Святочнай ранічкай, калі пачынаем нядзелькаваць, засцілаць прыгожымі капамі ложкі, апранаць новае адзенне, узрушана чакаем прыходу маці, якая звечара пайшла на ўсяночную ў царкву, або, як у нас кажуць,— «всюночню».
Уваходзіць маці, цалуе кожнага мяккімі стомленымі вуснамі, а мы, як падвучыў нас бацька, адказваем:
— Ваісціну ўваскрэс!
Мы не ведаем, хто там уваскрэс, чаму мацеры не было ноччу, але нам весела глядзець на мацерын фартушок, на якім вышыты чырвоныя пеўнікі, весела чакаць, калі маці з вузельчыка развяжа «святую соль», а пакуль яна гэта не зробіць, есці няможна. Спачатку трэба з’есці пасвенчаныя яйкі, але пазнаю чужыя, бо поп, мабыць, пераблытаў з нашымі. Каторыя дзюбатыя, тыя свае, самыя лепшыя мацакі. Трэба пару выбраць і бегчы біцца ў біткі. На вуліцы чакаюць хлопцы.
— Хрыстос васкрэс! — крычаць малыя.
— Ваісціну ўваскрэс! — адказваюць сябры, а потым, агледзеўшыся, ці няма дарослых, дабаўляюць некалькі слоў, якія так зняважылі б таго Хрыста, каб ён чуў, што не захацеў бы і ўваскрасаць. Мацакі аказаліся нямоцнымі, адзін з хлопцаў аддае пабіткі другому, а сам пайшоў на поплаў, азалочаны квітненнем лотаці. Над поплавам вісіць лёгкая пара, якая запаўзае, здаецца, ад сонца ў алешыны. Трава радасна прабіваецца наверх, пупіхі набрынялі і палопалі, серабрацца на лазе пушыстыя каткі, а на вярбовых галінках, нібы сініцы паселі,— да таго ж буйны квет.
Лёгкі ветрык лашчыць твар, патыхае сырасцю ад вільготнай зямлі. Ад лашчыння — радасць ідзе па скуры. Здаецца, што нехта вельмі далікатна казыча скуру.
Хлопец нечакана задумоўваецца, але рэзка мяняецца ў твары. Зараз жа выбягае на кладачку праз залітую вадой меліярацыйную канаўку. Кладачка ўгінаецца настолькі, што якраз мочацца чаравікі. Што ж рабіць? Здаецца, і разлічыў, а вымачыўся. Здымае чаравікі, шкарпэткі і белымі, яшчэ не агрубелымі басаходдзем нагамі выходзіць да цэнтральнай меліярацыйнай стрэлкі. Здаецца, што сонца ссыпае ў ваду свае бліскучыя промні. На самай справе пасярод русла калыхаюцца хвалі, сонечныя промні бліскаюць на іх вяршынях і гранях. Ад гэткіх зіхоткіх пераліваў на хвалях робіцца неяк радасней, утульней, марыцца пра вялікае мора, вялікія марскія шляхі, марыцца будучыня, якой павінен дабіцца ў чым бы то ні было. Над блізкімі палямі кігікаюць кнігаўкі, грэе чырвоныя ногі ў лужыне бусел, і ўсё наваколле такое светлае, чыстае, так блішчыць, і здаецца, што ніякі там не Хрыстос уваскрэс, а ўваскрэсла ад зімняй спячкі зямля...
Хлопец спудзіў і падняў на крыло некалькі кулікаў, якія зачылікалі сваю незадаволеную песню... Залапаталі крыллем качар і шэрая качка... На другім беразе, на сухіх буграх, распушылі свае каўнерыкі і б’юцца дробныя турухтанчыкі...
А вось і шлюзы. Бетонныя пліты ўтрымваюць напор вясенняй вады. Металічныя застаўкі высока падняты, каб чым больш захаваць вады. Але гэтага дабра так многа, што ўтвараецца добры вадаспад. Вада шугае ўніз, таму, калі падыходзіш да шлюза, здалёк чуваць не аднастайны шум, цэлая музыка! Тысячу разоў прыбягаў сюды, тысячу разоў бачыў музыкальны перакат... І звон гэты ўсмактаўся ў яго, стаў неаддзельнай часткай яго. І тут, у гэтым месцы, хлопец ніколі не адчуваў паталогію сваёй асабістай складанасці, усё было проста, як цурчанне во гэтай вады. Яно стала песняю ягонай душы. Але набліжаўся ён да вады, і плёскат вады нарастаў, пераходзячы ў грукат; яна хвалявалася, быццам то было хваляванне сустрэчы. Але гледзячы, як вада нізвяргалася з чатырохметровай вышыні і знікала ў чорна-кавяныя бездані, хацелася ўскочыць у гэту паводкавую ваду... І здавалася, быццам бы спеў жаўрука, чысты звон у халодным сінім небе, пераўтвараецца ў нешта магутнае, страшнае і, ператварыўшы энергію спеву ў энергію шуму, грукату, кідае яе ўніз, гукі знікаюць пад вадой, а потым магутна выплёхваюцца з струменямі і жоўта-лімоннай пенай, што шыпіць, бы тая бездапаможная гадзюка, зашчэпленая рагатуляй за карак. Так, здаецца, адыходзяць пуды і тоны вады ў страшны вір, тоны гукаў, вадзянога смеху, тысячы сарваных лотацей чыімісьці закаханымі рукамі і пушчанымі па гуляй-вадзе. Але ўздымі ад чорнай вады свой позірк, хлопча, глянь — колькі мільёнаў іх, жоўтых радасных лотацей, квітнее там на паўзалітым поплаве, і да іх прыбіла нават адзін цюльпан, крывяна-ясны цюльпан, што зіхаціць здалёк невыгаральнай фарбай... Яго ўпусціла ў ваду дужа закаханая дзявочая рука... няйнакш з сельскага моста, можа, нават той самай рукой, якой захапляецца ён сам... І ўсё можа быць, той самы цюльпан, якім зрабіў прэзент. Ёй, перад гэтым залезшы ў адзіны на сто кіламетраў вакол цюльпанарый, і сарваў шкадлівай рукой той самы бутон... Намацаў нагамі па слізкіх камянях буйную прыбярэжную ваду паўз мост, пайшоў, і нечакана хлапец апынуўся яшчэ ў адным казачным свеце... Гэта быў цуд! Мільён пралесак малочнай пенай заліло паўвыспу, абліло наўсцяж пагоркі... А там, сярод мноства вадзяных веснавых траў, што былі ўсе заглушаны буйна квітнеючай лотаццю, там коцікі бералозу — жоўтай лазы, густа абсыпалі прагрэтую сонцам ваду, там сярод згрызенага ўшчэнт капытніку і сіту, цягалі вярбовае голле бабры. Яны клапатліва плюскаталі ў неглыбокай вадзе, грызлі кару, абхапіўшы сцяблы лапкамі. Іх, мабыць, было штук з шэсць. І ў незвычайным захапленні падглядваў на гэты свет хлапчына. І назаўсёды ўвайшлі ў свядомасць хлапца — веснавая чаша з лотаццю і чырвоным цюльпанам, брохаючыя ў ёй бабры, чысты звон з старажытнага сяла.
Тыдзень удаўся на работу.
Паперш садзілі бульбу, патрэбна было яе вынесці з лёху, а потым з капца. Міхал так нацягаўся кашалёў, што балелі рукі. Заняты гаспадарскімі клопатамі, ён вельмі зайздросціў Гуцю, які амаль кожны дзень бадзяўся па канавах і пералесках, страляючы нейкую птушку. Сустракаліся яны ў школе. На перапынках Гуць зацята расказваў, як ён палюе, колькі качак падбіў, колькі андатраў «узяў» і г. д. Міхал толькі загараўся жаданнем. І вось, калі нечакана надвор’е сапсавалася — пачалі сеяцца дробненькія дожджыкі, разам з дажджамі вярнуліся веснавая слата і халадэча. Вада зноўку затапіла лугі, і дзе-нідзе палі забяліла напарошаным снегам. Зноў была нядзеля, ранак... У сельсавеце былі нейкія выбары, там натоўпіўся народ. Ля гэтага ж будынка стаяла некалькі матацыклаў, сярод якіх Міхал угледзеў Ахрэмаву машыну,— можна было ісці смела на паляванне, бо не стрэнешся з гэтым заўзятым змагаром супраць незаконных паляўнічых, хоць сам такі быў «законны», што які быў заўзяты барэц за прыроду, у такой мерцы і браў ад яе. Толькі Ахрэм у сяле хадзіў у дабротнай андатравай шапцы, толькі жонка яго вышпацыроўвала ў футры з лісіных шкурак, а каму, як не Міхалу ведаць, што елі ў Ахрэмавай сям’і. Не пераводзілася ні ласінае мяса, ні дзіковае... І ўсё Ахрэм рабіў паціху, а ўголас крычаў: «Не чапайце прыроду! Прыроду трэба ахоўваць!» Неба хмурылася неяк неспакойна, са злом. Было а шостай раніцы. Але светла, бо быў ужо май. Празяблы май. Нястрымана хлопца цягнула да вады... І хлопец выцягнуў з клочча сваю запаветную стрэльбу, прадзьмухаў ствол, падмазаў механізм, распароўшы сяннік, узяў адтуль схаваныя набоі — сярод іх адзін з маленькаю, абкатанаю дубовымі дошкамі свінцоваю куляю...
Доўга ішоў па сырых нярадасных палях. Кракаючы, праляталі качкі. Міхал баяўся, каб ніхто не злавіў, і ўсё аглядаўся на дарогу, потым звярнуў у бок Чэрнехава. Трапіў у тупік — разліўвада змыкалася з канавай і не было ніякае магчымасці ісці далей... Але чамусьці Міхал пайшоў — пабрыў па вадзе, заходзячы ўсё глыбей і глыбей, пакуль нарэшце не зачарпнуў чобатамі. Можа, і не зачарпнуў бы, ды пачуў нечаканы посвіст качыных крылаў, проста над галавой неслася чарада крыжанак, і ўскінуў ружжо — глянуў, на цаліку нічога не было — успелі падняцца. Такі не стрэльнуў. А качкі зрабілі круг і на гэткім другім залёце здзіўлена пракракалі нешта, мабыць, на іхняй мове абразлівае ці так, недарэчнае. І раптам далёка наперадзе ўбачыў галаву, лахматую і чорную, нейкага неверагоднага звера. Вушы тырчэлі нібы ў бегемота. Звер плыў уздоўж паўзатопленага берага. Міхал дастаў з-за пазухі самаробную падзорную трубу — углядзеўся. У вясёлкавых пералівах павелічальных шкельцаў заўважыў пысу нечаканага звера. Гэты страшны вусаты звер з вылупленымі, здзіўленымі, здавалася, на ўвесь свет вачыма быў стары-перастары, як тая самая старажытнасць,— здаравезны бабёр. І такі ж самы старажытны, як гэты бабёр, інстынкт шматануў хлопца вобзем, прама ў гнілую гразь. Міхал задам падаўся ад канавы. Потым дрыжачымі рукамі сарваў з сябе свой лахман, выграб з яго набоі, вылез з чобатаў і ў адных яркіх, аранжавых шкарпэтках пачвякаў па люта-халоднай гразі наперарэз да звера. У грудзях ныла шалёнае раздражненне — ён можа ўпаляваць гэтага звера, ці то бабра, а мо і выдру! А на самым донцы сваёй душы хлопец адчуваў халадок — што ён робіць? Толькі дзікая радасць паляўнічага, што бачыць сваю здабычу, адчувае яе пах і мацае яе зрокам, накінулася на яго. Дрыжэлі і ногі і рукі. У галаве зрабілася ясна і чыста — кемлівасць абвастрылася да неверагоднага. Ён мог бы ў гэты момант адказаць на любое пытанне, толькі спытай. Усё ў хлопцу выдавала першасны інстынкт паляўнічага... Ён прабег метраў пад пяцьдзесят і ўпаў каля берага. Далікатна трымаючы ружжо, на якім узвёў ужо брамку, прыпаў, літаральна ўціснуўся ў зямлю целам і, як вужака, як яшчарка, уцягнуўшы галаву ў плечы, падпоўз да вады... прасунуў галаву праз быльняк, што рос перад адхонам. Дзе звер? Вышэй і вышэй падымаў галаву, але не бачыў нічога. Галава задралася высока, гнуткасць пазваночніка скарыстана, апершыся на локці, соўгаў каленьмі, выцягваючы шыю як найвышэй, бы кот, што крадзецца пад вераб’і... Усё вышэй і вышэй галава падымаецца, хлопец углядваецца ў канаву... Носіцца ў грудзях сэрца, але дыханне супакоілася, і крута вішчыць нейкая цыркулярка пад дыхалам, ноздры раздзьмуты — быццам сабачыя, хапаюць паветра, ловяць пахі... На паверхні ж вады — пуста... Цяпер вада не была бясколерна шэрай, яна была сталёвай, каля берагоў чарнаватай, нават з колерам барвы. Зараснікі быльняку па берагах адліваліся сасновай, светлай карычняватасцю, неба ж усё разлівалася рознаколернымі нейкімі нафтавымі разводамі. Узбуджаныя вочы ўспрымалі свет так, як ён ёсць... І раптам з вады, леваруч, паказаліся лупатыя, здзіўленыя вочы, і бабёр тут жа заўважыў яго, бо застыў калодай... Трэба было павярнуць рулю і націснуць на курок. Але як толькі варухнешся — бабёр дасць нырца і там яго і бачылі... І сапраўды, як толькі перакасіў вочы Міхал на бабра, бо дагэтуль глядзеў краечкам вока... бабёр пляснуў хвастом і перакуліўся ў ваду. Міхал ускочыў... Але звер нечакана высунуў галаву з-пад вады, каб пазнаць небяспеку, і... Перад ім стаяў чалавек з жалязякай у руках... Шабоўсь!!! Міхал не паспеў стрэліць. Ён толькі ўскрыкнуў ад нечаканасці і прысеў... Вялізныя бурбалкі выляталі на паверхню. Насцярожаны Міхал цікаваў за следам бурбалак. Справадзіў гэты след, пакуль ён не знік. Вада рабілася зноў спакойнаю. Неба стала такім, як і было,— шэрым і нахмураным... Ніводная красачка не радавала вока...
З паўгадзіны валачыўся хлопец па канаве... Звер больш не паказваўся. З нейкай злосцю, у адчаі стрэліў па вадзе — шрот адскочыў ад паверхні, заплескатаў па хвалях... Яшчэ гадзіну лазіў у лазовых карчах, шукаў, але бабра не было — толькі мноства нагрызенай лазы пукамі, кучамі ляжала і плавала там. Адчай, неспакой праходзіў, і хлопец ужо вырашыў ісці дамоў, бо позна — стаяў поўдзень недзе, хоць выдавала на шэры ранак. Каля бетоннага мастка Міхал нечакана чагосьці глянуў у ваду, калі пераходзіў, і заўважыў такое, што мурашкі пабеглі па спіне: нейкая аграмадзіна марудна праплыла ў трубы мастка пад вадой. Міхал угледзеўся, але нічога не заўважыў больш. «Здалося?!» — падумаў хлопец, але ўсё ж чакаў, пастаяў на мастку, можа, з’явіцца звяруга. Дарэмна... І ўжо дома перад вачыма ясна ўставаў малюнак — бурая грамадзіна марудна праплывае перад вачыма... Ён падумаў, што гэта была не мроя, а ява. І што яму патрэбна было ўсё ж пачакаць каля мастка, і здабыў бы ён гэтую бурую аграмадзіну. Было шкада нечага нерэалізаванага, быццам яму паказалі нейкую рэч, паабяцалі, а потым яна дасталася не яму, а другому. Было і радасна ад гэтага, што ён усё ж бачыў гэтага дзівоснага звера, але неяк і сумна.
Подбегам хлопец імчаў да свайго ўлюбёнага месца адпачынку, дзе мог па-сапраўднаму лічыць сябе чалавекам, бо нечакана ў месцы гэтым у яго прачыналася нейкая ганаровая самасвядомасць, і тады хацелася, не кажу ўжо што, спяваць. Але юнак і спяваў, з захапленнем даставаў кніжачку самых кранаючых яго вершаў. Гэта быў Цютчаў, Блок, але потым усё часцей і часцей пачаў чытаць Міцкевіча, бо ў ім гучалі нейкія матывы, матывы ці пасмурных воблакаў над краем, ці родныя з’явы — лесуны, русалкі з возера. Навокал жа столькі азёр, з блакітнай сцюдзёнай вадой, а ў нізінах — з карычнева-мяккай. Сцверджана на ўвесь свет, што радзіма русалак — Беларусь. І Міхал чакаў сустрэчы з русалкай. Але нечакана яму прыйшлося сустрэцца з яшчэ больш прыцягальным і родным, чымсьці русалкі. Абыходзячы паўнюткую чашу става, на невялічкім пагорку ўбачыў яго, светлую думу, бабра. Той сядзеў да хлопца спіной, увесь ускудлачаны, сумна надзьмуты, чысціў і расчэсваў сваё карычневае густое футра. Звер смешна перабіраў лапкамі і вадзіў-торгаў галавой, калі вылізваў сваё брушка. Нават зусім па-сабачаму задраў нагу і пачухаў у сябе за вухам. Пры гэтым усё яго тулава дрыгала ў такт рухам нагі... Бабры на сушы — маруднаватыя жывёлы, іх стыхія — вада, і гэты бабёр памалу, велічна варочаў галавой, тулавам і не заўважаў Міхала, які, стаіўшыся за аксаміцістыя лісты жаўтаватага першацвету, цікаваў за зверам. А той усё чухаўся і чухаўся. Міхал пачаў падпаўзаць да бабра. Падпоўз так блізка — рукой працягнуць — кранешся. Стрымліваў дыханне, каб не спужаць... І тут бабёр нечакана азірнуўся і заўважыў хлопца. Не, ён не плюхнуў у ваду. Ён нават не скрануўся з месца, ён доўга і пранікліва, быццам хацеў пра нешта запытацца, глядзеў на хлопца, потым, не спяшаючыся, споўз у ваду і паплыў. Міхал ускочыў ва ўвесь рост, і тады толькі бабёр ціха патануў, пайшоў пад ваду. Міхал тут жа схаваўся за куст. І добра, бо ў тую ж хвіліну бабёр вынырнуў і ўважліва агледзеў наваколле, паводзячы галавой, бы карова,— марудна. Доўга ляжаў на вадзе, выглядаючы ворагаў, але нікога не заўважыў і мірна нарэшце крануўся з месца і паплыў у напрамку да вялікай купіны светлай лазы, мабыць, каб згрызці якую.
Міхал краўся, бы кот, паўз бераг і глядзеў на звера, і нават забыў пра тое, што ён чалавек, тым больш заўзяты паляўнічы. Ніводная фібра яго душы не зварухнулася, каб узбунтаваць яго на паляўнічыя імкненні. А бабёр на другі бераг вылез, зваліў невялічкую тапольку, абчысціў яе, потым прыняўся за другую, таўсцейшую, і не змог яе згрызці, толькі выгрыз паясок. Плюхнуў у ваду, знік на нейкі час, потым Міхал заўважыў яго далёка-далёка ў другім канцы става... Міхалу было радасна, што з бабром ён зможа стрэцца і заўтра і паслязаўтра, каб ніхто толькі не напужаў асцярожную істоту.
І пачаў хлопец хадзіць да гэтага бабра і моцна пасябраваў з ім. Некалькі разоў бабёр пужаўся яго, але Міхал не праяўляў ніякіх ваяўнічых намераў. І мала-памалу звер перастаў хавацца пад ваду і ляжаў на паверхні, разглядаў чалавека, і Міхал разглядаў яго, намагаючыся ўсё бліжэй і бліжэй падысці да вады. Яны абодва маўчалі, маўчалі так зацята, быццам гулялі ў маўчанку,— хто першы парушыць цішыню, той прайграе нешта неверагодна для сябе каштоўнае. Навокал была чутна бурлівая летне-веснавая калатня жыцця, а яны ўсё маўчалі, што здавалася, зараз ні адзін, ні другі не вытрымаюць і закрычаць кожны на сваёй мове. І заравуць, закрычаць кожны на сваёй мове не што іншае, як песню якую, радасць якую. Але стаялі яны, усё маўчалі, а Міхал быў побач з бабром, і бабёр не баяўся яго, і яны абодва былі, мабыць, задаволены тым, што бачаць адзін аднаго. Бабёр вылазіў на сушу, сушыўся, міргаў вочкамі-пацеркамі, нават чмыхаў, нават кашляў зусім як чалавек... але заставаўся спакойны, прыглядаўся да Міхала, які сядзеў побач, не варушачыся. У сяле брахалі сабакі, спявалі пеўні, радасна галёкалі дзеці на выгане, увесь свет жыў у руху, крыках, гуках. І Міхал аднойчы не вытрымаў, пачаў шаптаць жывёліне словы, і бабёр пачаў слухаць, мабыць, зацікаўлены гэтым шыпеннем, што выцякала з чалавечых вуснаў:
— Бобрык ты мой, бабранятка. Ну чаго ты насюру сваю чэшаш, паглядзі на мяне, паглядзі!
І сапраўды, бабёр пераставаў часаць свой нос і, маргаючы вачанятамі, глядзеў на Міхала. А той працягваў :
— Зверык ты мой, жывёлінка, звярушка ты мая маленькая. Жывеш ты тут, грызеш ты сваю зялёную лазу і гора сабе не ведаеш, так добра тут табе, хоць ты мне самому да цябе вітай, у тваю, бабёр, стыхію.
І ведаеш ты, бобрык,— Міхал падсоўваўся бліжэй да звера,— мне тут, ды і любому чалавеку, будзе добра. Ставок-то які прыгожы, што, братка мой, не кажы, добрае месцечка.
Доўга яшчэ так гаварыў хлопец, аж пакуль не стаміўся. Потым змоўк, і гэта некалькі насцярожыла бабра. Ён выразна ўцягнуў носам паветра і пачаў памалу спускацца да вады, быццам у Міхала скончыўся канцэрт і ён не можа больш заставацца тут, бо што ж новага ён пачуе. Тады Міхал дастаў з кішэнькі кніжачку і, перагартаўшы некалькі старонак, пачаў уголас чытаць. Бабёр быццам зацікавіўся гэтай рытмічнай гаворкай, спыніўся каля самай вады, стаяў, схіліўшы галаву крышку набок. Тады хлопец гартануў кніжачку і задэкламаваў: ясна, звонка і выразна. Апошнія словы верша ён амаль праспяваў:
Падымалі крыжы ў неба елі,—
І ў сіняй нябеснай купелі
Душу дзікую ён ахрысціў.
Бабёр аж перамінуўся з нагі на нагу, паглядваў на чалавека, быццам пытаючы, ну дык што ты яшчэ мне скажаш, але Міхал ужо маўчаў. Тады бабёр палез у ваду.
— Ага, рыжы, плыві, калі я табе надакучыў...
З таго часу прайшло некалькі тыдняў, амаль месяц, і ўвесь гэты час быў запалонены абаяннем пачатку лета.
Міхал расквітваўся са школай, здаваў экзамены, усё выбіраўся і выбіраўся выйсці да става, але не было як. То адзін экзамен, то другі, то трэба касіць. Калі ж нарэшце намерыўся падысці сюды, лета пачалося і жарыла сонца, а ў апошні тыдзень грымоты не давалі спаць. Пахла свежаю травою, адквітнеўшымі першацветамі, мядовы смак адыходзіў ад жаўцеючых парасоннікаў, жоўтапылковых ястрабкоў. Цэлую гадзіну хадзіў каля става. Бабра нідзе не было... Абшукаў усе берагі, падоўгу стаяў на кормных месцах, сярод каташкоў памёту і мноства пагрызеных голляў лазы і топаля. Стракатала сарока, якую Міхал сагнаў з цёплых яек. Хлопец выйшаў з карчоў, знайшоў у траве ўтульнае месцейка, сеў і задумаўся. Потым дастаў вершы і пачаў чытаць. Чытаў доўга, са смакам і раптам адчуў, што побач хтосьці ёсць. Міхал азірнуўся, і ўсмешка асвяціла твар: недалёка ад яго ў густой траве паглядваў стары знаёмы — той самы бабёр. Зараз, пад лета, ён крышку змяніўся — чорны волас пасвятлеў, ператварыўшыся ў цудоўны каштанавы. Бабёр павадзіў наздратым носам, быццам прывітаўся.
— Ну, здароў, здароў, бабраня. Як ты тут маешся, як твае лозы, травы? Дзе ты прападаў?
Бабёр, быццам у адказ, прыўзняўся на задніх лапах і ў свой чарод азірнуўся, быццам запрашаючы паглядзець і Міхала, што ж там? Міхал устаў і глянуў — там жа, каля вады, сядзела другая залацістая звярына, мабыць, абранніца гэтага бабра. Хваля пяшчоты заліла твар Міхала. І ён пачаў чытаць і чытаць вершы, каб прывабіць і залацістую. Але як ні намагаўся, нічога не выйшла. Толькі гэты каштанавы бабёр стаяў, слухаў, потым чмыхнуў, нечакана кульнуўся ў траву цераз галаву няўклюдна і смешна, натапырыў вусы, наблізіўся да самае нагі Міхала і, паварушваючы ноздрамі, панюхаў Міхалаў кед. Асцярожна адступіўся, уздыхнуў шумна, а потым папраставаў, хаваючыся з галавою ў паднятай тройчанскай траве, да той бабрыхі, што чакала яго на беразе і, мабыць, смуткавала. З бабра таго Міхал ледзьве не засмяяўся, бо паперш ён скавытнуў, калі гэты доўга не ішоў, а калі падаспеў, то залацісты хацеў, мабыць, раўнуючы да чалавека, угрызнуць каштанавага, хоць гэта яму не ўдалося, бо каштанавы адскочыў. Каб не палохаць баброў, Міхал не пайшоў за імі. Перабрыў канаву ў другім месцы і задаволены, з перапоўненым ціхім адчуваннем роднасці з усім гэтым, што патаемнае для астатніх, брыў дахаты. Спяваў праз нос, час ад часу зрываў ружова-белыя кветкі ўсялякай травы, нюхаў іх, на момант п’янеў і паспяшаў, бо з захаду расла вялізная цёмная хмара. Травы пахлі незвычайна, быццам спаборнічалі, хто лепш, хто мацней. Густа цягнула маладым палыном, нёсся тонкі пах зялёнага крываўніку, і сярод гэтых пахаў адчуваўся гаркава-мядовы прысмак ярка-ружовых парасоннікаў цвінтарэю. Бабка Філінка называла гэтую горкую траву магільніцай, і Міхал чамусьці думаў пра гэтую магільніцу, глядзеў на яе ружовыя трубчастыя вяночкі, якія кроплямі крыві адсвечвалі ў паўзмроку, што нечакана ахінуў наваколле і асвятляўся раз-пораз бліскавіцай. Моцна мігала. Толькі гром глуха вурчэў дзесьці за Прыпяццю яшчэ, але гучней штораз бухаў бліжэй, падступаў да запрыпяцкіх сёл, і нечакана ён, гэты паганскі ўсемагутны весялун і волат, забіў у свой вялізны бубен над галавой, заляскатаў, выглядваючы з-за разарванай хмары,— яго вялікасць Пярун — гнеўны і вясёлы, аж у вушах загуло і зашапацела наперадзе, прымінаючы буйную траву ліўневай пошасцю. Міхал памчаў у гэтую вадзяную сцяну, каб схавацца ў густым арэшніку, і, калі дабег, быў мокры — ні адной сухой ніткі; забіўся пад куст, вырашыў перачакаць навалу. Там жа не мог выседзець, бо нечым пахла патаемным і рэзкім, нават смярдзючым. Агледзеўшыся, здзіўлены, заўважыў жоўта-ружовую расліну, амаль на вачах пралезшую праз леташняе смецце і расставіўшую свае мясістыя, пакрытыя лусачкамі, сцябліны-цыбукі. З гронак, яшчэ не распушчаных, ужо вытыркаліся чырвоныя губы будучых кветак. Расліна нібы свяцілася ў паўзмроку.
— Таемнік! — успомніў Міхал назву расліны.— Здароў, таемнік!..— прашаптаў ён, скурчыўшыся ад прахалоды, бліжэй падсаджваючыся да чырвона-бледнай у дажджы кветкі.
Але прыйшла пара і збіраць каменні. Сябруючы з гэтым каштанавым волатам, які разам са сваёй сяброўкай выграб у цвёрдай гліне пад стромкім абрывам за адну ноч нару, прычым патаемна, і толькі Міхал ведаў пра яе, бо бабры быццам давяралі яму і ў яго на вачах вазілі туды згрызенае голле. Астатнія, хто хадзіў або рыбу лавіць, або купацца, бачылі баброў, але не ведалі ні пра іх жытло, ні пра іх сустрэчу з Міхалам. Кожны ранак у канцы чэрвеня хлопец сустракаўся з бабрамі, сцягваў цяжкія асіны ў ваду, што бабры валілі, але давалачы да вады не маглі. А часцей за ўсё Міхал назіраў, як бабры грызлі-пілавалі дрэвы. На гэта ён мог глядзець бясконца. Цяпер у яго былі два любімыя сусветы: першы быў Леўкава Паўліна, а другі вось гэтыя во, бездакорна давяраючыя яму істоты. З адным сусветам ён сустракаўся вечарам і прысвячаў гэтаму сусвету вечар амаль да раніцы і раннім-раннім ранкам, а калі зусім не кладучыся спаць, адразу ішоў сюды да гэтага абросшага ракітай і таполямі става. З бабрамі было проста, неверагодна проста — паводзь сябе спакойна і ты будзеш з удзячнасцю прыняты. А ў першым сусвеце, сярод дзяўчат — сябровак Паўлінкі, патрэбна было штомомант круціцца, вярцецца, калі зласловіць, калі каго падшчыкнуць, штурхануць. Бо калі сцішаўся, то на ім аб’езджвалі кашалі... І ўжо калі заставаўся сам-насам з сваёю дзяўчынай, хлопец змаўкаў, як і з бабрамі, уцешна глядзеў на яе вялізныя вочы і не мог наглядзецца. «Раскажы што-небудзь»,— прапанавала дзяўчына, але заместа гэтага хлопец туліў яе да сябе і пачынаў нават пяшчотна цалаваць. Паўліна не супраціўлялася, але і не адказвала. Толькі потым, калі перадыхалі, гладзіла ягоныя валасы сваёй ласкавай рукой. Ім было хораша адным. Паводле прачытаных кніг Міхал уяўляў сабе каханне зусім не такім, хацелася нейкага змагання, нейкіх перашкод, а тут шчасце нібы само ішло ў рукі, лаві момант, напаўняй сябе гэтым шчасцем, і Міхал быў шчаслівы. Адна абставіна некалькі азмрочвала іх адносіны. Кожны раз хлопец непакоіўся пра тое, каб дзяўчыне было цікава з ім, але калі ён пачынаў нешта гаварыць — смешнае здарэнне расказваць ці наогул гаварыць пра сябровак яе, пра сваіх таварышаў, яна гарнулася да яго пяшчотней, ласкавей і нібы засынала ў яго на руках. І як толькі з’яўляліся хлопцы з прыгарада, дзёрзкія і некалькі нахабныя, яна адразу ажывала, нечага непакоілася, жвавела, і хоць Міхал перазнаёміўся з усімі гэтымі, як іх дражнілі, гарадчукамі, то ніводнага сабе нібы канкурэнта не знайшоў. Усе яны былі нават нейкія брыдкія, лаяліся, гаварылі пахабныя анекдоты, збіралі ля сябе натоўп цікавых... Паўліну таксама цягнула да іх, ды настолькі, што аднойчы, калі Міхал запазніўся на сустрэчу, то адшукаў яе глыбокаю ноччу разам з другімі дзяўчатамі ў глухім гарадскім парку. Ад Паўліны пахла віном, яна, з выгляду шчаслівая, упала ў абдымкі Міхала, і ён павёў яе назад у сяло. Гучна рагаталі дзяўчаты і тыя гарадчукі... Ну, у яго былі мары да ўсяго — да кахання яе, да вучобы, мары пра паступленне. Былі яшчэ і бабры. А што было ў яе? Наогул, чым трызніць яна, гэтая дзяўчына? Чамусьці Міхал адчуваў сябе намнога сталейшым за яе, хоць яна была на паўгода за яго старэйшая. «Трэба яе прывесці да баброў»,— усё часцей думаў Міхал. Такія нязначныя непаладкі ў сардэчных справах не моцна хвалявалі яго. Яны сябравалі моцна-моцна — не чулі адно ў адным, як кажуць, душы. І, мабыць, усё часцей і часцей адчувалі Міхал і Паўліна, што ў іх даўно ўжо не сяброўства, а каханне, толькі баяліся ў гэтым прызнацца. І вось наступіў той час, той жыццяўказаны тэрмін, калі Міхал павінен быў прывесці Паўлінку да сваіх залюбёных баброў, каб адкрыцца і, мабыць, прызнацца ў каханні. Гэта здарылася, калі яны паздавалі ўсе свае экзамены, некалькі дзён бегалі ў пошуках посуду, цукерак, мэблі, музыкаў, каб сарганізаваць свой баль, апошні школьны баль. Дзяўчаты павар’яцелі на ўборах. Больш гаспадарлівыя гатавалі прысмакі... Паўлінка ўзялася дамаўляцца з гарадчуцкімі хлопцамі, каб тыя сваім ансамблем пайгралі на выпускным балі. І ўжо калі гэты сам баль пачаўся, калі былі сказаны самыя пяшчотныя словы бацькоў і настаўнікаў, і ўжо калі старыя пачалі разыходзіцца, і калі з каморкі рабаватая весялуха Марыля пачала насіць бутэлькі віна, толькі тады пачаліся імпэтныя гулі. Ой, ліха гойсалі па гулкай спартыўнай зале, адламвалі каленцы, танцавалі, счапіўшыся парамі, коламі, карагодамі. Не, такое ж бывае раз у жыцці, і як яно пройдзе, так у душы кожнага з выпускнікоў расквітаў у тую ноч папаратнікавы квет. Яго, дзіця, выпускалі ў свет, выкідвалі на дарогу жыцця, і як яно па гэтай дарозе пойдзе, ніхто сцвярджаць ні з настаўнікаў, ні з бацькоў не збіраўся. З нейкай запозненай роспачнасцю крычалі ў мікрафон да пап’янелых сваіх выхаванцаў настаўнікі:
— Не бойцеся жыццёвых перашкод, ой не бойцеся!
Яны ж, шаснаццаці-семнаццацігадовыя акселераты, пасмейваліся ў вочы сваіх ментараў, і кожны з іх лічыў сябе гарой, да якой павінен прыйсці Магамет, а не гара — жыццё, шчасце павінна прыйсці да іх, жыццёвых Магаметаў. Паўлінка танцавала з рыжавусым спеваком з ансамбля. Той увіхаўся каля яе, каля цудоўнага эфіраноснага квета, што ў поясе быў схоплены срабрыстай стужкай, а па ўсёй, адліваючай бледнай ружовасцю сукенкі, мабыць, ад наэлектрызаваных чароўных ног і лёгкіх рук, здаецца, сцякалі блакітныя струмені нейкай цудоўнай дзявочай прынаднасці. Воўкам глянуў Міхал на рыжавусага, і той, сустрэўшыся позіркам з ім, чамусьці кіўнуў галавой, існы маэстра, бо Міхал даваў яму задатак за гульню і астатнія грошы павінен аддаць у выпадку, калі будуць добра іграць, не махляваць. Міхал круціў вальс і з Паўлінкай, а яна намагалася пакласці яму галаву на грудзі, і з іншымі дзяўчатамі. Не п’янеў, хоць спецыяльна, каб крышку ахмялець, цішком выпрасіў у Марылі бутэльку і, выйшаўшы ў прасветленую бальную ноч, адпіў, астатняе схаваў у карчах. Бо нечаканым сваім позіркам ён адсек зухвальскія заляцанні, і ўвага яе ўся скіравалася на яго... Бо ён некалькі разоў адмовіў ёй у танцы... Такая бясхітрасная жаночая дыпламатыя... Ён танцаваў з весялухай, і тая пачала падскокваць да яго ўсё бліжэй і бліжэй. Рыжавусы засяроджана глядзеў у свой мікрафон, і Паўлінка ацвярэзілася... Як ён увайшоў у залу, там сапраўды тварылася нешта неверагоднае. Гэта быў сапраўдны, на ўсю руку, размашысты, наш, чыста славянскі, на шырокую нагу, баль. Дым ад цыгарэт, якія хлопцы ўзялі ў губы першы раз у жыцці, бо рэдка хто з дзесяцікласнікаў у іх школе курыў, стаяў каромыслам. Пара стаяла пад столлю. Ансамблісты раўлі нейкі заходні рок. Пад нагамі трашчалі дошкі. Хто не напіўся, яшчэ пілі. Хто не наеўся — елі. Мноства малодшых школьнікаў, якія дачакаліся, што настаўнікі нарэшце паразыходзіліся, уваліліся ў залу і таксама балявалі. Трасліся сцены. Паўліна была цяжкая-цяжкая. Яна абвіла Міхалаву шыю аголенай рукой і цалавала яго, цалавала нягледзячы ні на што.
— Які ты халодны! Мой мілы, не верыш — цябе кахаю. Чуеш, кахаю,— смяялася яна.— Ты ж мой,— шаптала яна з нейкімі ашчаслівеўшымі вачыма.
— З надворку я, таму і халодны. Не цісні... задушыш,— лагодна адказваў ён і адчуваў, што хвалі шчымлівай радасці пачынаюць агортваць і яго, і ён пачаў таксама цалаваць Паўлінку, неяк яны расхінуліся ў танцы, і зноў сустрэўся вачыма з тым рыжавусым, і Міхал падміргнуў яму і вырашыў выпіць з ім на брудэршафт. Але аб’явілі дамскі танец, і зноў яго шыю абвілі Паўлінчыны рукі.
— Што ты сумны,— шаптала гарачымі вуснамі яна,— я напілася. Ой, якая я.
— Пойдзем мо на двор, прахалонімся?
Яны выйшлі на вуліцу, пра нешта гаварылі, смяяліся. Міхал адчуваў, што тыя хвалі трымцення перасталі біць, мабыць, астуджаныя начным чэрвеньскім паветрам, і тады ён папрасіў прабачэння, на хвіліначку забег у гушчар і дапіў тую астатнюю палову, што было прыхаваў. І адразу ўдарыў у галаву туман. Яны стрэліся, горача прыціснуліся адзін да аднаго... І Міхалу захацелася зрабіць дзяўчыне прыемнае-прыемнае. Але дзе яго ўзяць, гэта прыемнае.
— Пойдзем, Паўлінка, пакажу нешта...
Вакол школы раўлі песні п’яныя выпускнікі. Міхал сігаў са сваім каханнем шчэ да аднаго кахання. Гэта не было далёка, але ён урасіўся сам і ўрасіў яе, калі хадзілі ў густой траве, на раннім-ранні праводзілі світанне, шукаючы баброў. Але ці было занадта рана, ці шумна — баброў не было. Ён, моцна ахмялеўшы, усё вадзіў яе, а яна, таксама нецвярозая, нікла да яго, стрымлівала яго імпэт хаджэння. І калі нарэшце яны, стомленыя і прадроглыя ў досвіткавай расе, прытуліліся адзін да аднаго, і незнарок Міхал крануўся халоднай рукой гарачага самага што ні на ёсць дзявоцкага калена, яна сказала, запытальна і патрабавальна, нават просячы:
— Ну?!
Ён хацеў запытаць: «Што ну?» Але раптам пачуў: «Так! Так!» Не верачы вушам, зляканы Міхал каўтнуў камяк у горле. І нечакана для сябе палез туды і потым пачаў спяшаючыся цалаваць яе ў скрыўленыя ад болю вусны...
— Перастань! — учапілася яму ў валасы, але потым сціснула галаву, прыпала да грудзей...
І пралупілася барвовае сонца, і гэтая барва зачырваніла цяжкі туман, і стылае паветра пачало награвацца, а Міхал ад нейкага сораму і агіды не ведаў, куды дзецца. А Паўліна, як ні ў чым не бывала, нейкая задаволеная, але таксама з адценнем агіды і страху на твары, не ведала, куды дзець вочы, згортвала бальную сукенку, а сама сядзела ў Міхалавым пінжаку.
— Баброў хацеў паказаць,— раптам праз слёзы прамовіла дзяўчына.
— Ты сама,— нерашуча прамармытаў ён і раптам адчуў, што яму сорамна на ўвесь свет, быццам ну нехта пазабіваў ягоных баброў. І ён пабег прэч.
Яна была з незвычайнай, тонкай шыяй, вушкі як у кошкі. Ноздры яе варухаліся, як у трусяняткі. Але што вынюхваў гэты звер у начным паветры, што ён усчуў небяспечнага сярод гэтага пацягнутага раскай става, дзе тая небяспека хавалася ў прыбярэжным алешніку, сярод ракітных зараснікаў? Можа, нечага хацеў вышукаць-вынюхаць разумнага сярод гэтых пахаў цывілізацыі. А можа, жыццё сваё вынюхвала або сваю пагібель? Неслася музыка з-за канавы. Там гулялі нейкую гулянку. Бабрыха асцярожна панесла свой жывот бліжэй да вады, чула, нешта пагрозлівае ёсць у гэтых гуках ад вогнішча, ад зацятай цішыні ў ракітавых кустах. Жывот яна інстынктыўна берагла ўжо з паўмесяца; там нешта таўклося, варухалася. Бабрыха ўвалілася ў ваду глыбока і, паволі ўцягнуўшы паветра ў свае грудкі, паплыла...
А за некалькі гадзін да гэтага, калі сонца ўсё раздорвала не рассыпанае за дзень дабро, пыліла і жаўтаціла залацістасцю, стомлена брылі каровы, свяціліся струменьчыкі сытай сліны з іх крамяных пыс, гаўкаў у недалёкім сяле сабака. Сярод хмызнякоў, што ахіналі стаў з пазелянелай цвілою вадою, сядзеў са стрэльбаю чарнявы хлапчына. Ён паплёўваў на гравіраваны ўзор на ствалах стрэльбы і націраў яе, каб блішчэла. Чакаў, калі змеркне. Ён ведаў, чаго сюды прыйшоў, ведаў, што будзе рабіць забароненае, і не хацеў, каб хто-небудзь яго заўважыў тут. Сонца хавалася ў хмызняку.
— Ну, тронем! — выдыхнуў ён і паспрабаваў было выйсці з гушчарні, як пачуў нейкія галасы. Хлопец зноў рынуў назад, стаіўся пад кустом. Галасы ўзмацніліся, і калі занепакоены паляўнічы асцярожна выглянуў, каб дазнацца, хто ж тут, убачыў кампанію гуляк, учарашніх школьнікаў, з дзвюма сеткамі чарнаватых бутэлек з бліскучымі наклейкамі. Хлопцы размясціліся каля засохлага пянька, назбіралі ламачча, разлажылі агонь і пачалі. Паляўнічы дачакаўся, калі яны ап’янеюць, і вылез з карчоў, пайшоў у іх на вачах да става, пад канец подбегам унёсся ў ачарэцце. Пачаў красціся да вады... поўз-поўз, каб чуллівы звер не мог яго заўважыць. Поўз, пакуль не намачыў локці. Паляўнічы сцішыўся, дыхаў у ваду, і па ёй пабеглі невялічкія хвалінкі... Набоі закладзены ў дулы, брамкі ўзведзены — ціхае жаданне пальнуць... Але ж у што... Здабыча, здабыча... Задумліва глядзеў у ваду, аж расплывалася ў вачах. Нават захацелася ўздрамнуць... П’яныя крыкі даносіліся з-за канавы. Плёхалі-жыравалі чырыцы ў лазе... Толькі не было галоўнага — яго здабычы, з якой ён намерваўся атрымаць шыкоўнае футра, залацістае, бліскучае на сонцы. Толькі б не дазнаўся Міхал, бо пракляне... то ж так. Трэба ў жыцці неяк круціцца... Працуе, хто моцны, дзеля праўды... ён слабы... хударукі... ён не працаўнік, ён паляўнічы.
Люстэрка става раздрабілася, і пасярэдзіне з’явілася пысачка звера, нейкага чароўнага і незвычайнага. То была бабрыха... Яна лупатымі вачыма глядзела ўгару, на поўню... яе нешта ўжо вярэдзіла стуль, з сярэдзіны... Трэба было ў нару, туды, дзе ачарэцце, але нешта падказвала бабрысе пра нейкі цёплы ком, што пластом ляжаў ля вады, якраз там... Булькаць не хацелася... не хацелася паказваць дзетародную нару... Бабрыха ціха паплыла ўздоўж берага, намагаючыся дзе прыстаць і ўгрызці чаго... І тут жа ў яе бахнуў залп, заплескатала карцеч... і цяжкай тушай пайшла на дно...
Паляўнічы ж, выскачыўшы да лазы, куды стрэльнуў у падплыўшага звера, бег-брохаў туды, чамусьці ўпэўнены... што пацэліў... Але з таго месца раптам вывернуўся фантан вады, і пайшла дарожка па вадзе.
— Пайшоў, пайшоў,— шаптаў паляўнічы і топаў па вадзе ўслед... мяняючы пустую гільзу на гільзу з набоем...
Але зрабілася так, дзікуны-паганцы, што падскоквалі, ацемраныя віном і ноччу вакол агню, пачуўшы стрэл, узраўлі нема... і побач з паляўнічым гопнула пустая бутэлька. Адскочыў за корч — у яго ляцела другая...
— Злодзей! Злодзей палескі...— крычалі там, штораз гупаючы бутэлькамі, і хлопец пабег праз карчы туды, на другі бок, зляканы, што яго апазналі... і калі знойдуць потым падранка... Бутэлька адна нават даляцела да става, тут і плёхнула...
— Колькі ў іх бутэлек, колькі? — шаптаў ён.— Не паспелі са школы выйсці, выжлукцілі, п’яніцы.
Глыбока за ноч, калі ўжо і зоркі пачалі дагараць, з густой мулістай гразі растрыбушылася бабрыха на больш вальнейшае месца... Але чула яна, быццам чарада, статак ласёў гойсаў па беразе, там, за канаўкай, чуліся дзікія крыкі, бы чэрці гагаталі... вакол вогнішча... бо здымалі з вуголляў дручочкі з нанізанымі кавалкамі мяса, елі яго і загрызалі чырвонымі струкамі перцу... з вяндліны рабілі шашлыкі. Ды не баялася гэтага рогату і свісту звярына, імкнула да сваёй радзільні.
Хто крадзецца, хто не любіць працаваць, той будзе нешта прадаваць, хто сіпіць, хто ходзіць нячутна і заўсёды нешта мае за пазухай, той вельмі дрэнны чалавек... Такіх нават змеі часцей кусаюць, не кажу ўжопра сабак, тыя і не радыя, калі прамінуць такога чалавека і не ўхвацяць за лытку...
І Лох-Нес Глушцовага Вока плюхала радасна хвастом, што ўжо стукае нешта ёй у ніз жывата і там, за вогнішчам, піруюць маладыя багі, ратуючыя жыццё.
І пахапліва напоўнілася паветрам і знікла ў чорнай вадзе, каб там, пад счэпішчам каранёў, улезці ў радзільню, падпаўзці пад сутарэнне вязавых ног-каранёў і акаціцца...
І ўжо праз колькі дзён, калі яна вылізвала па чарзе сваіх бабранятак, даносіліся ёй праз пласт зямны штуршкі ад крокаў... тупат, галёканне. То трэці тыдзень усё балявалі выпускнікі на сваім улюбёным месцы... сваю волю...
Як прынадна і непаўторна можа пахнуць карэнне валяр’яну, калі яго прамыць у ручаіне і паламаць, пакрышыць... Нават па вадзе бэзавымі пліскаўкамі расцякаецца гэты водар — валяр’янавае масла. А наогул на гэтым глінянічанскім лузе пахла і не мёдам, а такім густым вывараным варэннем, сунічным. І над гэтымі пахамі насіліся хмары вясёлкавых матылькоў і пстрыкалі туды-сюды зялёныя пстрыкухі. Сакаталі ва ўсе галасы шпакі, гарланілі... Гэтая песня то гучэла мацней, то замірала. Ніцма падаў хлопец у траву, круціўся і мяў гэты травяны дыван, але як песня ўсчыняла новае сваё гучанне, то рабілася радасна-шчымліва, і будзілася нейкае пачуццё. Міхал помніў тое пачуццё, што так шпурнула яго дастаць стрэльбу і выбегчы на поле, і, бы той хорт, занюшкаваў... Уздымаўся ў грудзях паляўнічы старажытны інстынкт... І нікуды ж яго не дзенеш, бо то функцыя часткі тваёй душы, і калі ты будзеш не задавальняць яе, то будзеш адчуваць не тое што дыскамфорт, а мала-памалу смяртэльную нуду, бы той самыхорт на ланцугу. І каб ажывіць такога сабаку ў сабе, то абарві ягоную прывязь, і тады які радасны, які жывучы становіцца, нават вочы граюць у яго... У той жароўні пазалочанага клёна наспела тая спрадвечная песня, ноты якой закладзены ў яго душы... Дух бадзянняў паляўніцкіх — дырыжор і так задырыжыраваў, што ён вось тут на паляванні, хоць і куляецца па травах.
— Ах, як пахне валяр’янавы чмур... Пфу, смурод паганскі. Не зважаючы, што побач знаходзіцца бабрылля, месца з бабровымі метро — падземнымі пераходамі, прарытымі ў торфе і замазанымі калкамі ў гліне гарадэнскай, што ператварылася на сонцы ў камень.
— Цвігляць да адурэння, ну і спевуны! — усклікнуў Міхал і кінуў у шпакоў жмут травы, ускочыў і вырашыў, хоць стылая вада была, пабрадзіць па мелкай, перасохшай за гарачы верасень канаве... Але, як выбрыў да вады, проста перад ім з вялікай адтуліны ў беразе выскачыла нейкае карычневае калматае страшыдла, і, гаўкаючы, паказваючы пляскатыя зубы, ускочыла ў ваду, і, не зважаючы на чалавека, паплыло супраць плыні. Ускідваючы ружжо, узводзячы брамку, піхаючы гільзу з набоем, з трымцячай душой ад радасці той, што чытаецца ў вачах драпежнай рысі, якая кідаецца з дубовага сука на казулю... Шалёны да адурэння гэтай радасцю, выскачыў на поле і, абвёўшы, бы той гепард, вокам саванну, не заўважыў нікога за тры-чатыры кіламетры, толькі далёка-далёка паўзла машына...
— Здабуду! Таўкану шротам... Такая скуравізна, такая здабыча...
— Ах! — нёсся Міхал наперарэз улукаткі да лукі, што выгібалася па лузе, глінянецкім хвайным лузе... Так... Ён выскачыў у роў, пабег і па мелкай вадзе, дзе бабёр не мог ні боўтнуцца пад ваду, ні дзе заскочыць у нару, і проста набег на яго.
— То ты тут,— падскокваў ён да звера, які вырачыў вочы і, лапамі ўпіраючыся ў дно, паварочваўся назад... Упяўся ў мелкую ваду і сігануў — хоць і па мелкай вадзе, да ног хлопца, каб злякаць; і той палез пад адхон, і збялелы, і з чырвонымі, крывянога бляску плямамі на шчоках, каля крывой грушкі, абдзіраючы рукі аб іголкі. Цэлае лета не карыстаўся стрэльбай, навёў на чорны каўдобец, што плюхаўся ўсё па мелкатэчы, і абедзвюма рукамі націснуў на крук, і брамка ляснула, і ляснула глуха ў наваколлі... і на момант сціхлі шпакі, і конікі перасталі трашчаць, і матылькі ўзвіліся з кветак. Але бабёр паспеў даць нырца. Магутна залапатаў хвастом, тарпедаю нёсся туды, да вялікай вады, і, знепакоены пудлам, Міхал таксама пабег туды, каб перагарадзіць дарогу. Бег метраў пад сто і страшыўся, і ныла сэрца ў паняверцы, што звер дасць драла... Калі выглянуў у канаву, то наўздзіў было ўжо вады.
— Уцёк...— вырвалася з грудзей.— Го, не аддам...— турзануў кішэнь і цопнуў рукою набой з кулькаю, той маленькаю кулькаю, якую выкатаў дубовымі дошкамі, каб падыходзіў па калібры ў яго шаснаццатку... зарадзіў, перадыхнуў і пабег, бы загнаны ганчак, улукаткі што імкнецца па полі за хітрым свежым русачком. Рынуў да вады і вочы прагледзеў — дзе яго здабыча, паводзячы ствалом. Але што такое зрабілася, што так дбайна і рупліва гатавалася і ўсім травеньскім-чэрвеньскім летам, і ўсім зверажыўчым светам, і ўсімі пахамі паляўнічых рэгалій, але і самым моцным — бадзёрасцю першых ласкавых сваіх пашчыпванняў ранішнікаў-марозікаў, нечакана наступіўшым вераснёўскім летам, і тымі паляўнічымі песенькамі. Бо не зможа сэрца біцца ўдарамі радасці той, якой выжываў чалавек, што спрадвеку тут жыў, хто быў і хлебароб, але заўсёды паляўнічы. То быў той хвосцік-рудымент, што не даваў пакою ні днём ні ноччу.
— Здабыча,— мармыталі ягоныя вусны,— салодкасць,— і амаль рыкаў, бы раз’юшаны драпежнік перад недасягальнай, але блізкай здабычай. Слых, чуйнасць у Міхала ўзраслі і служылі, як яго продку... Нейкай падсвядомай разумнасцю дацяміў ён, што невялічкая бурбалачка паветра, што шнурком нясе цячэнне, то паветра са шчыльнай поўсці звера... І ён самападаваўся за гэтым шнурочкам і напаў на хвалісты рух вады з чуць бачнаю каламуццю — то была муць з прыдоння, што адкідвалася грабальнымі лапамі падводнага плыўца, і трэба было чакаць, каб зноў патрапіць на кашлата-бабрынае цела...
Наўкола пела жыццё, але не зважаў. Не азмрочваў сабе той хвілінны забойскі занятак, што прыдумаў сабе на пацеху новага, маладога, але з камбінацыі генаў, якім тысячы, тысячы і сто разоў тысячы год... На глінянічанскім лузе адквітаў дух лета, зрок жыцця свяціў апошні раз да восені... адпявала, адгульвала. Самлелыя і леныя цвыркуны сысыкалі з такімі доўгімі вусамі, бы якія іншапланецяне... І, мабыць, апошні раз вылезлі яшчаркі з адноркаў сваіх пагрэцца на апошнім гарачым сонцы... І якія кветкі пазняцветы ні былі, познія — апошнія кропелькі нектару радавалі казюрак. І нават той квет валяр’яну рассоўваў ружавата-хрызапрызавыя абгорткі і чубкі калякветнікаў, што таілі вострыя каляна-лекавыя пахі.
Хлапец на беразе вытаптаў стойла, бо бабёр залёг на дно, каб падмануць нечаканага паляўнічага. Шнурок запыніўся. А ў яго ў вачах свяціліся іскрынкі крыві ад патугі паўнамоцнага паляўнічага шалу... А звер зацяўся на дне, да апошняй магчымай хвіліны быў там на дне. І невыцерпна стала ўжо тады. І ўжо тады пад рулю ўсплыў... пукатымі вачыма... Дыхнула гарачым порахам, пасекла ваду. Бобр імгненна булькнуў пад ваду, але ўважыў Міхал, як адляцеў кавалачак скуры ад рабрын, устрапятала вада, фарбуючыся ў ружовую пену, хоць вада сама чырвонай была ад торфу і журавін, з Марочча, скуль і плыла вада, пахаванскага колеру вада. І, жагнаючыся на ўдачу, ускочыў хлопец у ваду, не закладаючы новы набой, а ўзняўшы за дула, бы паліцу, сваю стрэльбу і жадаючы канчаць справу... І шостым пачуццём здагадваўся, што гэты бабёр — каштанавы. Глушцовае Вока, става вясенняга кахання... а можа, і ведаў, але там было ўсё разбурана, каханне, нечым жорсткім — пачуццём дзікім, што ўзвальвае потым гэта на буслоў і капусту, нявінную ні ў чым капусту. І маўчаў, толькі наздрынаю вадзіў жорстка, жадаючы канца, бо то і ёсць канец — Finis — здабыча, радасць, канец жагнання.
— Балотны чмур! — крыкнуў хлопец, апанаваны, захоплены забойствам таго, да чаго так імкнуўся ў сваіх паганскіх спробах зблізіцца з гэтым непасрэдна дзікім сусветам, нечалавечым сусветам.
І ўсплыла радасць ягоная, з двух бакоў прастрэленая навылёт. І з характэрным посвістам-шумам дыхаў цяжка, паветрам, што свісцела крывёю з дзюрак з бакоў. Адзін са смяртэльным жахам бачыў і свядома пазнаваў свайго малодшага, кроўнага брата, бабра з любімага става. Але самае страшнае было тое, што каштанавы пазнаваў, несумненна пазнаваў яго, Міхала — чалавека і былога брата, чалавека з тога, небагатага, але ўстойлівага вобраза чалавека — небяспечнага, узнік і існаваў да канца яго бляску жывых вачэй і другі вобраз: адзіны ў яго, звера, вобраз — чалавека-сябра, чалавека — датыкальнага бога... І вобраз гэты, адлюстраваны ў зрэнках бабра, быў Міхалам. І страшэнная трагедыя свету гэтага нізвяргалася на іх, адзіных і непаўторных пад небам.
— Ёлуп! Чаму? Ты разумны? — закрычаў Міхал.— Не глядзі. Не малі, не, не прасі, няма твайго жыцця, адабраў я, не вярну. Не глядзі ты, задыхаючыся на мяне, не плыві. О-о-о! — Кінуў Міхал стрэльбу, матаў галавою, хапаў раскрытым ротам у грудзі паветра, адступаў узад, шаптаў, крычаў: — Не! не! Але кроў з ліпучай пенай бралася ў бурбалкі з дзюрак... Адкуль хлопцу было ведаць, што рана — двухбаковы пнеўматаракс... Паветра ніяк не можа папасці ў лёгкае... звярына гіне ад задухі. Паветра засосваецца кропелінкамі не праз ноздры, а праз гэтыя дзюркі і назад свішча з камячкамі запечанае крыві... І пялёсткі ружовых лёгкіх чарнеюць з кожнай хвілінай... І яны ў корчах каналі: адзін у вадзе, другі на палосцы блакітнай гліны, крычучы, бо пазналі адзін аднаго. І ўжо лез бабёр з вады да чалавека, каб ратаваў, і той поўз, равучы, ад яго... Заткні пальцам дзве дзюркі, хлопча, заклей іх як, і паветра ўварвецца ў лёгкія, удыхне жыццё ў каштанавага, і яшчэ выліжа ён сваіх дзяцей пад каранямі старога вяза ў Глушцовым Воку... Але ты бяжыш адсюль, уцякаеш. Бачыш сваю зброю, хапаеш яе і, нібы вар’ят, укінуўшы шратовы набой, падскокваеш да бабра.
— На, вазьмі.
Свяціла, нібы раўло, нямое сонца. Спявалі жаўрукі, і свісталі шпачкі, агідна, тлумна і ванітоўна нясло водарам валяр’янавых кветак... На адхоне сядзеў побач з забітым бабром Міхал... Хваляванне прапала, спакой і нейкая абыякавасць валодалі ім...
Так, ён падвесіць яго за лапы і здзярэ з яго скуру... І, перагледзеўшы кожную валасіну ў праменнях сонца, узбудзіць у душы нешта падобнае на радасць, прашэпча: «Здабыча!»
А потым, удыхаючы ўсё больш і больш паветра, будзе гаварыць і гаварыць: «Здабыча! Здабыча!» Нават крыкне: «Здабыча! Перамога... Дурніца — пабаяўся чаго...»