* Так называўся абраз, які насілі вакол пажару старыя людзі і гаварылі замовы, каб ён патух.
Калі я быў малы, дык часта думаў, чаму ў мяне маці такая старая і непрыгожая, а аднойчы адважыўся запытацца пра яе шнары на твары, якія глыбока ў душы любіў, якія тысячы разоў цалаваў.
— Ох, сынок мой! Гэта ж здарыўся пажар, і яшчэ з адной жанчынай абгарэлі крэпка. Жанчынатая памерла. I ў мяне былі абпаленыя і рукі, і грудзі, і твар... I была я цяжарная табою, сынок мой, і ўсе казалі, гэта я даведалася потым, што ці я памру, ці дзіця народзіцца мёртвым. Аж нарадзіла я цябе, сынок мой, жывенькага, толькі на твары была чырвоная плямінка. Я думала, след ад пажару, аж аклямаўся ты трохі, і яна знікла, сынок мой. А была я прыгожая да пажару. Ды хіба ў непрыгожай маці мог нарадзіцца такі сынок мой?..
Як святарны абраз,людзі вынеслі маці з пажару,
бы вужаку, маланку аддзёрліад белых грудзей,
каб суцішыць пакуты,паклалі пад цёмную хмару
і, каб смагу спатоліць,размову вялі аб вадзе,
а яшчэ гаварылі: Пярун выбірае шчаслівых.
Маці верыла людзям, на шчасце, цяжарная мной,
І шаптала замову: калюжыны — гадам вашывым,
полю жытняму — дожджык,а рэчка — крывінцы маёй…
Бы вужака, маланка смактала у полымя грудзі
і плявала адрыжкі на самых прыгожых жанчын,
Неапаленай Купіне — маці — маліліся людзі,
і пачуў я ва ўлонні: з пакуты народзіцца Сын...
Неапаленай Купіне — маці — малюся адзінай,
я ўсмактаў з малаком і любоў, і праклёны яе:
хто плюе на жанчыну — той нелюдзь плюе на Радзіму,
хто гандлюе святыняй — той маці сваю прадае.
Гэтыя драўляныя пацеркі з шыі маёй бабулі
насампраўдзе бурштынавыя. Штоночы яны
падкочваюцца да маёй галавы
і самотным голасам
пытаюцца пра сваю гаспадыню.
Адчуваю, як мяне пранізваюць бурштынавыя
промні, і я, зачараваны, узіраюся ў іх мэту,
а там немаўлячы беларусік у прыполе
сівой бабулі гуляе бурштынавымі маністкамі.
— А ў перапёлкі галоўка баліць... —
замест калыханкі спявае яму бабуля.
— А ў перапёлкі ручкі баляць...
Хлапчанё засынае і ўсё жыццё
задумваецца пра гаротніцу-перапёлку.
...Гэныя драўляныя пацеркі насампраўдзе
бурштынавыя. Іх згубіла перапёлка,
калі нагнулася расы папіць...
Поле поле ў німбах сланечнікаў сланечнікаў
жоўты жоўты вецер пчолаў лашчыць лашчыць
страшна страшна страшна вее вее вее
жоўтым жоўтым жоўтым ветрам ветрамветрам
ходзіць ходзіць ходзіць полем вечнасць
вечнасць пчолы пчолы пчолы джаляць мацімаці
ў вочы вочы вочы
па шчоках сцякаюць слёзы слёзы слёзы слёзы
слёзы слёзы слёзы слёзы слёзы слёзы
слёзы слёзы
Радзіма пачынаецца з жанчыны.
Я гэта адчуваў, а ўразумець
яшчэ не мог — дзіцём шчапаў лучыну,
каб хворую матулю адагрэць,
і разам з ёй да позняе гадзіны
мы слухалі трывожна крыгалом,
не ведаў я, што грэў тады Радзіму
і не падманным, а жывым агнём.
Ён свае ногі дажыў...
Са слоў майго бацькі
Ён свае ногі дажыў,
сляды, як сліну ваўчыцы,
скаўталі снягі, лаўжы —
маўчыце пра гэта, ваўчыцы.
Маўчыце, як пахне ён,
не рушце зубамі полы —
матуля трапала лён,
каб справіць чугай да Міколы.
Забудзьце, як пахне ён,
карстагі — яшчэ карыты,
прысніце, ваўчыцы, сон,
што вы на зіму ўсю сыты.
Не слухайце поўсцю лес,
ён вам цераз поле не чутны,
ён толькі што з крушвіцы злез,
такі барадаты і цудны.
Масніцы на сто сукоў
скрыпяць пад яго нагамі,
кашара на трох быкоў —
бярыце, ваўкі, быкамі,
пакіньце яго сляды —
чаўны пагудастых кроснаў.
Кажух, як алень руды,
маячыць у шчыльных соснах.
За лесам па пояс снег,
за лесам поле памерла.
Ваўчыцы галоднай смех
у гурбах захрас па горла.
А ён,як у сенакос
свой клін адбрыдаў калісьці,
над снегам нагу занёс,
над полем наспех памаліўся.
Дарога у белы свет —
уцёкі ад шэрай ваўчыцы,
што носам у цёплы след,
бы лапамі ў куст чарніцы.
Вось поле б змагці наўпрост
да пчол у глухіх калодах.
Там пахне не кнотам воск,
а мёдам.
Самыя вясёлыя і галасістыя салаўі —
на вясковых могілках. Напэўна, таму,
што і днююць, і начуюць не ў гнёздах,
а ў душах маіх спрахлых дзядоў. Яны ж,
як сведчыць тутэйшы народ, былі
самымі жыццярадаснымі і жартаўлівымі
людзьмі на Палессі.
I бярозы тут самыя белыя...
Такія белыя, што ўначы здаюцца
прывідамі. Дзяды і нават божышчы
маіх дзядоў, як тварамі, так і думамі,
былі такімі ж светлымі.
I толькі жвір на вясковых могілках
калючы і цяжкі, калі прыходзіцца кідаць
свае тры жмені наўслед нябожчыку, як
самыя важныя словы, якія не паспеў
сказаць яму яшчэ учора.
Жыве старэнькая бабулька каля самых
могілак. Яна іх называе не інакш як
раем і ўсё часцей і часцей думае
пра яго. «Чаму?» — неяк запытаўся ў
яе. «Таму што ў пекле ўжо нажылася».
Бацька так і не ссівеў,
хоць гадоў было парадкам,
у смузе, як у сяйве,
на клады пралегла кладка.
Кладка, хісткая яна,
толькі целу ўжо не мулка,
калдыбалася труна
на плячох сыноў і ўнукаў.
Быццам пчолаў яго мёд,
быццам жвір яго магілы —
рушыў русы радавод —
за труной ішоў пахіла.
Бацька так і не ссівеў,
бацька так і не нажыўся,
у смузе, як у сяйве,
сын яму ўлюбёны сніўся.
Пад бярозаю косці,
а ў кроне гняздо птушка мосціць,
тут вячыста — надзіва — здаецца:
я сам тут ляжу —
на вясковым пагосце
збаўляюцца людзі ад злосці,
ён, як гай запаветны, здзіўляе спакоем душу.
Мой радавод вёў летапіс свой плугам.
I, як радком чырвоным, баразной
мядзяны конь ішоў адвечным кругам
пад Князем-Сонцам, Поўняю-Княжной.
На мокрай грыве крумкачы драмалі
ды прагнулі гарачае крыві,
і ваўкалакі з лесу цікавалі,
каб баразну мядзяны конь скрывіў.
Былі сухмені, і былі залевы,
і стрэхі хат, як прывіды, плылі,
тагды алені, журавы і дрэвы
да астравоў мой радавод вялі.
Патоп спадаў, і вецер, як пергамент,
сушыў палі і ажыўляў лугі,
птушыны шлях — начных нябёс атрамант —
шукаў барознаў новыя кругі.
быль, якая здарылася са мною
Павесіў на шыю нізку абаранкаў, бацьку купіў катанкі і пешкам цераз усю Беларусь іду да Айчыны. Пад Ваўкавыскам у пагудастай баравіне сустрэў бабульку, зарослую вехатнікам і вужоўцам, з цяжарнаю ваўчыцай пад лядачым крысом.
—Хто гэта выў? — пытаю палажніцу.
— Мы, — сказала ваўчыца і пяшчотна злізала самасейку-слязу з бабульчынай шчакі.
— Пэўна, галодныя. Калі апошні раз сілкаваліся?
— На пахаванні Вячкавым, — адказала ізноў ваўчыца.
Шкада дрымучую бабульку, шкада цяжарную ваўчыцу, анёж шкада і нізкі абаранкаў, што нясу матулі. Але зняў яе з шыі і паклаў каля жывога чэрава.
— Як назавеш дзіцёнка?
— Імя яму дасць народ наш.
— А дзе ён, народ ваш воўчы?
— Паснуў па бярлогах ды логвах.
— Ну, бывайце! I мне вельмі трэба паспець да сваёй Айчыны.
Ці доўга ішоў, ці мала, але на паўдарозе сустрэў босую падчарку, яна, прытуліўшыся да заблуднай цялушкі, грэла маленькае цельца. Прыйшлося і яе абуць у катанкі, што купіў бацьку.
А вось і Айчына, а каля яе рыпучых весніцаў стуленыя бацька з маці, як тыя два птахі пад кастрычніцкімі зябамі.
— Матуля, нёс я табе на шыі нізку абаранкаў — не данёс. Бацька, нёс я табе цераз плячо катанкі — не данёс. Колькі было веставых крыжоў на шляху, столькі сустрэў пакутнікаў. А вы ж самыя ўсё жыццё мяне вучылі: не абміні гаротніка.
1
Маці крыжыкам вышывае,
не адвесці ад рук вачэй,
нітка — кроў на радно жывая
з пальца ўколатага цячэ.
У зашыйку заціхлі мышы,
а на спіцах стары павук
павуцінкаю ружу вышыў,
падсачыўшы узор у рук.
На каленях ручнік чырвоны,
быццам самы каханы сын,
пахнуць жаўранкамі і лёнам
яго белыя валасы.
Маці крыжыкам вышывае,
павуцінку павук пляце,
маці песню мышам спявае
пра дарослых сваіх людзей.
2
вышый мяне на падушцы сваёй1,
памякчэюць грачыныя пер'і,
я прыснюся табе — еду зноўку дамоў,
да зямлі адтуліўшы бязвер'е.
Блудны сын, блудны сын—
разам з сэрцам маім
лямантуюць на рэйках колы.
Блудны сын, блудны сын, блудны сын —
словы, быццам куслівыя пчолы.
Мама, мама, што мне парабіці з сабой,
калі позна дадому прыеду,
калі ў хату зайду — анямелы сабор —
без вяснянак, без ляскання бёрдаў?
Ты спявай, ты спявай,
ты свяці, ты свяці,
рассцялі ручнікі, як сцяжыны,
можа, здарыцца так, я заблудну ў жыцці,
тагды выйду па іх да Айчыны.
1З верша Ф.Г. Лоркі.
Мне было ўсё адно, куды ехаць, абы пазбавіцца ад гэтага горада. I раптам скончыўся асфальт і пачалася брукаванка. I я ўспомніў, які быў шчаслівы, калі ў дзяцінстве браў мяне з сабою бацька і мы прасёлкавай дарогай выязджалі на брукаваны шлях і скіроўвалі мядзянага каня ў горад...
...I раптам скончыўся асфальт і пачалася брукаванка. Сівая і стомленая, як калісьці бацькаў Орлік у канцы дарогі. I я ўспомніў, што ў мяне яшчэ ёсць родная хата, а ў ёй адна, як зязюля, маці. I я ўспомніў, што калі з прасёлкавай дарогі павярнуць на брукаваны шлях — стаяць могілкі, а пасярод іх, як свечка, белаю бярозай свеціцца бацькава магіла.
Расце раса!
Так расце добры сон,
так расце радасць дзіцяці,
так расце таемнасць поўні.
Расце раса!
Так расце мая душа.
Адвяду вочы:
добры сон забываецца,
дзіця пахмурнее,
а поўня прасвечваецца,
як парожняя шклянка.
Расце раса... —
па інерцыі вышэптваюць мае вочы,
аслепленыя ранішнім сонцам.
Адтуляюся.
I сустракаю радасны братаў позірк:
расце сонца!
Брат, уражаны сонцам,
з акна, як шалёны, выскаквае ў канюшыну.
...І гіне раса...
Над белай як снег ракою
воблакаў астравы
дайце цяжарнай спакою
быццам цяжарныя Вы
і сына яна народзіць
асвенціць вадой з ракі
князь-рыба ў Дунаі ходзіць
каб вырас і сын такі!
Гэта памятае толькі маці,
як вясной я любіў крыгаход,
калі зайцы, нібы паяцы,
каля рэчкі збіралі народ.
Было смеху і слёз дзіцячых,
калі заяц ішоў пад лёд
ці па крыгах скакаў, як мячык,
не зважаючы на народ.
..........................................
Гэта ведае толькі маці,
як засцігнуў мяне крыгаход,
як і зайцам зрабіў, і паяцам
і для здзеку сабраў народ.
Я — зямля, на якой не растуць дрэвы.
Я — дрэва, на якое не садзяцца птахі.
Я — птах, якога не сочаць нават паляўнічыя.
Я — паляўнічы, у якога вечна галодныя сабакі.
Я — сабака, якога не баяцца злодзеі.
Я — злодзей, якога не гоняць ад вогнішча.
Я — вогнішча, якое не сцеражэцца леяў.
Я — лея, якой не шкада вандроўнікаў.
Я — вандроўнік, якому ўсё адно, куды вядзе дарога.
Я — дарога, якая не сніць ройсты.
Я — ройста, на якой валацуга бязмысны.
Я — валацуга, які страціў радзіму.
Я — радзіма...
Я — радзіма?
Паляўнічы, сабака, бадзяга, злодзей...
Трэснуў лёд, быццам трэснула жыла.
Я спыніўся. Угледзеўся ў дно —
плынь падлёдная варушыла
на тапельніцы кос радно.
I глядзелі мне рыбы ў вочы,
бы русалкі, і ўспомніў я,
як кароткай купальскай ноччу
тут зайшлася душа мая.
Як па зорках, па расе
твой апошні шлях праляжа,
памірай, а жыта сей.
Рунь пра сейбіта раскажа.
Без мяне будуць жаць
і губляць з пераспелых калоссяў
залатыя зярняты
на Белую нашу зямлю,
птушкі іх падбяруць
як падзяку за жніўныя песні,
хто ў крыле, а хто ў дзюбе
у гнёзды свае прынясуць.
Без мяне прарастуць
у зямлю жаўруковыя гнёзды,
і, шануючы звычай,
іх жнеі сярпом абмінуць.
Плывуць
вужы
на санцапёкі,
лятуць буслы на астравы,
жыццё — хай зорка то ці вока —
заўсёды з прожылкам крыві
Іюды, птушкі, чалавека
зямной, таму святой крыві,
зласлоўем мёртвых воч крані,
і кроў праступіць праз павекі.
Плывуць вужы да глюг чырвоных,
ляцяць буслы да хітрых ліс,
і нат за мной з зялёнай кроны
цікуе чалавек ці рысь.
А я? —
напэўна, паляўнічы,
на бельмах — прожылкі крыві,
мае хтось дні сурочыць-знічыць,
і я лічу чыесьці дні.
I нават калі я заплачу,
адчай, бы сэрца, загрызу —
не чыстую слязу, —
убачу
з крывавым прожылкам слязу.
Кожны дзень мяне пераязджае кола.
Прадбачу, але не прыкмячаю
аніколі
ягонага набліжэння.
I толькі потым чую, як аддаляецца грукат
у той бок, куды я спяшаю.
Ані здагнаць яго, ані ўбачыць.
Ну і д'ябал з табою, кола!
А яно заходзіць па новаму кругу,
і зноў знянацку,
яшчэ глыбей уганяе мяне ў глебу дый кажа:
і д'ябал са мною, і Бог са мною...
Ух, як мне становіцца вусцішна —
гэта ж і я іду па кругу і калісьці ж
яго замкну. I няма моцы збочыць,
і няма мужнасці супыніцца,
ад гэтага такая злосць на сябе разбірае...
Не-е! На гэты раз я ўхаплю цябе за абады!
Адважна падымаю галаву, але...
скрозь паўз дарогу папераджальныя знакі:
НЕ СУНЬ РУКІ Ў СПІЦЫ!
Ну, д'яблава кола!
А яно паспела зайсці па новаму кругу
і яшчэ глыбей увагнала мяне ў глебу:
я і д'яблава, я і Богава...
Я дарэшты ў тваёй уладзе
што хочаш рабі з маім брыдкім целам
і распуснай душой —
хочаш любі
а хочаш забі
я сцярплю
таму што мая пакутная любоў
мацней за самы жахлівы боль
не страшна — калі вырываюць пазногці
страшна — калі д'яблавымі пазногцямі
па душы
няхай нават бруднай
але ж яна невінаватая
вінаватае цела
я дарэшты ў тваёй уладзе
ды толькі аб адным прашу цябе
НЕ! ЗАКЛІНАЮ ЦЯБЕ! Лепш забі
здзекліва
высакародна — неістотна
толькі не здрадзь
бо тады я ніколі не вярнуся ў гэты свет
а я ж так яго люблю...
У шкляным саркафагу паміж падвойнымі вокнамі да апошняй пылінкі свайго праху заснуў матылёк. Шыбы, што стаяць знадворку, адлюстроўваюць ягоны сон. Я гляджуся ў іх, як у чароўнае люстэрка. Яны ртутнымішляхамі дажджынак прадказваюць маё жыццё. I маёй цікаўнасці няма мяжы: ані моцы, ані нават жадання — узяць на далонь, як вугалёк, матылька і адхукаць ад сну. Чыя нада мной воля? — гэта іншае пытанне. I ўсё ж мне падабаецца жыць у шкляным саркафагу.
Не з Дняпра, гэта з воч рыбакоўвырастае вясёлка,
вось-вось-вось перакуліццавоблак з цыганскім дажджом,
быццам з дробнаю рыбай кульнецца кашолка,
і луска заіскрыцца пад сонцамжывым серабром,
як маністы на нітку, на промні наніжуцца кроплі,
Перуновы вятрыска абудзіць сурму за Дняпром,
сурмачовае гранне палоніць, як боскія крокі,
валацужлівы воблакза сонца сплыве, як паром.
з народнага
У чароце птушка начавала,
ой-лю,
пад галоўку скрылечка падклала,
ой-лю.
А як ночку мне заначаваці,
не пускае ў хату мяне маці,
а чарот на возеры вяночкам,
ночка, ахрысці майго сыночка,
а ў грудзёх разбітае сардэнька,
ночка, дзе мой любы казачэнька?
У чароце птушка начавала,
ой-лю,
пад галоўку скрылечка падклала,
ой-лю.
А як мне заначаваці,
не пускае ў хату мяне маці.
Узгалоўем да ўсходу сонца рэкі спяць —
такая велічная традыцыя.
Спяць жа ў муз у нагох паэты —
захавальнікі рыцарства.
А паўз рэкі крадуцца лісіцы рыжыя —
ноч мулкая дзённымі вобразамі,
нат калі на мяне віно пральеце —
па інерцыі паэзіі гнеў мой вобразны.
Хто закусвае там вальдшнэпамі,
вы хоць ведаеце, як балюча снегу,
калі сняжынкі на гарачых губах плавяцца?
А ты прабач, у мяне закаханая,
не да слёз мне тваіх каляровых,
я сягоння на крыжы паэзіі,
бы крывёю, сыходжу словамі.
Ахвярую Алегу Бембелю
На памежжы чужыны з Айчынай
па начох ходзіць сумны паэт,
ён запаленымі вачыма,
як агнём, апякае свет.
А камусьці са спрат здаецца:
блудзіць зорка па-над мяжой,
быццам ёй не хапае мейсца
і нябёс на зямлі сваёй.
Хто пакрыўдзіў цябе, паэце?
Хто прымусіў цябе блудзіць —
Бог ці дэман у гэтым свеце?
Што ты хочаш душы здабыць?
I за што ты марнуеш цела?
Можа, досыць з цябе ахвяр?
Сядзь, даверся паперы белай,
і надзея асветліць твар.
Сядзь, пакайся за раны целу,
яно ж братам тваёй душы.
Ці жадала яно, ці ж хацела,
каб ты з гэтай пакутай жыў? —
на памежжы чужыны з Айчынай.
...крок яшчэ — і няма мяжы...
Калі сэрца дзяўбуць крумкачы,
гнеў сочыцца. Не да болю.
Крылы чорныя, быццам мячы,
паласуюць няшчадна долю.
Калі сэрца дзяўбуць буслы,
крыўда сочыцца. Прыкра слухаць
пір крывавы пад галасы
высакародных птушак.
Значыць, ёсць за табой віна,
калі птушка такая судзіць.
Павініся. Не праклінай —
птушкі літасцівыя, як людзі.
Куды ні пайду, і ў полі, і ў лесе, і ў лаўжох за вёскаю цікуе за мной воўк. Мы звыкліся і палюбілі адзін аднаго нянавісцю. А мая стрэльба ахоўвала нас.
Аднойчы ў лесе заблукала маё дзяцінства, і толькі апоўначы я адшукаў яго і прывёў да бацькавай хаты. I да самай хаты воўк нюхаў нашы сляды і прыйшоў па іх да стрэльбы, якую я наўмысна пакінуў на двары. Вялікім дурнем трэ было быць, каб не ўбачыць, што яна сапсаваная і прыдатная хіба што ў кавенькі. Яна і была мне кавенькай.
Воўк пайшоў прэч.
Прыйшоў ранак, прайшоў дзень, прайшла ноч...
Ён пайшоў прэч — ні гуку, ні духу.
Прайшоў год.
I здарылася мне гора. I завыў я. I стрэліла сапсаваная стрэльба.
Якія цяжкія, гнятлівыя радкі,
нібы іх напісаў паэт-расстрыга,
тут нават кропкі, бы ў дрыгве грудкі,
працяжнікі, нібы на рэчцы крыгі.
Прабач, паэт, прабач ты мне, расстрыга,
але я не магу цябе чытаць —
да берага скакаць па слізкіх крыгах,
бо ўжо стаміўся ісціну шукаць,
бо разумею, што плыву на крызе
і што, падчас праводзінаў маіх,
мой грэх адпусціць чалавек у рызе,
які калісьці і мяне расстрыг.
Пайду туды, адкуль прыйшоў.
Па-за зямлёю, па-за часам.
Я тут нічога не знайшоў,
хаця сваю і выпіў чашу.
Ды лепш бы раздзяліў яе,
няхай са злоснікам ці з сябрам,
камусьці ж жыткі не стае
і дачасова сушыць зябры?
Але у чым мая віна?
Віна майго наканавання?
Жыццё — вялікая мана.
I толькі смерць яе пазнанне.
Хто натхніць мяне на смерць?
Я такой не маю волі.
Маю толькі болі.
Болі — каб пасціцца і гавець.
З гор сыдзі, як з купалоў,
Дух у вобразе старога,
праз пакуты дай мне Бога,
дай мне Богавую кроў.
Не жыву — хаджу, што сцень,
брыдкі і чужы паветру,
хаця выйшаў колісь з ветру,
выйшаў і азмрочыў дзень.
Ты
натхніш мяне на смерць,
чалавек, цяжарны Богам,
праз цябе мая дарога,
моцы дай яе здалець
Калі чацвёрты цвік загналі ў цела,
мае пакуты крыж сабе забраў,
і на каменне, што ў мяне ляцела,
я воч не меў, таму не паглядаў,
бо я пакінуў цела.
спаўзаючы з церня
кроў смокча слёзы
уп'юся ў яго вачамі — Бог
вуснамі — чалавек
насустрач нашы любові
як два сонцы
імкнуцца ў поўдзень
урэшце звяла нас
вузкая сцяжына ў жыце
ён дастаў з душы хлеб
я — з цела — віно
ён прыгубіў
я асушыў кубак
і паплылі вянцы
цярновыя
жытнёвыя
васільковыя
хто ты мне?
бацька брат сын?
ізноў хачу упіцца ў яго вуснамі
а Юда ўва мне шэпча
упіся ў яго зубамі
Купалы расколюцца расколюцца і званы
о Неба сіняе блакітнае чырвонае чорнае
а ўсё лепей
ты не медзь не золата не бел-камень камень
ён і ёсць
о Неба
а словы пра цябе мае цялесныя цялесныя
яка птушкі ў табе губляюцца губляюцца
яка птушкі губляюцца мае словы
цялесныя нягодныя
яка стрэлы ў твае вочы
яка стрэлы стрэлы стрэлы
з вуснаў што храм ад зямлі зямлі
да крыжа крыжа
да птушынага памёту памёту
на златкупале цалавалі цалавалі
не любячы любячы не веручы веручы
малітвы не кажучы нат не ведаючы
о Неба
абрыдлі мне храмы абразы рызы абразы
і рызы
вазьмі мяне агнём ветрам вадою
які птушку яка дрэва яка хочаш
а праваляцца храмы і людзі ў храмах
і жывёлы вакол іх
на сытных пашах пашах і лясы
вакол іх у лясох
кішачых лясох кішачых і ўсе рэкі рэкі пад горы
выцякуць выцякуць і зямля
ад смагі парэпаецца
рэпаецца яка фрэскі пра жывот чалавечы
о Неба
як расказаць разгадаць твае знакі апошнія
Берасцянае неба, роднае.
Мір астральны мой — ад цябе,
бо зямное, нібы падлёднае,
да паветра палонку б'е.
Галавою.
А трэба б сэрцам
растапіць безнадзейны лёд,
а іначай у паняверцы
урасце ў яго ўвесь народ.
Зашклянеюць і кроў, і вены,
мозг раструшчыцца, быццам шкло,
ад яго ледзяной гангрэны
патыхне чалавечым тлом.
Берасцянае неба. Выратуй!
Ачышчальным агнём сваім
спапялі чалавекавырадкаў,
размяці іхны прах і дым.
На дне агню танцуюць саламандры,
блукае прывідамі шэры дым
па небе,
як алень па чорных лядах,
між зоркамі губляючы сляды.
Надыдзе дзень. Паснуць агні і зоркі,
любоў аддаўшы людзям і зямлі,
павырастуць з палёў капцы-пагоркі,
балючыя, нібыта мазалі.
Як людзі ўмерлі, не сказаўшы штосьці,
так і яны дзірваннем зараслі,
і толькі птахі ды звяры — іх госці
у час чырвонай золкавай расы.
Араты прыйдзе, кіне рупным вокам,
адчуўшы сум і боль нямых капцоў,
зямлю ўзарэ і шчыра, і глыбока,
збудзіўшы жрыц паганскіх і жрацоў.
Іх ноч засцігне разам за бяседай
пра гэты час і пра тутэйшы люд,
і ў белым жрэц прамовіць:
— А я ведаў...
Забылі нас і занядбалі тут.
— Самыя жывыя багі — багі дзядоў,
багі сыноў і ўнукаў такія ж смяротныя,
як і іх творцы.
— Я ёсць і сын і ўнук.
Значыць, мае багі смяротныя?..
— Але.
— Аднак жа і ў дзядоў былі бацькі, дзяды
і нават прадзеды...
— ...Бацькі, дзяды і прадзеды тваіх дзядоў
былі багамі.
— Значыць, людзей зусім не было?
I хто ж ім тады пакланяўся?
— Птушкі, звяры, дрэвы...
— Няпраўда!
— Праўда.
Ты ўглядзіся ў сябе... Бачыш?..
— ...дрэва...
паводле навелаў Яраслава Пархуты
...Калі ж развіднеецца ледзь
і неба месячнае згіне —
там птушка белая, як смерць,
свой цень на жытку маю кіне,
там птушка белая як снег,
цень яе, як снег, халодны,
спеў яе, як крык галодны,
плач яе, як д'яблаў смех,
кліча, кліча мяне ў вырай,
я ўжо чую ў вышыні
не д'яблаў смех, а голас ліры...
і слабнуць, слабнуць карані,
і праразаюць плечы крылы,
ні болю, ні пакут,
ні страху,
я толькі папрашу жывых:
на смерць не трэба апранахаў —
яны сіло для крыл маіх.
Цячэ з-пад каменя вада
таемна,
сцішана,
упарта,
а ў полі смягнуць
гавяда,
ралля,
гайворан
і араты,
нібыта з самых першых дзён
ралля не ведала расінкі,
і Евін лён — дарэмны плён —
вышэй зямлі,
ніжэй былінкі.
Гэй, узніміся да нябёс,
гайворан чорны, сябра верны,
знайдзі вады блакітнай вены
і камень, што ў імшары ўрос,
і пабрыдуць табе наўслед
без супачынку,
без пярэрвы
і людзі,
і звяры,
і дрэвы
праз смерць,
праз жвір,
праз час,
праз свет.
Берасцянымі трубамі ў небе гудуць журавы,
берасцянымі крыламі атуляюцьдзве зорачкі дзённыя,
мая любая, гэна ж мы, паглядзі, гэна ж мы,
а нябёсы блакітныя, быццам азёры прадонныя!
О, як гожа і вечна вядуць карагод журавы,
і паганскія гукі складаюццаў песні астральныя.
На тым беразе неба прачнуліся зорныя львы —
гэна ж ты, мая любая, песні запела купальныя.
У небе знічаванняў трыццаць тры
зліліся
у адзін Агонь адвечны,
наўкол Агню збіраюцца вятры,
іх трыццаць тры,
і кожны мае свечку.
I кожны мае іншым што сказаць
ці памаўчаць — маўчанне зразумеюць.
Іх трыццаць тры,
і свечкі іх гараць,
і душы каля вогнішча гавеюць.
Мяне выкінуў акіян
на чырвоны, гарачы бераг
і сказаў: гэты бераг ты
да апошняй тваёй пясчынкі.
I адчуў я: па мне паўзуць
супраць сонца штодня вужакі
і брыдуць ім наўслед звяры,
пыл чырвоны нясуць на поўсці.
Нават птушкі, што ў вышыні
пралятаюць да акіяна,
афарбоўваюцца ў колер мой
да апошняй сваёй пушынкі.
Да апошняй сваёй пылінкі
я належу звярам, вужакам
і далёкім самотным птушкам
на тым беразе акіяна.
Я заўсёды камусь належу —
хоць каханы, хоць ненавідны,
я — за сонцам і супраць сонца,
я — прычына бяды і шчасця.
Сівыя пчолы,
сівыя птушкі,
сівыя людзі,
я заблудзіў, бадзяга, у ваш лес,
дзе дацвітае пяціпалы бэз,
каб вашу мудрасць, як раку, прыгубіць.
Сівыя людзі,
сівыя птушкі,
сівыя пчолы,
па вашых пожнях сцелецца смуга,
у вашым небе выраяў туга —
там чутны голас маёй птушкі кволай.
Сівыя людзі,
сівыя пчолы,
сівыя птушкі,
прыйду да вас аднойчы назаўжды,
прыйду праз снег, спякоту і дажджы,
віном з слязою прошласць памянуўшы.
Мой гаспадар Змяіны Цар,
ты ведаеш, як словы
над вогнішчам купальскіх чар
складаюцца ў замовы.
Мой гаспадар Змяіны Цар,
святлом сваёй кароны
ты кажаш шлях сярод імшар
у храм дуброў зялёных.
Мой гаспадар Змяіны Цар,
ад хіжакоў дубровы
хаваюць дзіўны твой аўтар
без абразоў і словаў.
Мой гаспадар Змяіны Цар,
твайго аблічча рысы
да аўтара нясём, як дар,
і я, і сёстры рысі.
Хутка змрок абцяжарыць
пчаліныя лёгкія скрылцы,
мёдам Лес набрыняе да сутвы нямых каранёў,
але — Лес не нямы: і ў лісточку,
і ў кволенькай жылцы
мова тчэцца лясная
з мільярдаў лясных галасоў.
Нават самы няздатны
і самы глухі з чалавецтва
зразумее яе
і забудзе, прасветлены ёй,
пра людскую душу,
што спазнала пакуты калецтва,
калі смагу спатоліла брата Іюды душой.
Лес — гэта храм.
У ім акрыяе Хам.
Лес — гэта святарнае мейсца,
для душаў аблудных меса.
Меў золата, срэбра Крэз,
але калі б ён убачыў
хоць раз
наш
бурштынавы Лес
вышэй ад варагавых мачтаў, —
паблякнула б срэбра яго
і золата б паржавела,
пад ногі б каменнем лягло
і сэнсу б суздром не мела,
бо Лес — гэта больш чым лес.
Вам ранілі гострым сэрца,
крывавіць, баліць парэз,
і хочацца толькі смерці,
стрывайце, знайдзіце моц
дайсці, дапаўзці да Лесу,
ён з боскай крыві прарос
пакутнікам правіць месу,
ён спыніць жывіцай кроў —
такога не змогуць людзі,
і, быццам прадвесні гром,
у Вас н е м а ў л я прабудзіць.
Жыццё і тым болей смерць
загубяць свой сэнс цялесны —
Пан Лес не дазволіць мець
пачуццяў, што шкодзяць Лесу,
бо нельга паганіць храм,
бо нельга святое нішчыць,
куды ж тагды прыйдзе Хам
ад хамства душу ачысціць?
кожны мой золак пачынаецца з сонца
як пергаменты Слова пачыналіся
з чырвонай літары
а паганскія святы
з ахвярнай крыві Богу Сонца
бо спачатку было Сонца
і Сонцам быў Я
і выкрэсліў Я вам Слова
і пачалося яно з крыві Ігара
...ды слова не прагняві,
Бо слова належыць Духу,
Кіньце слова гайні —
I паляціць пацяруха.
Змоўчыць абражаны Дух,
Новае слова народзіць,
Спыніць натоўпу рух,
Каб гаварыць аб народзе.
Зноў прыляціць гайня,
Выйдзе з яе плюгавы.
«Дух — гэта, людзі, Я!» —
Скажа, а сам з рагамі.
Людзі разявяць рот —
Як жа ж, такія словы:
«З намі — увесь народ!
Шлях — да адзінай мовы!»
Людзі закрыюць рот,
Кожны сябе спытае:
«Гэта ж і я — народ —
Лёс такі прычакаю?»
Людзі закрыюць рот,
Людзі апусцяць вочы...
Вось табе і народ,
Думаць прывыкнуў моўчкі.
З думай такой і вы:
Выжыве Дух-заступнік,
Знойдзе для нас правы,
Знішчыць пасад наш кутні...
Выжыве — гэна так!
Знойдзе... I вам на тацы
Медны падасць пятак:
«Вось вам на хлеб, засранцы!»
Вечнасць зрывае пялёсткі з ружы...
сее, нібы насенне,
па сухадолах людскія душы,
па чарназёмах каменні.
Сонца ўрастае ў чужое поле
і вырастае з чужога,
а калі ўзыдзе —
святлом, як соллю,
раны пячэ нябогу.
З болем сваім ён пад дрэва сядзе,
высыпле жвір з сандаляў,
столькі самоты ў яго паглядзе,
колькі блакіту ў далях.
Птушка загледзіцца ў твар нябогі,
скрушна перажагнецца,
ад развярэджаных ног дарога
травамі захінецца.
Па чарназёмах гудуць каменні,
душы — па сухадолах:
стань, небарака, стань на калені,
любіць пакорных доля.
Ён жа намацае лёс кавенькай,
выбрыдзе да жанчыны,
жыта змятае яна ў сявеньку
белым крылом гусіным.
— Светлая! — наймя ёй дасць нябога. —
Выгаі мае раны,
Светлая, мроя мая й трывога,
золачак мой крамяны.
Светлая вымавіць:
— Я — Марыя,
з твару змахне змаршчынкі
і бедаку, як душу, раскрые
дзверы сваёй хацінкі.
Зёлак настоіць на першым снезе,
нанач яго напоіць,
скура, як з вужа, з нябогі злезе,
згіне з душы нябогасць.
— Любы мой, — скажа яму Марыя, —
шчасце тваё ў пакутах.
Дзверы адчыніць, бы свет, старыя,
пойдзе на холад люты,
пойдзе, ды сніцца начамі будзе:
з крыжам яго нібыта,
ходзіць па вёсках, па ўбогіх людзях,
Богам самім забытых.
Я трапіў у сіло журбы,
я сам у гэтым вінаваты,
я быў — здаецца, ўчора — быў
на радасць і сяброў багаты.
Заўчасна разарваць сіло
я мог бы, ды баюся болю —
яно да жылаў прырасло,
як роздум мой прырос да столі,
пусты і быццам бы не мой,
як знак сціхотнага вар'яцтва,
і брыдкі па начох, як лой
ці кроў на езуіцкіх пальцах.
Адкуль, адкуль прыйшло яно?
Калі з граху, дык грэх мой — шчасце.
Я сам, я сам прыдбаў яго —
гайворана віновай масці.
Ён шкадаваў турэмных пацукоў,
карміў з рукі і, нават пасля ката,
даваў лізаць ім на кайданах кроў,
а сам паглядам пілаваў на вокнах краты.
Ён ненавідзеў гэтых пацукоў,
калі ішоў чарговы раз да ката,
за тое, што лізалі яго кроў
і пільнавалі ад пагляду краты.
Ён ненавідзеў і любіў сяброў,
што прадалі яго за срэбнік кату.
Гаіла сонца прамянямі кроў
і пілавала прамянямі краты.
Торф не смокча
штучную расу,
і не п'юць у лузе перапёлкі,
я збяру яе і аднясу
у агонь, бы ржавыя іголкі.
Ды агонь аддасць расу назад,
скажа ўслед: «Я полымя шаную».
I яшчэ наўслед сабе пачую:
«Чалавек, як мог ты? Ты ж мой брат».
I раса мне скуру апячэ.
У агонь атруты больш не кіну,
лепей сам пазбаўлюся вачэй,
але вочы брата не загінуць.
«Каб ты каменем стаў!»
I я стаў...
сярод поля.
Ані жыта засеяць, ані пожні ўзараць.
Разам з гневам у мне скамянела патоля —
ацяжэлых вачэй на людзей не падняць.
I калі б я заплакаў — паўпіваліся б слёзы
скамянелым струпеннем у шчокі мае,
толькі я не заплачу, бо рана ці позна:
«Каб ты здраднікам стаў!» —
хтосьці зноў пракляне.
эшафот на Лукішкаўскім пляцы
Перад смерцю зязюля кувае,
перад смерцю жыцця многа зычыць,
а паходня, як сонца, палае,
ды жыцця, як агню, не пазычыць...
Ты адкуль прыляцела, зязюля?
Можа, гоніць цябе па ўсім свеце,
быццам ястраб, шалёная куля,
быццам коршак, драпежны вецер.
Сціхні ж, сціхні, дурніца-птушка!
Ці не чуеш: гудуць вяругі,
вецер шыбенікаў гушкае
і, як коршак, ірве харугвы.
Памаўчым...
Не збылася воля,
толькі лепшых сяброў забрала
і пакінула сярод поля
кос ды вілаў зламаных джалы.
Памаўчым,
але боль не сцішым —
будуць помніць забойцаў раны.
Слоў і клятваў не трэба лішніх,
шлях да волі навек абраны.
...ані табе мовы,
ані табе сцяга...
памяць пра яцвягаў —
помста за яцвягаў...
Выстудзілі хату...
Памяць адубела...
бы яцвяг кудлаты —
шэрая кудзеля.
Кашляе крывёю
выстылая хата...
страшна... за спіною
здань — яцвяг кудлаты.
Азірнуся тройчы: вочы...
літасць просяць.
Белы ветах ноччу
зоркі ў небе косіць.
I галосяць знічкі
над пустою хатай...
Ветах — серп крывіцкі...
...кроў...яцвяг кудлаты.
Азірнуся: вочы!
Гэта ж вочы брата!
...Мала зорак ноччу
над маёю хатай.
……………
I галосяць знічкі,
па жывых галосяць,
гэта люд крывіцкі
чорны ветах косіць.
Няма вады. Сыду са смагай.
Прымі мяне, вільготны жвір.
Прысню: са мною кастарагу
варушаць цёмныя глыжы.
Ні ашчаперыцца, ні ўстаць мне,
ні клікнуць сонечны прамень,
я — белы ў чорным немы Страцім,
цяжкі, як яравы камень.
А нада мной сыпун шапоча:
ты ж піць хацеў, дык пі мяне...
I мурашамі лезе ў вочы,
шыпіць, як гадзіна ў гайне.
Даволі, злодзей, я ўжо сыты,
ну як паклікаць мне святло,
ты ж голас, як агонь, засыпаў,
ты ж позірк мой зачмурыў тхлом.
А там, за сненнем, вырай сонцаў
губляе пёрачкі ў Дняпро,
і вочы маміны бясконца
выглядваюць мяне ў акно.
Я наталюся, акрыяю,
адрыну чорныя глыжы
і сам расою запалаю
на руні роднае мяжы.
Ахвярую Алегу Мінкіну
I
Жыў калісьці на Палессі
майстра адмысловы,
ён ствараў званы, як песні,
ён вучыў іх словам.
I яго званы, бы людзі
крывіцкага роду,
не хавалі медны грудзі
за сваім народам.
Біў пярун па тых званіцах,
што натоўп склікалі,
ды ад лёсу адхрысціцца
людзі не жадалі.
А званы няслі па вёсках
ад Дняпра да Буга
словы волі, голас боскі:
Дзіда! Меч! Кальчуга!
II
Куды вядзе мяне дарога?
Каго спытаць пра гэты шлях?
Хіба што званара старога,
ён будзіць нашых продкаў прах,
ён атрасае гучным звонам
расу ў краіне верасоў,
і перад гэтым цуда-громам
капелюхі ляцяць з галоў,
капелюхі ляцяць далоў,
калі званар, як птах магутны,
нібыта крыллем, да званоў
рукамі і душой прыкуты.
Куды вядзе мяне дарога,
я ведаю, каго спытаць,
ісці нямала і нямнога,
ісці — пакуль званы звіняць.
Так, будзе цяжка, пеклам здасца
бальшак да ісцінаў зямных,
здалець яго — такая ж праца,
як з чорнай медзі ліць званы.
Рамуальд Жакоўскі — малады беларускі артыст. Пачаў працаваць у трупе Першага беларускага таварыства драмы і камедыі, якое было створана Ф.Ждановічам пры ўдзеле І.Буйніцкага і У.Фальскага ў 1917 годзе. Выконваў ролю старца ў «Раскіданым гняздзе», стварыў глыбока псіхалагічны вобраз. Пекна дэкламаваў. Пісаў зграбныя, настраёвыя вершы. Дваццацідвухгадовым юнаком 1 студзеня 1919 года скончыў жыццё самагубствам, паўтарыўшы лёс Сяргея Палуяна.
Беспрытульная птушкапрыстанку ў аблоках шукае,
на убогай зямлі ёй нябесных вятроў не стае,
спее ў небе маланка, і скроні мае адчуваюць,
як смяротным агнём наліваюцца вены яе.
I аднойчы сябрам я скажу,што ідзе навальніца,
абдыму іх, адзіных,і скронь прытулю да грудзей,
і так блізка ля скронііх сэрца жыццём будуць біцца...
Толькі я з навальніцай пайдуў іншы свет ад людзей.
Гэта лёс. Вы не верце, што гэта стыхія,
пэўна ж, трэба камусьцівось так расказаць пра жывых,
каб пачулі глухія, відушчымі сталі сляпыя
дый убачылі — зоркі ўзыходзяцьтаксама й для іх.
Вось і ўсё — маланка ля скроні шугае.
Перадайце наступніку: хай у народзе сваім
праз стагоддзе зімы, на Свята,мой твар адшукае,
і мы — вочы у вочы, шчаслівыя —стрэнемся з ім!
Дваццаць рэчак — дваццаць стагоддзяў —
шукаюць свайго акіяна,
збіраюць у рэчвы
вякоў разводдзі
ад самых часоў Траяна.
Замест маякоў — берагі ў бажніцах
ды ў зыркіх вагнёх Купалля,
і поўня княжною ў ваду глядзіцца
у зорных сваіх каралях.
Ці вечныя зоры?
Ці вечныя рэчкі?
Ці вечныя мае словы?
Сціхотна у свеце.
Бажніцы, як свечкі
у Бога... у Бога ў галовах.
Злачынцы брыдуць на споведзь,
як коней, вядуць грахі,
між імі нямая повязь —
не вырваць аброць з рукі...
А з вуснаў не вырваць слова. —
Ну што ж вы, прыйшлі маўчаць?
Здыміце хоць шапкі з галоваў,
не бачыце — свечкі гараць!
То вашых ахвяраў душы...
Замрыце! Бо нават рух
святло іх навек патушыць,
і ў цемрыве знікне дух.
Маўчыце! Запозна кленчыць.
...Святы — для святых абраз...
Ідзіце! Ахвяры енчаць —
балюча ім бачыць вас.
На скрыжаванні сцяжын
воўчых і чалавечых
крывёй набрыняў бурштын
і лютасцю сярэднявечча,
і смокчуць бурштын смаўжы,
каўтаюць смаўжоў гадзюкі,
аб косткі каля сцяжын
гайвораны гойстраць дзюбкі.
Адсечаная галава —
пакоціцца долу поўня,
ваўкоў прывядзе сава,
ахрышчаная Ваўкоўняй.
Насустрач з глухіх сцяжын
людзей прывядзе паходня:
драпежных на кроў жанчын,
на славу мужчын галодных.
Патушыць паходню жах,
завыюць ваўкі і людзі,
і ў іхніх шкляных вачах
людскога цяпла не будзе —
на скрыжаванні сцяжын
воўчых і чалавечых
крывёй набрыняў бурштын
і лютасцю сярэднявечча,
і смокчуць бурштын смаўжы,
каб выжыць — гадуюць рогі,
і косткі, нібы нажы,
вандроўнікам раняць ногі.
Крыжавалі крумкача за колер чорны
дый гадалі: а якая ў яго кроў?
— Чорная! — прамовіў кат вучоны.
Чорная, нібы яго крыло.
Крыжавалі лебедзя за колер белы
дый гадалі: а ў яго якая кроў?
I забілі цвік,
і кроў пабегла
барваю на белае крыло.
— Чорная! — ускрыкнуў кат вучоны. —
Гэткіх д'яблаў з крыжа не знімаць!
Чорная! Таму што сам ён чорны,
а за гэта грэх не крыжаваць.
Тапталі поле валуны,
па ім качаліся са смехам,
нібы вялізныя збаны,
нібы гіганцкія гарэхі.
А ў небе галасіў жаўрук,
і ўсім, хто чуў яго хаўтуры,
займала дых, займала дух,
праймала ад душы да скуры.
Быў сіні лён, стаў чорным лён,
як д'яблы, валуны рагталі
і поле, жаўруковы дом,
тапталі, рылі, катавалі.
Можна забіць, і спапяліць,
і прах пусціць на вецер,
а потым людзям абвясціць,
што ён не варты смецця.
Але нябесныя вятры
Ягоны прах па свеце
збяруць, як семя ў макатры,
жывой вадой асвенцяць.
I ўратаваны, з неба Дух
зноў сыдзе чалавекам,
зноў будзе жыць сярод падлюг
ды іх марыянетак.
Ён бажавоўкам праслыве,
прыблудным патарочам,
ніхто яго не праміне,
не плюнуць каб у вочы.
Плююць. Свае і ганакі,
са смехам, без прынукі,
і Духу гэныя пляўкі
страшней за яд гадзюкі.
Ды зганьбаваны сотні раз,
знявечаны натоўпам,
Ён прыйдзе ў самы горшы час
сваім адвечным тропам
да тых, хто выплюнуў душу,
хто ў паднябесных храмах
блюзнерствам замяніў імшу,
а Святароў на Хамаў.
Вяльможны лес. Дубы-машэкі
прыспалі рэха даўніх дзён,
а ў нетрах Велесавы рэкі
збіраюць ручаёвы звон.
Стыхія спіць, і толькі зрэдку
дзевяцісотгадовы зубр,
яцвяжскае загубы сведка,
рыкае ў дзевяць срэбных труб.
Жалобны рэквіем зубрыны
на мой
народ
наводзіць сум...
I каб не ўмерці — ручаіны
жабруюць па лясох расу,
бы я сцяжынаю жабрачай,
а думы — пра адвечны шлях —
там крыўская Пагоня скача,
і німб над ёй, як зорны шлях.
Бязродная песня паэтава,
што птах са сляпымі вачыма.
Данута Бічэль-Загнетава —
якая паэтка айчынная!
I родам і племенем гожая.
Як рэчка — змялелы брод,
хаваеш ад вока варожага
Айчыны сваёй радавод.
З мінулых крывавых стагоддзяў
ляціць за табой страла,
а час, усім злодзеям злодзей,
выскубвае пёры з крыла.
Ды пёры твае не радзеюць,
і словы ад сэрца твае,
як слёзы, як зоркі, ірдзеюць,
як кроплі расы на траве.
Слязою, расою і зоркай
да Бацькаўшчыны далучы,
раллёю і пожняй колкай
аблудных дзяцей лячы.
Вось коціцца кола з дубовых лісцяў
і кліча цябе ў Кушляны,
там здані паўстанняў яшчэ не звяліся,
там мова Мацея ў пашане.
Цвітуць на мурох старажытных зёлкі,
лячы імі люд тутэйшы.
Баляць Беларусі цярновыя зоркі,
паэтам — цярновыя вершы.
Вось коціцца кола з цярновых лісцяў,
каляных, суздром засохлых,
ты ўстала, ты ведаеш:
трэба выйсці
насустрач сваёй Галгофе.
Калі алені адшукаюць вадапой,
калі мядунцы самых смачных кветак
да сівераў збярэ пчаліны рой,
калі засцігне паляўнічых ніцы ветах —
памрэ ляснічы.
Калі чаляднік выкуе падкову
і акрыяе ў горане агонь,
як з небыцця адроджаная мова,
калі адчуе цяжкасць срэбра скронь —
памрэ каваль.
Калі прыбой абернецца дакорам
за лаштыр, што шыкоўным пледам стаў,
калі штоночы будзе сніцца мора
і верныя сябры каля кастра —
памрэ рыбак.
Калі памрэ ляснічы,
калі памрэ каваль,
калі памрэ рыбак —
памрэ паэт.
Ахвярую Алесю Наўроцкаму
як жыў я без солі...
сек дровы
параніў палец
а кроў нішчымная
араў поле
да сёмага поту
і пот нішчымны
калі ж ад'язджаў —
цалаваў маці
а вусны як немаўляці
і як жыў я без солі?
Хацеў бы паплакаць
ды вочы не мелі волі.
з народнага
Белая гадзюка —
белая каса,
чорная гадзюка —
чорная раса.
Белая гадзюка,
як дзіцёнак спіць,
чорная гадзюка
хоча укусіць.
Белую гадзюку
зеллем напаю,
чорную гадзюку
варам абалью.
Белую гадзюку
на чырвоны кут,
чорную гадзюку
на ганебны слуп.
Белая гадзюка —
мой бялюткі дзень,
чорная — загіне
за свой чорны цень.
З белаю гадзюкай
буду баляваць,
а па чорнай змейцы
тайна гараваць.
Чорная гадзюка,
твая смерць не я,
цябе загубіла
белая змяя.
Днём і ўночы светліцца мой дом.
Мы з агнём на роўных размаўляем.
Не... Вучуся размаўляць з агнём.
Вусны ў вусны. Апякаюся, бывае.
Часта заглядаюць у вакно
людзі, а начамі д'яблы,
толькі ў хату не ідзе ніхто,
хаця ёсць здранцвелыя ад зябы.
Ён і сон, і хлеб мой, і вада.
Ды аднойчы д'яблы скажуць людзям,
быццам я агню сябе прадаў...
Я аддаў сябе! Хіба ж за гэта судзяць?
Гэтыя людзі дыхаюць цяжэй, чым валуны,
адна зямля ведае, як ім цяжка.
Іх мільёны, цэлы народ —
і ўсе яны блізняты,
і толькі выбраныя з іх
ведаюць паталогію хваробы свайго народа,
і толькі яны адныя не могуць звыкнуцца з ёю,
ім дыхаецца цяжэй, чым каму,
таму хрыпяць іх грудзі,
і душыць жахлівы кашаль,
і разам з слінаю яны выхаркваюць кроў,
наўмысна выхаркваюць на вуліцах горада,
у крамах і на сваіх працоўных мейсцах,
у сваёй сям'і і на чужых людзях,
бо ў гэтай крыві крыецца іх хвароба,
бо ў гэтай крыві выратаванне іх народа.
Сябры спачуваюць ім,
употайкі выплёўваючы сваё харкавінне,
абывацелі гідзяцца і ўцякаюць,
як ад пошасных,
але ўсё адно, калі ідзеш па горадзе,
усё часцей і часцей сустракаеш людзей,
якія душацца крывавым кашлем.
I я не магу так болей жыць,
я задыхаюся,
я паміраю,
сеначы ў мяне кроў хлынула ротам
на мае рукапісы, на маіх дзяцей,
цяпер і яны пошасныя...
Вяпрук пад шатамі дубоў
вадзіў знясіленых сяброў,
на паляўнічых не зважаў,
яго стралялі — ён ляжаў,
галодным быў — карэнне рыў
і думаў: голад паўбяды,
былі і горшыя гады,
пустыя, быццам жалуды.
Вяпрук пад шатамі дубоў,
галодны, думаў пра любоў,
пра тое, што усё жыццё
ён чуў адно — сяброў ныццё:
маўляў, паганы гэты лес,
савіны ды вужыны спрэс.
I каб не няў яго народ,
ён ікламі ўгрызаўся ў лёд,
запэўніваў, што жалуды
у іхнім лесе не бяды,
што недародкі ёсць паўсюль,
калі ж не каштавалі куль —
ідзіце ў свой прывідны лес,
там сцежкі паляўнічых спрэс,
а я сцяжынаю вужоў
пайду на голас мудрых соў,
галодны, думаў пра любоў,
пайду, знайду зялёны Дуб
сярод лядзяных, снежных гурб
ды ікламі ўгрызуся ў лёд
і зненавіджу свой народ.
Шэпчуцца ў траве мурашы.
Ані ветру, ані грому,
і толькі расінкі бліскаюць, як маланкі,
а з параненай травы сочыцца зялёная кроў
на рудых мурашоў, на рудую глебу...
Усё зелянее і... бянтэжыцца,
і толькі цвыркочуць самазадаволеныя конікі:
ну што за дзіўны свет?
I калі ён паразумнее і ўрэшце зразумее,
што самая высакародная кроў — зялёная?
Але ўсё адно ў зялёнай траве
шэпчуцца рудыя мурашы
пра тое, што гэтая трава
і гэтыя агідныя зялёныя конікі
жывяцца рудой глебай.
На яе галінах растуць яблыкі, на карэннях
камяні. Нават у самыя лютыя маразы, калі
ледзь-ледзь б'ецца сэрца, каб не даць
дарэшты змерзціся крыві, камяні выцягваюць
з яе апошнія жылы. Хтосьці іншы даўно
сканаў бы, нат не счакаўшы сваёй першай
пладаноснасці, а яна ў незямных пакутах
зноў і зноў выходзіць з забыцця
зімовай анестэзіі і кожнага разу чакае
сваёй вясны, быццам апошняй
радасці-спадзяванкі.
Але балючай за ўсё зямлі, як той маці
за самае пакутнае дзіцятка.
Знайшлі пацір, слязамі поўны,
ніхто не ведае — чыймі.
Сярэбранае ў срэбным —
поўню
пакутнік нейкі расчыніў.
Ад зла, спакус, грахоў замову
гугнявіў голас за сцяной...
Знайшлі на дне паціра слова,
з малітвы выпала яно.
КАХАЮ —
вочы прачыталі,
КАХАЮ —
вусны прашапталі,
КАХАЮ —
душы прастагналі,
КАХАЮ —
людзі закрычалі.
Каго?
Паэт сказаў: Айчыну!
Жаўнер: дзяўчыну!
Хтось: сябе!
I сталі дружна,
шчыра, шчыльна,
як на касьбе ці на сяўбе.
А ён канчаўся у знямозе —
ніхто яго не пакахаў,
з паціра выплюхнулі слёзы,
і налілі праз край віна,
і сталі дружна, шчыра, шчыльна,
як на касьбе ці на сяўбе,
паэт сказаў: п'ем за Айчыну!
I кожны выпіў — за сябе...
Ахвярую Анатолю Клешчуку
Ляцелі ў вырай ветракі,
гублялі клёпку, быццам пёры,
я чуў, як тыя ветракі
ляцелі, думалі пра мора.
Я чуў, бо ўгледзець іх не змог —
гняло мяне цямрэчай неба,
я чуў, а сам, як той мурог,
туліўся думамі да глебы:
куды мне ў вырай, мурашу,
мой дом урос па пахі ў поле,
я неба ў Бога не прашу,
я не прашу птушынай долі,
цяпер мне сумна паглядаць
на ветракі паміж аблокаў
і чуць, як крылы іх рыпяць
і дахі слуцкага барока.
Калі ж такі надыдзе дзень —
па небе сум
адросціць крылы,
і палячу я да людзей
за моры, горы, небасхілы,
няхай сустрэнуцца тагды
мне ветракі сярод пуціны
і скажуць: «Хлопча, нікуды
вядзе дарога ад Айчыны».
Ніхто не мае права жыць з Паэтам,
кахаць, пакутаваць і раўнаваць яго,
не тыя дні, калі б ён дбаў пра гэта,
не той напой, які б ён піў нагбом.
Ніхто не мае права мець Паэта,
рабіць яго паяцам пры двары,
таму што гэта... ды таму, што гэта —
народа і паэзіі падрыў.
Ніхто не мае права біць Паэта,
ён нават сам не вольны над сабой,
магчыма, ён адзіны на паўсвета,
а вы за ім нібыта за гарой.
Паэт не мае права быць паэтам
цнатлівае і чыстае красы,
калі ў айчыне загніваюць рэкі
і засыхаюць на вачох лясы.
Ахвярую А.Р.
вырасце трава
і траву адшукае раса
вырасцем мы
і нас адшукаюць слёзы
цярновыя і палыновыя
самотныя і радасныя
цёплыя і сцюдзёныя
і праз слёзы мы ўбачым свет
белы і чорны
зямны і нябесны
шчаслівы і пякельны
але вырасце зноўку раса
і траву адшукае раса
і вырастуць нашы дзеці
Мае згрызоты збіваюцца ў клубкі як вужакі
і я — уладар гэнага паганага кодлішча —
бы цмок па адной вышмыргваю вужак з клубка
і адпускаю да людзей а тыя не зважаючы
на бяскрыўдныя жоўтыя вушкі прымаюць
іх за гадзюк а мяне за сапраўднага цмока
і ў гэты час я сапраўды пачуваюся цмокам
такой надчалавечай істотай
бо я пад панцырам бо я страшны
і толькі самая звычайная бестурботная
раніца сонцам і святлом змывае з мяне
гадаў бруд і я бягу і шукаю людзей і тлумачу
што вужакі добрыя і разумныя істоткі
і што яны не вінаватыя ў сваім падабенстве
на гадзюк што іх можна пазнаць
па залатой кароне
а людзі разгубленыя ўглядаюцца ў мае вушы
а мне ў адчаі здаецца
што яны ўглядаюцца ў мае рогі
і тады ўсе мае душэўныя болькі
як бяздомныя чорныя галубы каля
цёплага коміна туляцца да адзінага чалавека
які любіць мяне — вужаку з залатой каронай.
Не ў званы б'юць...
Б'юць званы.
Языкі ім вырвалі.
Птах па-воўчаму завыў,
як вярнуўся з выраю,
як убачыў гэткі здзек
над братамі роднымі,
плакаў, быццам чалавек,
і кружляў над Гродняю.
Нарадзіўся птах і жыў,
раздзяліць каб муку
з тым, хто смягнуў на крыжы,
хто канаў на бруку,
нарадзіўся птах і жыў
неўпрыкмет, як рэха,
на мяжы і на глыжы,
на сялянскіх стрэхах.
Паляўнічы не чапаў
яго светлай песні,
вецер пёры не шчапаў,
аднак і не песціў,
жыў пад кронаю зямлі,
па зямных законах:
што шапталі карані —
паўтарала крона.
Кронаю былі званы,
і аднойчы ў святы
песню загулі яны
пра свой лёс пракляты:
каты, каты, каты, каты, —
нібы ў небе Бог рыдаў,
нібы ў гневе трушчыў краты
той, хто справу не прадаў, —
каты, каты, каты, каты, —
рэхам адгукнуўся птах,
над краінаю аратых
ён лунаў, як волі сцяг.
I прыйшлі-прыбеглі каты,
нацкавалі груганоў,
як сабак,
на песню птаха,
на бунтарны спеў званоў.
I прыйшлі-прыбеглі суддзі,
абвясцілі свой прысуд:
біць, пакуль не трэснуць грудзі,
біць, пакуль не ўкленчыць люд!..
……………………………….
Час мінае, ды не лечыць...
Прытуліся да вякоў —
чуеш? Птахаў голас енчыць...
Бачыш? Чырванее кроў...
Гараць камяні ў маім вогнішчы,
расцвеленыя агнём,
нібы ваўчаняты ў логвішчы
сонечным прамянём.
У твар мне шугае полымя,
ды я ўсё адно бяру
каменні рукамі голымі
і гэткім, як сам, дару.
Бяруць і да сэрцаў туляць:
няхай нас ратуе боль
і вучыць пра бліжніх думаць,
пра тых, хто гібее ў золь,
пра тых, хто прамёрз да костак,
хто шлях да агню згубіў,
хто д'яблу чырвоным хростам
Айчыну сваю пазбыў.
Дай бог, каб маё каменне
аднойчы іх апякло,
прымусіла ўстаць з каленяў,
пайсці на маё святло.
Я — тут! Я шугаю полымем!
Праз боль я з сябе бяру
каменні рукамі голымі
і гэткім, як сам, дару.
Дай бог, каб маё каменне
Жар-птахам дайсці змагло
да тысячных пакаленняў
і сэрцы іх апякло.
Плыў белы дзень — крыло самотнай птушкі
нас ратавала незямным святлом, —
задыхаў дол і прашчуравы душы,
крыві й зямлі вяртаючы цяпло.
Плыў белы прывід даўнімі кладамі,
і выглядаў прарокаў скрозь дзірван,
і вёў іх за сабой над гарадамі,
над чорнымі ільдамі ў Белы Храм.
I Белы Храм з'явіўся над ільдамі,
яго не ашчаслівіў боскі перст,
ён не свяціў здалёку купаламі,
а Белы Храм — быў чорны хвойны лес.
Не абразы, а змучаныя твары
крыніцы адбівалі, а Дняпро
цягнуў, як баржы, д'яблавыя хмары —
трымцелі жылы і цяжэла кроў.
Шчымелі крылы у палескіх птушак,
балелі рукі у тутэйшых баб,
і чорным цветам расцвіталі грушы,
атрутным сокам наліваўся сад —
груган накрумкаў ці спрадвечны вораг
мінулым векам не дапіў крыві?
I ўсе гады, зладзюга, нашым горам
сваіх дзяцей выродлівых карміў,
і, прычакаўшы зручнае часіны,
ён запусціў, як гада, ў спячы Храм
нянавісцю ускормленага сына,
такому б пазайздросціў Юда сам.
А белы цень прыспешваў прарокаў,
на гэты раз не верачы жывым, —
там далягляд слязіўся, быццам вока,
а ў Храме вычвараўся сукін сын.
У гэтай краіне не маю я дому,
вось воблака — сяду і ў свет палячу
над гэтай гаморай, над гэтым садомам,
ні грошай, ні славы — я волі хачу.
У гэтай краіне не маю я долі,
вось посах і торба і сотні дарог.
Па долі пайду. Не вярнуся ніколі.
Няхай мяне судзяць хоць людзі, хоць Бог.
У гэтай краіне не маю я Бога,
ушчэнт разапселі яго святары:
дзе церні павінны насіць — носяць рогі,
які ж тагды Бог, калі служкі звяры?
У гэтай краіне не маю я роду,
забыўся народ мой наймення дзядоў,
і свету не бачыць далей азяроду,
і дзецям не дорыць на шчасце падкоў.
У гэтай краіне не маю я песні,
якая б народнай была і маёй,
якую б сябрына запела ў Бярэсці,
а рэха ўзышло за Дняпром, за Дзвіной...
У гэтай краіне не маю я дому,
вось воблака — сяду і ў свет палячу
над гэтай гаморай, над гэтым садомам,
ні грошай, ні славы — я волі хачу,
бо ў гэтай краіне не маю я волі...
Сабака ў горы пасівеў,
нікому ў вочы не глядзеў,
нат спачування не шукаў,
бо меў адмеціну: шакал.
I ўсё ж, абпалены таўром,
ён вартаваў забраны дом,
забраны двор, забраны сад,
магілы продкаў ля прысад,
бо ўлезе брудная свіння,
клады разрые сярод дня,
каб потым рохкаць і крычаць:
«А продкі вашыя маўчаць?!
А можа, мову адняло?
Яе ж у вас і не было...»
Ён вартаваў гаротны дом,
ды ўжо не быў гаспадаром,
адно, была яго — душа,
нібы дзяржаўная мяжа
паміж чужынцамі ды ім,
сабакам, да шаленства злым,
а свінні рохкалі наўкол,
лычамі разрывалі дол
і крылі матамі князёў,
што так глыбока пад зямлёй
іх прах хаваюць плывуны
ад Бога, чорта, сатаны...
Бо дзе той Бог, калі свіння,
нібы карыта, сярод дня
труну цягае па кладах
ды топча капытамі прах.
А ўночы прывіды плылі,
яны жылі, яны былі.
I ўночы жудасна хтось выў —
Алесь Гарун сабакам быў.
Родны мой Пімен Панчанка,
Вы сказалі: настала змярканне?
Вы сказалі на маці мачыха?
Бо настала Вам развітанне?
З яе словам — ужо не родным,
з яе сонцам — ужо халодным,
з яе людам — спрадвек галодным,
нават Богу й таму няўгодным...
Адыходзіце ці зракаецеся?
Ці сухімі слязамі каецеся?
Пад крыжамі Сафіі Полацкай
бюракрат за Вас не памоліцца,
а памоліцца за Вас мачыха,
за сыночка свайго, за Панчанку,
і ў галовах запаліць свечачку.
Можа, ўзімачку, а можа, ўлецечку
скрозь расстанне і скрозь змярканне
на агеньчык паэт прыстане,
скажа: родны мой Пімен Панчанка,
я Вам верыў, ды вера страчана.
I ў галовах патушыць свечачку,
можа, ўзімачку, а можа, ўлецечку
пад крыжамі Сафіі Полацкай
ён за Белую Русь памоліцца,
за наступнікаў і за прадзедаў,
ён памоліцца так, як дадзена,
як вучылі Купала з Коласам —
крэўным словам, родным голасам.
Вы жывымі слязамі заплачаце,
за паэтам народ убачыце
скрозь расстанне і скрозь змярканне,
Вам за смерць сваю прыкра стане,
бо пад небам Сафіі Полацкай
на народных паэтаў моляцца.
Ахвярую Максіму Танку
Люцыян, уяві, ты адзін,
ты застаўся адзін на славяншчыне,
і нікога няма, паглядзі,
і нікога з Купалавай спадчыны,
і забралі жанчыну тваю,
віна налілі ёй атрутнага,
загадалі: адпі за сям'ю,
а да дна — за радзіму акрутную,
і сканала жанчына твая,
і памерла радзіна апошняя,
і паглохлі зязюлі ў гаях,
а ў нябёсы ўсмакталіся коршакі,
захлынуўся крывёю Пярун,
зразумеўшы ў запозненым плачы,
як сваёю крывёю Гарун
і ягоную кроў прадбачыў,
і зліліся ў адну раку
і атрута, і кроў, і слёзы,
і на выспу, як на руку,
селі коршакі, як залозы.
А ў тваім, Люцыян, Дняпры,
што жывіў спакон веку гоні,
тры русалкі, славянкі тры
янычаравых мыюць коней,
а ў тваім, Люцыян, Сажы
на грудзёх з камянём пудовым
твой паэт апошні ляжыць,
бы ў труне — у Сажы лядовым.
Ты адзін, ты адзін, ты адзін,
ты застаўся адзін на славяншчыне,
і Радзіма твая, паглядзі, —
русакосая янычаршчына,
а калісьці ты гаварыў,
а калісьці ты нават кляўся:
не патухне Зніч на Гары!
Ён патух. Ты яму пакайся
за ягоны пакутны прах,
за Радзіму сваю нявінную,
янычары яе ў палях
крумкачам ды ваўкам пакінулі,
ты пакайся за свой спакой,
што зубамі не грыз вяроўку,
бо здушыўся і ты на ёй,
ад жывёльнага поту мокры,
кайся, кайся за свой жывот,
не забудзься і пра Купалаў,
бо цяпер ты адзін — народ,
быццам храм на шляху вандалаў.
ДЫ ПАКУЛЬ ТЫ ЯШЧЭ ЖЫВЕШ,
ЗАПАЛІ ПРАД КУПАЛАМ СВЕЧКУ,
ПРАЧЫТАЙ I СПАЛІ МОЙ ВЕРШ,
А ВАНДАЛАМ СКАЖЫ:
Я ВЕЧНЫ!
Не хавай не хавай не жахайся за спіною крылаў
прывыкай прывыкай да ўродства мая ўродачка
а ідзі ў луг луг луг там зялёныя астравы астравы
астравы белыя журавы журавы журавы
а ідзі ў поле поле поле там чорныя груганы груганы
груганы
а ўсё лепей
яны не задзяўбуць не абплююць не абалгуць
ідзі ідзі ідзі а навучаць лётаць лётаць лётаць
ідзі ідзі ідзі а людзей пабачышз нябёсаў нябёсаў нябёсаў
а скубанеш пёрачка не баліць баліць баліць
а кінеш ім залаценькае ценькае ценькае
а залюбуюцца табою замілуюцца
а паўзбягаюць на горкі горкі горкі
а паўзлазяць на стрэхі стрэхі стрэхі
а з горак пакоцяцца пакоцяцца галоўка закружыцца
а са стрэхаў скокнуць скокнуць ножкі вывіхнуць
а ты паплач паплач паплач над бяскрыдлымі
а ты прысядзь прысядзь прысядзь не на іх двары
а ты прысядзь прысядзь прысядзь на зялёныя астравы
там з вачэй слёзы выцеруць з сэрца стрэмкі выцягнуць
белыя журавы журавы журавы.
Маё жыццё — гняздо з калючых руж.
Не Беларусь, маё жыццё — Радзіма.
О Божа-мазахіст — і я, бы вуж,
дзяру з сябрамі скуру каля Рыма.
Ты ведаеш па імені усіх,
ты ж сам прызнаў: было спачатку слова,
і мне м а ё ты вымавіў услых
і не габрэйскай, а тутэйшай мовай.
I ружу ружай ты назваў
і даў,
я да крыві скалоў дзіцячы рукі,
не ты,
я сам крыві сваёй жадаў —
твой вучань — вымаўляў з табою гукі
радзіннай кветкі,
цёплай, быццам кроў
Айца, і Сына, і Святога Духа.
О Божа — мазахіст уласных слоў,
глядзі мне ў вочы —
там любоў і скруха.
Журавы спяваюць паланез і іх
не шкада над беднай Беларуссю
я паэт прыгоннае паэзіі
і такім да смерці застануся
журавам не трэба ў зорнае жніво
з поўняй на гарбу ляцець на паншчыну
колькі б нас пасля Купалы ні жыло —
плюнеш — не паэты — самазваншчына.
Я зжэр бы свой народ,
бы зерне ў недарод,
і, як віном,
сваёй крывёй запіў бы.
На Захад ды на Ўсход
жыве чужы народ —
скарміў бы іх арлам
свае ваніты,
вярнуўся б да Зямлі,
бы ядам да змяі,
вярнуўся б да адзінае жанчыны,
прамовіў бы: каб нам
не біць паклон арлам —
Айчыне трэба новыя мужчыны!
Таму і зжэр народ,
бы зерне ў недарод,
бо згаладаўся я
без долі й волі.
Растаў Харонаў лёд,
пярэйдзем Сцікс уброд,
зачнем, Айчына, сына ў чыстым полі.
I калі на радзіме я збяру ўсіх сляпых
каля сініх вачэй, каля сініх вазёраў,
запрашу іх за стол, як законны жаніх
ды на кут пасаджу сваё гора,
а на твар і на смех напушчу весялосць
і на вусны — усмешку, як вестку,
запытаю гасцей: ці відушчы хто ёсць,
каб падняў першы тост за нявесту.
Каля сініх вачэй, каля сініх вазёр
той, хто помніў мяне з маладосці,
калі цноту ўначы забіраў я у зор,
падаў з неба, ламаў юны косці,
той, хто помніў мяне, скажа тост,
той, хто самы сляпы ды відушчы.
Стане ціхім мой хвэст, як пагост
каля сініх вазёраў у пушчы,
бы ў зялёным бурштыне застынуць звяры
у лістоце. Бы ў сінім бурштыне
не ў святочнай кашулі,
а у змроку вярыг
я знявечанай зоркай застыну.
А зямныя нявесты, калі засынаюцьмужы,
страшным шлюбам пабраныя з ноччу,
з-пад падушак пасажных дастаюцьнажы,
спячым выкалюць сінія вочы.
А я ў змроку вярыг
веру любай сваёй
і стальнога пяра не хаваю,
як законны жаніх,
боскай шлюбнай зарой
сам лязом ёй пад сэрца пыраю.
Вам, на ложку зямным,
не спасцігнуць мой кайф —
вы з крываваю зоркай не спалі —
разгадайце ж наколку на босых нагах
у Ісуса Хрыста:
«ОНИ ВСТАЛИ!»
Я п'ю адзін чырвонае віно
і вам налью, а мне крыві наліце,
сваёй крыві — чужой не падманіце,
я п'ю адзін, я кроў не піў даўно.
У кніжцы маёй безыменнай,
над вершам маім безназоўным,
на белай як снег паперы
сузор'е ўзышло з трох зорак —
трынаццатым знакам «Сэрца».
Ды я з той пары самотны,
начамі сачу за небам —
у пыле нямых сузор'яў
там з лукам Стралец блукае.
Ахвярую Юрыю Кузняцову
У расейцаў шаблі касыя,
у расейцаў вочы Батыя,
конскія хвасты за плячыма,
потная кабыла — Айчына.
Не патрап пад шаблі касыя,
не павер у вочы Батыя,
не сядлай жарэбай кабылы —
прывядзе да цёмнай магілы.
А ў мяне ж свая ёсць магіла,
а мяне ж яна палюбіла,
палюбіла сынам і мужам,
як жану, я біў яе гужам,
а я біў-пытаўся: ці мала
да мяне з чужынцамі спала?
«Спала з маскалём, спала з ляхам,
ды была пасцеллю мне плаха,
спала з тваім бацькам — ліцвінам,
а цяпер з табой — маім сынам,
паглядзіся ў рэчкі лясныя,
хіба ж маеш вочы Батыя,
хіба ж конскі хвост за плячыма,
паглядзі — з кім спала Айчына,
а ў расейцаў шаблі касыя,
а ў расейцаў вочы Батыя,
конскія хвасты за плячыма,
потная кабыла — Айчына.
Не патрап пад шаблі касыя,
не павер у вочы Батыя,
не сядлай жарэбай кабылы —
прывязе да цёмнай магілы,
а ў цябе ж свая ёсць магіла,
а цябе ж яна палюбіла,
палюбіла сынам і мужам,
як жану, ты біў яе гужам,
а ты біў-пытаўся: ці мала
да цябе з чужынцамі спала.
Спала з маскалём, спала з ляхам,
ды была пасцеллю мне плаха,
спала з тваім бацькам — ліцвінам,
а цяпер з табой — з маім сынам,
паглядзі у рэчкі лясныя, —
хіба ж маеш вочы Батыя,
хіба ж конскі хвост за плячыма,
паглядзі — з кім спала Айчына».
Эй, ювелір!
У кулю пералі маё пяро!
Я кроў здабуду — не люблю атрамант,
сем знічак налічу — сваю душу
прастрэлю уначы, нібы пергамент.
Я не баюся ўласнае крыві —
я стрэлю не ў душу,
я стрэлю ў рану.
Эй, ювелір!
Пергамент не парві,
вазьмі яго ў бярозавую раму
і падпішы маёй крывёй:
«Душа».
Паміж дажджоў, снягоў,
за белым светам,
у самай гушчы зорак маладых,
век дажываў забыты ўсімі ветах
і для спачыну выбіраў клады.
Ён дзень і ноч, самотны, дбаў пра гэта,
але наўкол былі адны сады
і хоць бы крыж для нейкае прыкметы
альбо зямлі прыгорачак руды
паміж дажджоў, снягоў,
у раі, ў пекле,
але ў зямлі —
нібыта ў грэшнай Тэклі.
У нябёсах маіх дагараюць вагні,
Непрытомныя гаснуць ад холада.
Што сабраў я сабе на апошнія дні...
Срэбра веры ці мудрасці золата?
Ці любіў я? Любіў!
Сяброў, маці, віно...
Кляўся Бацькаўшчыне да магілы,
Ды ў сузор'я майго,
Бы ў калосся ў жніво,
Ад пакуты надтрэснулі жылы.
I куды б я ні йшоў —
Яно ходзіць за мной?
Можа, хмару наклікаць якую?
Каб не бачыць яго над сваёй галавой
Хоць тагды, калі з любай балюю.
I таму не пытай, чаму сумны такі,
I любі мяне толькі шчаслівым,
За віном, за сяброўскім сталом гаваркім,
За лістом да матулі — маўклівым,
Бо ў нябёсах маіх дагараюць вагні,
Непрытомныя гаснуць ад холада,
Бо сабраў я сабе на астатнія дні
Прагу жыць, а не срэбра й не золата.
У чырвоным касцёле,
за вобразам боскага сына,
ёсць таемныя дзверы,
дзе нехта нябачны ўначы
шумна іх расчыняе,
і ў храм уваходзіць жанчына,
і завалы жалезныя лязгаюць, быццам мячы,
і ад іскраў жалезных жанчына запальвае свечкі,
і труну засцілае арнатам літым залатым,
і касцельнае ўбранне зіхціць у нагох
Шляхам Млечным,
быццам шлях перад дзевай
у папскі аблудлівы Рым,
і з труны, бы са склепу,
ў пацірах віно падаецца,
і калі зазірне нецярпліва жанчынаў яго —
яно тварам распусным
распяццю Хрыста усміхнецца
і вачыма ўвап'ецца,
нібыта ў мужчыну свайго,
і заплача віно,
і атруціцца ўласнай слязою,
і на белых грудзёх адаб'ецца крывавым таўром,
валасы расплятуцца —
аблудная іх сівізною,
ногі боскага сына атуліць, нібы серабром.
У чырвоным касцёле,
за спінамі боскай сябрыны,
ёсць таемныя дзверы,
дзе нехта дрыготкай рукой
золкам іх расчыняе,
і з храма выходзіць Хрысціна,
і да боскай сябрыны вяртаецца
боскі
спакой.
Вакол раю майго
запляліся ў вянок карані
гэта сад мой
прахожы
ты яблык з яго не крані
вакол суму майго
запляліся галіны ў вянок
а над садам
нябёсы
сузор'е ўзяло на замок
вакол лёсу майго
запляліся каса у касу
дзве каханкі мае
я да смерці між іх не засну.
Не хадзіце за мной! Не хадзіце!
Бо я маю рахункі з сабой.
Не кахайце мяне! Не любіце!
Бо каханне для дурняў — сымболь.
Вы мяне цалавалі — плаціце!
За мінутную слабасць маю,
Вар'яцейце над прорвай у жыце1,
Вось лязо! Я вам шанец даю.
Не будзіце мяне! Не будзіце!
Не сачыце за мной, калі сплю.
Я у сне — на вайне, як над прорвай у жыце,
Ці Хатынь, ці бацькоўскую хату палю.
Вы мяне спакушалі — плаціце!
Але ёй вырак — за шчасце для Вас.
Не хачу быць сымболем! Ідзіце
У царкву, там ёсць файны абраз.
I, хоць трэсніце, ногі цалуйце
Хоць Марыі Святой, хоць Хрысту,
Не хадзіце за мной! Не хадзіце!
Я ў жыцці, як у шторме ладдзя.
Не судзіце мяне! Не судзіце!
Знаю, што і ў мяне ёсць суддзя...
Але ж я заблуджуся ці згіну,
Ну й ... з ім! Згіне д'ябал са мной,
А вас, мілая, кіну ды рыну!
Вось такі я, Радзіма, герой.
Не ганіце мяне! Не ганіце...
1Радок з рамана Сэлінджэра «Над прорвай у жыце».
Пад вакном журба збірае мяту,
а расціла
радасць
яе тут.
Калі Бог пашле паэта ў хату —
пасадзіце на чырвоны кут.
З абраза святою павуцінай
павучок, як Дух, чало кране...
За паэтам я зайду ў хаціну —
не пускайце да яго мяне.
— З чаго пачаць?..
Пачну з Радзімы.
Так абавязаны пачаць.
— Але ў яе ты не адзіны,
навошта пра любоў крычаць?
— Няхай, няхай я паўтаруся
ў любові тысячу разоў,
затое шчыра ў ёй клянуся,
без фальшу, без падробных слоў.
— Што ж, пачынай. Сам выбраў долю...
й нядоля знойдзецца сама.
Перад табою поле бою —
тут не адзін паэт сканаў.