волька, не хвалюйся. Я дапамагу вам.
- Не, Рыгор. Дапамогі ад цябе мы не дачакаемся.
Міхась ускочыў з ложка і, як быў, у трусах і ў майцы, пабег на кухню.
Убачыўшы Міхася, бацька сказаў, як праспяваў:
- Міхась, а ты выцягнуўся, вырас, узмужнеў.
«Чаму ж ты мяне раней не бачыў? Чаму не пацікавіўся, як жыву, як вучуся, што ў мяне на душы?» - падумаў Міхась. Ён глянуў на маці. Маці стаяла, згорбіўшыся, быццам пасля пакарання. А бацька ўзяў са стала каробку цукерак і працягнуў Міхасю.
- Міхась, бяры. Я табе прынёс. Сам пачастуешся і маму пачастуеш.
Міхась стаяў, спадылба пазіраючы на бацьку.
- Сынок, бяры. Цукеркі смачныя, - бацька прыцмокнуў языком, каб паказаць, якія смачныя ў каробцы цукеркі.
Міхась расціснуў кулак. На далоні, мокрай ад слёз, ляжалі скамечаныя грашовыя купюры.
- Я сам куплю сабе і маме прысмакаў. У мяне ёсць грошы.
- Сынок, дзе ты ўзяў гэтыя грошы? - усклікнула маці.
- Учора на рынку памідоры разгружаў, і мне заплацілі. Я сёння адпачну, а заўтра зноў пайду на рынак. Заўтра зноў зараблю. Я восем класаў скончыў, - з гонарам адказаў Міхась.
- Правільна, Міхась. Грошы самі ў хату не прыплывуць. Грошы трэба зарабляць. Малайчына, Міхась, - пахваліў Міхася бацька, а затым звярнуўся да маці: - А ты казала, што грошай у вас няма!
Маці яго не слухала. Яна глядзела на Міхася.
- Сынок, больш не хадзі на рынак.
- Мама, чаму?
- Там збіраюцца розныя людзі. Сам не заўважыш, як трапіш у кепскую кампанію. Прападзеш ты там. Сынок, я гэтага не перажыву.
- Не прападзе, калі будзе мець галаву на плячах, - уставіў сваё слова бацька.
Маці зірнула на бацьку. Яе вочы заблішчалі.
- Вон!
- Ты мяне праганяеш? - здзіўлена ўсклікнуў бацька.
Міхась шпурнуў яму ў твар скамечаныя грашовыя купюры.
- Вон!
Бацька, было відаць, перапалохаўся.
- Я ў вас частку кватэры адсуджу! - закрычаў ён, абараняючыся.
- Вон! - паўтарыў Міхась.
Бацька, як падмецены, выскачыў з хаты.
Рыгор зайшоў у кватэру, дзе ён жыў з Галяй - сваёй другой жонкай, - і кінуў на тумбачку каробку цукерак.
З залы на калідор выйшла круглатварая Галя.
- Волечка, выходзіць, падасць на аліменты? - дапытліва паглядзеўшы на Рыгора, прагаварыла яна.
- Падасць! - у роспачы гукнуў Рыгор. - Выгадаваў сынка! Не сынка, а сапраўднага звярка! Ледзь з кулакамі на мяне не накінуўся!
- А я табе што казала! - з'едліва прамовіла Галя. - Яны табе горла перарэжуць. Ні ў яго, ні ў яе рука не здрыганецца.
У Рыгора пацяжэлі ногі. «Зараз упаду - і канец. Ужо не адзін у маіх гадах косці парыць. Галя сабе другога знойдзе, праз месяц у хату прывядзе», - падумаў ён.
- Рыгор, помні: мы іншамарку збіраемся купляць. Калі будзеш плаціць аліменты, іншамарку не купім.
- Дык што мне рабіць? Іх зарэзаць? У турму пасадзяць!
Галя скрыжавала рукі на высокіх грудзях.
- Думай, Рыгорка, думай. Для таго ў цябе галава на плячах.
- Я ім сказаў, што частку кватэры адсуджу, - паведаміў Рыгор.
Галя ўсміхнулася Рыгору.
- Вельмі прывільна ты ім сказаў.
Вечарам, у суботу, Галя і Рыгор разам вярнуліся дамоў. Яны абое працавалі ў аўтапарку: Рыгор - вадзіцелем маршрутнага аўтобуса, а Галя - дыспетчарам.
- Рыгор, забяры газету, - сказала Галя, паднімаючыся па лесвіцы. Іхняя кватэра была на трэцім паверсе.
Рыгор дастаў з кішэні ключ і адамкнуў паштовую скрынку.Там ляжала пісьмо.
- Хм, - здзіўлены, хмыкнуў Рыгор.
Яны з Галяй выпісвалі мясцовую гарадскую газету, каб пачытаць крымінальную хроніку і аб'явы, пісьмаў ім ніхто не прысылаў. Іхнія бацькі жылі тут, у горадзе.
Рыгор узяў пісьмо. Друкаванымі літарамі на канверце напісаны ягоны адрас: і нумар дома, і нумар кватэры, і прозвішча з імем, і імя па бацьку. А зваротнага адраса на канверце чамусьці не было.
- Рыгор, ты ідзеш? - зверху, з трэцяга паверха, нездаволеная, гукнула Галя.
Рыгор падняўся на трэці паверх і паказаў Галі пісьмо.
- Нам хтосьці пісьмо прыслаў, а свайго адраса чамусьці не напісаў.
Галя крыва ўсміхнулася.
- Мабыць, нейкі квіток на аплату прыслалі. Немаведама за што дзяруць грошы з рабочага чалавека.
У канверце, чаго не чакалі ні Галя, ні Рыгор, ляжалі амерыканскія даляры. Пяць стодаляравых купюр. У Рыгора дрыжалі пальцы, калі ён выцягваў з канверта даляры.
- Галя, даляры!
Галя працерла вочы і страсянула галавою.
- Няўжо яны сапраўдныя?
Рыгор ведаў, што ў сапраўдных даляраў каўнерык на партрэце амерыканскага прэзідэнта шурпаты, як і літары. Ён памацаў даляры, нават панюхаў іх і выдыхнуў:
- Галя, даляры не фальшывыя!
- Дай! - тоўстымі кароткімі пальцамі Галя ўзяла ў Рыгора даляры і заціснула іх у жмені.
- Рыгор, хто нам прыслаў даляры? Як ты думаеш?
- Не ведаю, - паціснуў плячыма Рыгор. Ён стаяў як у сне, анічога не разумеў.
- У цябе родзічаў у Амерыцы няма? - запытала Галя.
- Няма. Усе тут сядзяць. Галя, можа, хто-небудзь па п'янцы адрас пераблытаў і нам даляры прыслаў?
- Усё можа быць. Ты пра гэта нікому не кажы. Ні чужым, ні сваім, - папярэдзіла Рыгора Галя.
- Дурань той, хто праўду кажа, - прамовіў Рыгор.
У гэтую ноч Рыгор і Галя заснулі шчаслівыя.
На другі дзень, у нядзелю, Рыгор зноў дастаў з паштовай скрынкі канверт. У канверце ляжалі пяць стодаляравых купюр і пісьмо, напісанае няроўнымі друкаванымі літарамі.
- Рыгор, чытай, - усхвалявана прагаварыла Галя, калі Рыгор з канверта дастаў пісьмо.
- М-мы в-ведаем, што в-вам ц-цяпер ц-цяжка, што в-вы н-нешчаслівыя, - заікаючыся, пачаў чытаць Рыгор.
- Праўду напісаў. Я вельмі нешчаслівая. Я з аліментшчыкам жыву! - усклікнула Галя, расчуленая ці то незвычайным пачаткам пісьма, ці то далярамі, якія так неспадзявана яна атрымала.
- Я яшчэ не плаціў аліментаў, - агрызнуўся Рыгор.
Галя дыхнула яму ў шчаку.
- Чытай, Рыгорка, чытай!
- Мы ведаем, што вам вельмі патрэбны грошы. Таму са свайго фонду выдзяляем вам тысячу даляраў і папярэджваем: у панядзелак курс валюты рэзка ўпадзе. Таму раім вам сёння ж памяняць гэтую тысячу даляраў на рублі. Калі прыслухаецеся да нашай парады, мы і ў далейшым будзем з вамі супрацоўнічаць. Вашы сябры, - крыху супакоіўшыся, таропка прачытаў Рыгор.
- Рыгорка, яны з намі хочуць супрацоўнічаць! - узрадавалася Галя. - Яшчэ прышлюць даляраў. А гэтыя трэба памяняць.
- На рублі? Не! - замахаў галавою Рыгор.
- У панядзелак курс валюты ўпадзе. Нас папярэджваюць.
- Махлююць, - ніяк не мог пагадзіцца з Галяй Рыгор. Яму вельмі не хацелася мяняць даляры на рублі.
- Яны ж нам тысячу даляраў прыслалі! Навошта ім махляваць? Аліментшчык ты! - выгаварыла жонка.
Рыгор уздыхнуў:
- У каго памяняем на рублі? У суседзяў?
- Такую суму? Каб потым суседзі нам усе костачкі перабралі? Ідзі на рынак, да валютчыкаў. Валютчыкі купяць мяшок даляраў, калі прынясеш.
- Мабыць, твая праўда. Я схаджу на рынак, памяняю даляры, але частку кватэры ў Волькі ўсё роўна адсуджу. Я ім не дарую, - пачухаўшы патыліцу, сказаў Рыгор.
Валютчыкі стаялі каля газетнага кіёска. Схаваўшыся ў натоўпе, Рыгор хвілін пятнаццаць назіраў за імі. Час ад часу да валютчыкаў падыходзілі людзі рознага ўзросту: і старэйшыя, і зусім маладыя. Некаторыя куплялі даляры, некаторыя прадавалі свае. Валютчыкі вялі сябе спакойна. Яны не баяліся міліцыі. «Яны з міліцыяй павязаныя», - падумаў Рыгор і, стараючыся не паказаць свайго хвалявання, падышоў да валютчыка - маладога шыракаплечага хлопца.
- Купляеш? - пацікавіўся ў Рыгора валютчык.
- Прадаю, - паціху адказаў Рыгор.
- Колькі?
- Тысячу даляраў.
- Пакажы.
Рыгор выняў з кішэні стос стодаляравых купюр.
- Вось.
Валютчык узяў даляры, імгненна іх палічыў, памацаў і прагаварыў:
- Фальшывыя хочаш збыць? На днях адзін таксама хацеў збыць тысячу фальшывых баксаў. Нас не правядзеш.
Цяжкі, што волава, кулак апусціўся на галаву Рыгора. Зазвінела і ў галаве, і ў вушах. Ён пахіснуўся і ўпаў, страціўшы прытомнасць.
Скурчыўшыся, Рыгор ляжаў каля кіёска. З разбітай губы на падбародак цякла кроў. Валютчыкаў каля кіёска ўжо не было, а прахожыя моўчкі абміналі Рыгора.
Рыгор адчуў, як хтосьці дакрануўся да ягонага пляча.
- Бацька, уставай! Уставай, бацька!
«Хто ж мяне кліча? Няўжо Міхась?» - прабегла ў галаве ў Рыгора.
Рыгор расплюшчыў вочы. Але, Міхась схіліўся над ім.
- Бацька, уставай! Ну й размалявалі цябе, бацька!
Рыгор павярнуўся на бок. «Даляры ўкралі», - зноў прабегла ў галаве.
- Міхась, у мяне даляры ўкралі! - паскардзіўся Рыгор.
- Не, бацька. Гэтыя даляры фальшывыя. Іх валютчыкі табе ў кішэню паклалі. Хопіць ляжаць. Уставай.
Рыгор намацаў у кішэні даляры і папрасіў:
- Дапамажы мне, сынок.
Міхась абхапіў Рыгора за плечы, дапамагаючы яму ўстаць.
- Бацька, але ж ты і цяжкі! Раз'еўся ў Галі!
Рыгор устаў і прыхіліўся да кіёска.
- Сынок, ты ведаеш, што гэтыя даляры фальшывыя?
- Чаму ж не! Я іх сам табе прыслаў.
- Ты мне тысячу фальшывых даляраў прыслаў? - не паверыў Рыгор.
- Бацька, у пятніцу гэтыя даляры валютчыкам адзін хлапец хацеў прадаць. Яму пашанцавала: уцёк ён. А даляры кінуў. Ён кінуў, а я ўзяў. Разумееш?
- Н-не р-разумею.
- Узяў і табе прыслаў. Я ведаў, што ты прыйдзеш да валютчыкаў, ведаў, што яны з табою зробяць. Бацька, ты больш не прыходзь да нас. Дайшло да цябе?
- Ё-маё! - са стогнам прамовіў Рыгор.