epub
 
падключыць
слоўнікі

Анатоль Сыс

Агмень

З нізкі «Вочы маленства»
  Хворы хлопчык з цацкай
  Хлопчык з пацеркамі
  Пастушок
***Не выракалася жыта валошкаў…
***Мой дзед…
Сейбіт
*** Дарога полем — да маці…
Галодны год
Аднойчы паміж Берлінам і Варшаваю
Сон
Старасць
*** Гэты свет — для размену манет…
Сто крокаў да світання
Сохне трыснёг маёй памяці
Жанчына
Забойства ў Нью-Йорку
***Аеравыя крылы…
Словы
Чалавек, які падтрымлівае агмень
***Каб сагрэць каханую…
Вячэра перад Купаллем
***...І мяне натхняе воля…
Колькі
***Якое б жыта ні ўрадзіла…
***Часта пытаюцца: як вершы пішуць?..
Каля твайго парога
Трыпціх утульнага вогнішча
  Самотны
  I высеклі вінаграднікі
  Асацыяцыя з начнымі матылькамі
Маналог Зміцера Жылуновіча
***Дарога ў жыцці і ў жыце…
Музыкам фальклорна-этнаграфічнага гурту «Свята»
Алаіза
  I
  II
  III
  IV
  V
  VI
  VII
  VIII
  IX
  X
  Эпілог


З нізкі «Вочы маленства»

 

Хворы хлопчык з цацкай

 

Хворы хлопчык з цацкай лёд на шыбе ліжа,

да шчакі прымерзла сіняя сляза.

Гэткі ціхі хлопчык, гэткі хлопчык рыжы,

быццам я ці брат мой дваццаць год назад.

 

Чаму хмурны, хлопчык? Чаму сумны, хлопчык?

Рана табе думу асвятляць слязой.

Адвядзі на цацку, калі ласка, вочы —

лёд расце на шыбе, востры, як лязо.

 

 

Хлопчык з пацеркамі

 

Гуляе з пацеркамі хлопчык,

а пацеркаў на нітцы пяць.

Парвецца нітачка аднойчы,

маністы долу паляцяць.

 

Адну здзяўбе паджары певень,

чатыры згубяцца ў мурог,

а бедны хлопчык на каленях

параніць руку аб нарог.

 

 

Пастушок

 

Хлопчык пасвіць коз на касмадроме,

быццам лес — высокая трава,

у траве той хлопчык — чыста гномік,

дзьмухаўцом пакрыта галава.

 

Светлы мой, бялюткі ты мой хлопчык,

не страсай дадолу дзьмухаўцоў,

запарушыш сіненькія вочкі,

хто ж загоніць козачак дамоў?

 

 

***Не выракалася жыта валошкаў…

 

Не выракалася жыта валошкаў,

не выракалася поле бяроз,

маці з абруса змятала крошкі,

помнячы мой небагаты хрост.

 

— Помні ж і ты смак вады святое, —

часта казала мне

і рукой

слёзы хавала — нібы былое —

слёзы свяцей ад вады святой.

 

 

***Мой дзед…

 

Мой дзед

спаць укладваў сваю галаву сівую

на Біблію,

бабуля — на сноп жытнёвы,

бацька — на ложа вінтоўкі,

 

а маці маю я ніколі не бачыў, каб спала, —

па пёрку, па два

ўсё збірае мне пух на падушку.

 

 

Сейбіт

 

Ходзіць кругам усявышні сейбіт,

поўню з сонцам за сабой вядзе,

лёс зямны адбіты ў зорным небе,

як аблічча сейбіта ў вадзе.

 

Лёс зямны адбіты ў зорным небе:

будзе дождж, і засуха, і град,

толькі сейбіт у сялянскім зрэб'і

рассявае жыта сярод ляд,

 

толькі сейбіт у сялянскім зрэб'і

поўню з сонцам водзіць за сабой,

век ад веку ён зямлёй не грэбуе,

век ад веку ён жыве зямлёй.

 

 

*** Дарога полем — да маці…

 

Дарога полем — да маці.

Дарога лугам — да бацькі.

Дарога рэчкай — да любай.

Але

і полем, і лугам, і рэчкай

іду заўжды да Радзімы.

 

 

 

Галодны год

 

Бацька мой у год галодны

каласкі збіраў на полі.

Так цяпер збіраю словы

мовы любай, мовы роднай.

 

Беспадстаўныя папрокі:

быццам мы не галадалі,

быццам нам жывецца лёгка —

поле нават не аралі...

 

Так скажу:

ару я мову.

I бывае, ў непагоду

Стынуць вусны, мёрзнуць словы,

я з хатолкай — год галодны.

 

I ад хутара да вёскі

мову родную жабрую,

за вяснянкі праўлю косы,

за былінкі ладжу збрую.

 

I ад хутара да вёскі,

і ад Пінска аж пад Шклоў

кос палескіх пагалоскі

з непаўторным звонкім «о».

 

Ажываю, калі вырай

пад нябёсамі курлыча,

гэта ён радзіму кліча:

Кры-чаў, Кры-чаў, Кры-чаў, Кры-чаў...

 

Ажываю, калі сосны

каля Рэчыцы спяваюць

быццам маёй маці кросны

чаўнаком прашылі памяць.

 

Ажываю...

Ажывае

на Палессі тура ўздых,

там цячэ вада жывая —

мова прашчураў маіх.

 

Піць яе — не наталіцца

пад пуцінай млечнай:

лета — золак — шчамяліца...

маці — мова — вечнасць...

 

 

Аднойчы паміж Берлінам і Варшаваю

 

Зямля — мудрая калоссямі,

прыгожая кветкамі,

моцная дрэвамі — родная зямля.

 

Аднойчы паміж Берлінам і Варшаваю

я трывожна задумаўся:

а якая яна мною?

Яе поле я яшчэ не ралліў,

яе лугі я амаль не касіў,

і лес яе не ўзгадавалі без мяне.

 

Было мне такое сненне:

дзве маці дзялілі слёзы па сыну,

 што на чужыне ў жаўнерах.

Дзве маці ў аднаго сына...

I былі яны такія родныя —

мая маці Марыя

і мая маці Радзіма.

Слязінкі іх цёплыя

і песні іх сумныя

мне птушкі прынеслі ў дзюбах

аднойчы...

Аднойчы паміж Берлінам і Варшавай

я трывожна задумаўся...

 

 

Сон

 

Прымроіла мяне маці,

прачнулася без пары,

святло запаліла ў хаце,

прайшла па пустым двары,

 

а потым прымроіў бацька,

прачнуўся, дастаў з гары

драўляныя мае цацкі,

лато, лемантар стары.

 

I я недзе ў тлумным Мінску,

аблудны ваш сын, не спаў,

над сненнем сваім стаяў,

нібы над пустой калыскай,

а ў сэрцы, як нож, — жарства,

а ў зрэнках — бацькоў вярста.

 

 

Старасць

 

Мірна пасвяць мудрыя кітайцы

песнямі валоў сваіх рахманых.

Птахі пахнуць белаю акацыяй,

песні пахнуць белымі туманамі.

 

 

*** Гэты свет — для размену манет…

 

Гэты свет — для размену манет:

не адкрыўшы таемнасці слова,

кожны дзень памірае паэт,

кожны дзень нараджаецца новы.

 

Вось і я эстафету прыму —

залатое пяро Агонь-птушкі,

але

што наспяваю яму?

Я ж у песні — не пан, толькі служка.

 

Марна ўсё. Як калінавы цвет

 знішчыць свет, і багоў, і смяротных,

не пакінуўшы ў космасе след

ад мяне і зямелькі гаротнай.

 

 

Сто крокаў да світання

 

Сівое неба — коні ў яблыках,

да світання сто крокаў

На чорныя, цёплыя грудзі зябліва

зярнятамі падаюць зоркі.

 

Сто зорак — сто крокаў.

Раса на мяжы світання...

барвовае сонца... конскае вока...

тайна.

 

Брыдуць крумкачы баразной. Як людзі

віновыя птушкі.

Уніз па полі ралля заблудзіць —

каса з падушкі.

 

Сохне трыснёг маёй памяці

 

Сохне трыснёг маёй памяці.

Быццам не жыў, не кахаў.

Быццам не зоркі пад раніцу —

я

   у мінулым знікаў.

 

Кожны свой дзень назязюлены

бачу наперад, але

памяць пабіў нехта кулямі,

памяці мне не стае.

 

Не.

 

Не баліць майму целу,

сэрцу найболей баліць —

быццам штодзень пад прыцэлам,

прыкрай няпомнасцю жыць.

 

 

Жанчына

 

— Паміж намі агонь. Калі ты кахаеш — ідзі да мяне.

I тады, нават знявечаную, буду кахаць цябе яшчэ

                                   мацней, чым да полымя.

— Ты — садыст, мой мілы.

— Так, але ў мяне ёсць апраўданне: я закаханы.

— У такім разе — тваё апраўданне ў агні.

Ідзе да мяне, мой мілы.

I я згарэў. Затое апраўдаўся, мая любая.

 

 

Забойства ў Нью-Йорку

 

Далоні ў крыві, мая Йоко, японская жрыца.

Жанчыны на вуліцах плакалі, як па сваім.

О, гэтая зорка з пуцінай над прорвай у жыце...1

На веях Амерыкі слёзы пашкодзілі грым.

 

«Лятучая мыш, незвычайная пеўчая птушка»

Евангеллем ад сябе асвятляла натоўп пусты.

Нямы музыкант на аматарскіх кінастужках

Адзін-адзінюткі абраннікам кулі застыў.

 

Нью-Йорк быў заўсёды тваім улюбёным домам.

 

 

1Забойца не збіраўся ўцякаць. Ён спакойна запхнуў рэвальвер у кішэню нагавіцаў, дастаў з другой кішэні кніжку «Над прорвай у жыце» Сэлінджэра і ціха апусціўся ў чытанне.

 

 

***Аеравыя крылы…

 

Аеравыя крылы,

крынічная бруя

пульсуе, быццам

жыла забітага каня.

 

А ў небе нейкі вырай,

угледзеўшы ваду,

ажыў—

і вецер крылы,

як ветразі, надзьмуў.

 

Спытаюся у птушак,

як сядуць на аер:

ці маюць яны душы,

бы чалавек ці звер?

 

Няўжо ім не ўсё роўна:

крынічны гэта край,

пустэльны альбо горны,

пякельны альбо рай...

 

Аеравыя крылы,

крынічная бруя...

Птушыная айчына,

належу ёй і я.

 

Словы

 

Неба сыпала словы,

і пакуль да людзей

гэты дождж адмысловы

далятаў — ён радзеў,

 

заставаліся тыя,

з якіх моцы ўзялі

дзеці бацюхны Кія,

дзеці Крыўі-зямлі.

 

Тыя словы, як знічы,

як уздыхі сурмы,

боскім голасам клічуць

самых верных з гурмы,

 

тыя словы, як вочы,

скажуць больш, чым паэт.

Той, хто чуў іх, не збочыць,

не ўцячэ ў іншасвет

 

ад лясоў верасовых,

ад часовых нягод,

ад бацькоўскай высновы:

верай моцны народ!

 

Чалавек, які падтрымлівае агмень

 

Чалавек, які падтрымлівае агмень,

Чалавек, які беражэ каханне,

Чалавек, які моліцца хлебу,

Прыйдзе да мяне,

 

Прыгнечанага каменным горадам,

Разбітага няўдачамі і паўсядзённай мітуснёй,

Раздражнёнага бюракратамі і крывадушнікамі.

Я не буду дамагацца тваёй дабрадзейнасці,

Я не буду дапытвацца,

          Як падтрымліваюць агмень,

          Берагуць каханне,

          Моляцца хлебу.

Проста пасядзі са мной,

Мне будзе дастаткова тваёй маўклівай прысутнасці,

 

I калі ты пакінеш мой дом —

Ты не пакінеш мяне.

 

 

***Каб сагрэць каханую…

 

Каб сагрэць каханую,

пілігрым спаліў свой посах,

які толькі адзін ведаў

дарогу да роднага краю,

вандроўны музыка — скрыпку,

якая помніла яшчэ прадзедавыя песні,

рыбак — вёслы

на пустэльным востраве,

якія не раз ратавалі яго

ў самыя жорсткія штормы.

 

Ці змагу я спаліць свае вершы,

каб агнём іх сагрэць

дарагога мне чалавека?

 

 

Вячэра перад Купаллем

 

Вячэра перад Купаллем...

Мне чуецца, як звіняць

Пашкевічанкі каралі,

на нітцы іх сорак пяць.

 

Наўмыснасць ці супадзенне:

гэты журботны лік...

Ставілі на калені

паўстанцаў амаль жывых.

 

Сканалі, ды ўсё ж не сталі,

помнілі, як Кастусь

ступіў на смяротныя шалі

з думаю пра Беларусь.

 

— Ты з намі, ты з намі, браце! —

мне чуецца, як крычаць

няскораныя паўстанцы

з ратугамі на плячах.

 

 

***...І мяне натхняе воля…

 

...I мяне натхняе воля,

быццам птушку вецер з поля,

а без ветру ёй не жыць

і над полем не кружыць.

 

А цябе натхняе зброя.

«Зброя, — кажаш, — гэта воля!

А без волі нам не жыць

і Радзіме не служыць».

 

 

Колькі

 

Колькі нашай крыві

рэкі сплывілі ў моры?..

Колькі нашага поту

увабралі разоры?..

 

Колькі нашага шчасця

ліхадзеі раскралі?..

Колькі нашых каханак

паланянкамі сталі?..

 

Колькі нашай любові

не спазнала Радзіма?..

Колькі вояў-сыноў

не счакала радзіна?..

 

Колькі, колькі, дык колькі ж

сваё крэўнае траціць?

За дзяцей, каб адплакаць —

не стае слёз у маці.

 

Колькі, колькі, дык колькі ж

адмаўляць сабе ў праве

шанаваць сваё месца

на чырвонае лаве?

 

Колькі, колькі, дык колькі ж

азірацца на сонца?

Як аслепнем дашчэнту —

гэтак жыць нам бясконца.

 

 

***Якое б жыта ні ўрадзіла…

 

Якое б жыта ні ўрадзіла,

але калі яно расло

пад песні жаўрукоў радзімы, —

мілей не знойдзеш каласоў.

 

Адзіны дотык іх гаючы

заменіць сотні мудрых кніг.

О лан, вятрыскамі агучаны,

мой верш жытамі ўскалыхні!

 

А калі доля быць паэтам,

дык мерай спраў маіх ці слоў

мне будзе не цнатлівасць кветак,

а важкасць спелых каласоў.

 

 

***Часта пытаюцца: як вершы пішуць?..

 

Часта пытаюцца:

                    як вершы пішуць?

А як жыццё жывуць.

Вось Тэатр Лоркі:

правым вокам ён плача слязу радасці,

левым вокам ён плача слязу гора,

і, зліваючыся,

яны нараджаюць вечную пакутніцу —

паэзію.

 

 

Каля твайго парога

 

Вясёлка над Белай Руссю —

гэта мая мара,

ляцяць пад вясёлку гусі,

нібы пад вянец, па парах.

 

Туманы над Белай Руссю —

гэта мая самота,

да белай зямлі тулюся,

аб ёй мой найпершы клопат.

 

Завеі над Белай Руссю —

гэта мае пакуты,

ды я ўсё адно, як бусел,

да гэтай зямлі прыкуты.

 

Грымоты над Белай Руссю —

гэта мае трывогі

па песнях знябытых гусляў

каля твайго парога.

 

 

Трыпціх утульнага вогнішча

 

Самотны

 

У агню — чалавека прысмак.

Здрадай і вернасцю вечны.

Нікчэмны гарачы прысак.

А мне — гэта Шлях Млечны.

 

Прастуджаная ваўчыца

і тая

агні цікуе.

З агнём да расы прамаўчыце,

зязюля пакуль закукуе.

 

Пра долю раскажуць рысы,

калі прыпаліш ад свечак.

Зыбаты гарачы прысак.

А мне — гэта Шлях Чалавечы.

 

Засцігну агонь аднойчы.

Ці знойдуць мне месца людзі?

 

Цямнюткай і вогкай ноччу

ваўчыца цяжарная блудзіць.

 

I высеклі вінаграднікі

 

I вы                   клалі                душы

секлі                  вогнішчы          грэлі

вінаграднікі,       сярод поля,      безаглядныя.

 

Вы не прыйдзеце сюды болей.

 

Падаў снег,

як падлёткі з гнёздаў.

На грудах згарэў вінаградар.

Дымам горкім апошні роздум:

саджанцы пад градам.

 

Асацыяцыя з начнымі матылькамі

 

На дне свечкі, на зыходзе ночы,

з веямі абпаленымі вочы.

Чалавек быў дзіўны і бяссонны:

не падносце свечак да іконы...

 

 

Маналог Зміцера Жылуновіча

 

Як пазашлюбны плод,

свае хаваю думы:

адвеку мой народ

нібы пад ветрам дзюны.

 

А вецер дзьме і дзьме,

то ўсходні, то заходні,

за ім не разглядзець

ні сонца, ні паходні.

 

А вецер дзьме і дзьме,

то чорны, то чырвоны,

прывучвае людзей

да грошай, да пагонаў...

 

Як пазашлюбны плод,

свае хаваю думы:

чаму ж ты, мой народ,

падатлівы, як гума?

 

 

***Дарога ў жыцці і ў жыце…

 

Дарога ў жыцці і ў жыце.

            Выток дзе яе? Дзе канец?

Парвецца жытнёвы вянец,

            Калоссі, хоць вы памяніце

Адвечным, пакутным агнём —

            Купалам мяне зашапчыце,

Засну пад яго курганом.

 

 

Музыкам фальклорна-этнаграфічнага гурту «Свята»

 

Не! Не звёўся, не сышоў

з Беларусі дух народны,

грай музыкаў-святароў —

як вятры з сівой Гародні,

 

як нябесны гул званіц

над нямымі курганамі,

не, народны дух не знік

нават з продкамі, ён з намі.

 

Грайце ж, хлопцы-святары,

адраджайце свята ў людзях,

бомы хай, як снегіры,

звонам прашчураў абудзяць.

 

Адгукнуцца курганы,

акрыяюць песні ў вуснах,

хлопцы, ну, калі не вы,

хто ж адрозніць беларусаў?

 

Пілігрым з чужых краін?

Ці залётных птахаў вырай?

Але гэты край не іх,

таму й песні іх няшчыры,

 

хаця гуслі на грудзях

да Купалавых падобны, —

спеў жа танней за мядзяк,

крывадушны і падробны.

 

Развянчайце гэты фальш,

няхай будзе чыстым свята,

як Дняпро крынічны наш,

як святло палескіх хатаў.

 

 

Алаіза

(паэма)

 

I

 

А маці гэта мая і кажа да бацькі:

«Чалавечку, пастаўма і мы крыж...

Мо і нас Бог укрые ад хмары».

Праз колькі тыдняў я і нарадзілася.

 

               1876

год папярхнуўся крыжам:

жыві, нялюдская птушка,

з таўром у грудзях,

што выжывеш

ў каменнях, а не ў падушках.

 

Жыві.

Пра сябе не думай —

для маці пакінь кудзелю.

Снапы-хваравекі ў клуні

чакаюць сваёй нядзелі.

 

З лясоў прылятаюць зязюлі

і разрабуюць калоссе.

Прыснюся праз дзень матулі

не я — шчаслівейшы хтосьці

 

з Радзімай: буслы, як перлы,

далоні — у сто дарог...

і ў вышытым строі белым

самы спакроўны Бог.

 

А крыж аўдавеў улоннем.

Я ведаю, ш т о распяцце.

Гэта — калі коні

галопам прайшлі па маці,

 

а маці ў снапах ляжала,

а маці мяне нараджала

з Радзімай: буслы без гнёздаў

і ў вуснах спрадвечны роздум.

 

II

 

Праз крыж вой і мукі...

 

За вёскай дзядоў магіла,

пад крыжам зямля змарнела,

а мой забуяў калінай,

я шчокі зачырванела.

 

Сяброўкам глядзець прыгожа,

а мне гэты жар балючы,

начамі, здаецца, ложак

ляціць

        у маячню з кручы.

 

Скажы мне, сівое сонца,

мне жыць толькі да паўнеба?

Гіль на калінавай гронцы

зернем з рукі грэбуе.

 

Не азірайцеся, людзі,

гэта цвітуць радзімкі,

маці за доньку студзіць

зязюльчыныя слязінкі.

 

Гэта — усё павер'і.

Буду і я шчаслівай.

Коні нат губяць пер'і,

птушкі нат сеюць грывы.

 

Буду і я шчаслівай.

Ёсць і ў нядолі шчасце.

Трыестаўскія алівы

злыбеды мае засцяць.

 

Вечназялёны бераг

ды кроўнай валошкі ў жыце,

па Беларусі верад,

як птушку,

           з рукі карміце.

Па Беларусі скруха —

ўвечная мая мука.

 

III

 

...як кароўкі пасвіла на пожні,

маці-сухотніца калыхала

малога брата-сухотніка

пад снапамі жыта.

 

1

 

Белая шчырасць кароў.

Нямоглыя грудзі матулі.

 

Я — немаўля: кроў...

хтосьці да сэрца туліць.

 

Неба:

пастух плыве,

за небасхілам кароўкі.

 

«Лізанька!» — хтось заве...

Вуснамі хоць — у броўкі...

 

Неба? —

блакіт вачэй.

Першы харэй мой: ма-ма!

 

я

м

б

па шчацэ цячэ: сля-за

каляная.

 

2

 

Жаўранчыхі крычаць,

іхняе жыта зжалі.

 

Жаўранкі маўчаць,

як зерня ў рот набралі:

 

чый гэта анёл,

голас такі гарачы?

Чыё гэта птушанё

па-беларуску плача?

 

IV

 

Зіма ў нас крэпка.

Паўмястэчка згарэла на Сёмуху.

 

Замова ад пажару

 

Вёска Пешчыны

Богам не спешчаная

спала на Сёмуху

да пеўня сёмага

а восьмы

ў падстрэшша

самы чырванейшы

самы перуанскі

з апярэннем панскім

крылом правым махнуў

вецер з поля падзьмуў

махнуў левым крылом

занялося ўсё агнём

а на нашай страсе

бусел яйкі нясе

а на нашай печы

хворае малеча

а я доньку нараджала

не для жару і пажару

а для пекна слонейка

для мядочку ў слоіку

жары певень адвярніся

ў чорным моры алуніся

ў чорным полі прападзі

пустазеллем узыдзі

каб цябе да Сёмухі

выкасілі конюхі

белым

сінім

і чырвоным самым

згаладалым коням

згінь

 

V

 

О мамачка, чуе твая душа справядліва, як калісьці чула, калі я была смяртэльна галодная і ты мне зашывала ў цвікель сарочкі, каб паслаць праз людзей, што ішлі ў Кальвару.

 

1

 

Прыйдуць  л ю д з і  з радзімы  к о л е р у

поля чорнага, радна белага,

і з павек, нібы перлы з берага,

слёзы скоцяцца цяжкаспелыя.

 

Эх ты, скруха мая без'языкая.

Дождж па мне, як па ссохлым жыце.

Пілігрым  ч о р н а - б е л ы  клікае:

«Алаізія, багалікая!..»

 

Я пазнала цябе, садоўнік,

пахне голас настоем з руж:

«Як камень, на магіле помнік,

я пасею табе цярноўнік».

 

Мне не трэба няродных кветак,

мне б — вяргіню бялей за снег,

каб плыла нада мной, як ветах,

каб я маме была прыкметней.

 

Я збяднела без родных твараў,

пілігрымы, хто ваш народ?

 

2

 

Паляўнічыя над Кальварай

з птушкай зблыталі Ікара.

 

Рана ў небе слязіцца воскам —

пра мяне старажытны міф?

 

Аж паўнеба да роднай вёскі,

на шляху паляўнічых войска.

 

VI

 

Задрамалі ў палёце крылы,

цемра лашчыцца чорным плюшам.

Не прызнала зямля свой вырай —

ноччу княжыч здаецца птушкай.

 

А прачнуліся ў чужым небе...

далягляд, як сіло, трывожны.

Птушка белая ў чорным зрэб'і

крыллем білася ў свет парожні.

 

Дзьмухаўцамі ўміралі поўні,

толькі голас стагнаў пра выйсце:

«Ну хоць хтосьці ж вяртанне помніць

да Радзімы спрадвечных ісцін?»

 

Там цвітуць лугі ў пастаралях,

там чакаюць нас дзве жанчыны:

маці ў сумных сваіх каралях

і Айчына.

 

VII

 

З воч блакітных блакітныя слёзы...

акварэлі цвітуць сінічкавыя...

ім вастрэй за любыя лёзы

ложкі...

            П с і х і я т р ы ч н а я :

...лекі лекі лекі лекі

вінаваты чысты снег

вінава-Ты-Я

калекі

што радзіліся на свет

слепнуць кроплі слёз трывожных

інь на шпрыцах

сіні інь

погляд цяжкі і варожы

у багінь

 

шарлатаны і машэкі

твары змучаны вязьмом

запалёныя павекі

ў зрэнках месіка бяльмо

верыць ім мяне навучыць

незвычайны пах вяргінь

немінучасцю гаючы

хрысціянскі стогн

амінь

 

існасць іншая ізгояў

недапеты чужы гімн

вочы скрадзеныя ў Гоі

у Ісуса німб...

 

Лекі лекі лекі лекі

Інь на шпрыцах сіні інь

Шарлатаны і машэкі

Незвычайны пах вяргінь

Існасць іншая ізгояў

Я-я-а-а...

 

VIII

 

Хацела б быць зярном пшаніцы..

 

Я сасніла за лесам поле,

за асінавым сінім лесам.

Мне не бачыць яго ніколі —

мне яго адчуваць балесна.

 

Недаспала ў раллі насенне —

углядаюцца ў поле гумны.

Прыручыла зямля карэнні

дум маіх і калоссяў сумных:

 

дзе пачатак гаротнай нівы?

Дзе вытокі майго народу?

Нам, шчаслівым і нешчаслівым,

гэта самы балючы роздум.

 

Чую:

        «Снег ваш не паўнацэнны...

        Кроў не донарская у венах...»

Кроў маю

мой народ ацэніць,

самы добры і самы генны.

 

Поле спеліць вянец жытнёвы,

акрыяюць нямыя вусны,

нібы людзі, збяруцца

словы,

нібы рэкі,

успомняць вусце.

 

IX

 

...ой, рэчкі павысахлі...

 

Брыдуць маравы павуцінныя,

як звяры, рыбы рыскаюць.

Рысі ў сініх лясах асінавых.

 

Жменя слёз — за дзве жмені жыта.

Вочы ў крыўды прыручаныя.

Ну які ў мяне там пажытак?

Толькі думы ды сны гаючыя.

 

Сон-трыпціх

 

Д з я ў ч ы н к а

 

У збанах заблудзіла рэха:

ма-а-ма-а-а! —

нейкім чужым здалося.

Прарастае ў дрымучых стрэхах

прадзедавае калоссе.

 

Хаты ў гнёздах, нібы ў каронах.

Зімавала у людзей бусліха.

Снег быў вечным ёй і салёным,

снег акроплены быў брусніцамі.

 

Што ні дрэва — балючы вобраз,

што ні зорка — сляза з вачэй,

поле шчырасцю апячэ...

 

Прарастае з-пад сэрца колас.

 

У маленстве бы ў першым

снезе...

            Басаногі дзіцячы след.

            Быццам скончыўся белы свет

            за ваколічным кустам бэзу.

 

Быццам скончылася сонца,

разадранае крумкачамі.

Колькі людзі яму крычалі...

Колькі птушкі услед крычалі...

 

Быццам скончыўся белы вырай

за ваколічным кустам бэзу...

Ці то воблачка ў небе счэзла?

 

Д з я ў ч ы н а

 

Банадысь мне прыгожы музыкай,

смык над скрыпкай, як над вышываннем,

нас уводзіць сцяжына вузенькая

да папарацевых палянаў.

 

Поўня ў кронах

ці сава аднавокая

ацярушыла на нас гукі,

напалохана рэха войкнула,

затаіліся чуйна рукі.

 

Вусны п'ючыя

            і вочы п'ючыя,

росы і агні купальскія...

 

Гады ля сцяжын паўзучыя —

                        вядзьмарчыныя парасткі.

 

Не грыміце, мае маністы,

як бурштын на сасне, замрыце,

як падранак у спелым жыце...

не грыміце, мае маністы.

 

...А далей

зарасла сцяжына

ноччу цёмнаю

і ажынай...

 

— Банады-ы-сь!

 

Ж а н ч ы н а

 

Ахрысцілі шлях пілігрымавым.

Наўзбоч сосны —

бы посахі змораныя.

 

Брыду я

за тыфознымі зімамі,

за чмурымі гайворанамі.

 

Цень нябелы ў снегападу.

Але чорны цень гайворана

быццам камень

у поле падае — пацеры недагавораныя.

Развярэджаныя метафары:

ногі збітыя бальшакамі,

глухнуць студні,

і стогнуць амфары

стомленымі быкамі,—

як зямля,

да сябе прыслухаюся.

 

«Алаіза»,—

з мужчынскіх вуснаў —

гэта сэрца чужое стукаецца,

гэта гукі нялюбых гусляў.

Каля весніц паплачуць вочы.

Праўда: ранне мудрэй за вечар.

Напамінкам трывожнай ночы

непатушаныя свечкі.

 

X

 

Я замёрзну ў калядных сцюжах,

на вялікдзень растане снег,

сплыве ў рэкі мой плач і смех,

як сплываюць купалля ружы.

 

За асінавым сінім лесам

маці стане ў хаціне смутна.

Толькі будуць скрыпець завесы,

як марозы скрыпелі ў лютым.

 

На ўсю хату адзін мужчына,

учарнелы, як беларус,

пахне вуснамі і вакцынай,

цудам выратаваны Ісус...

 

Па абразе сляза, як памяць,

за сівыя дажджы глыбей.

Па мне крывічы свечкі паляць,

па мне смутак чужых людзей.

 

I ўсё ж шчасце — нарадзіцца,

каб паганскай сваёй радзімы

прыдарожным крыжам маліцца,

яе людзям нелюдзімым.

 

Эпілог

 

Сніць карстага сястру ў сасонніку.

I табе за доляй сненне:

ураслі ў твой край паломнікі

сэрцамі і каленямі.

 

Ці то снег, ці попел: жменя —

сэрца сцёрта амулетам.

Ураслі мае калені

ў Цётчынае лета.

 

Пеўні праглядзелі вочы:

выбежыш з пажару

і да роднай вёскі збочыш,

да нязбытнай мары.

 

А па пожні сэрцу колка.

Адпачыць прысела.

На няскошаным пагорку

жыта ацалела.


1982-1988?

Тэкст падаецца паводле выдання: невядомае
Крыніца: sys.knihi.com