Падарожжа доўжылася 34 дні. Ужо мінуў месяц, як там, у далёкім бязмежжы, яны пакінулі дзяржаўны сцяг сваёй краіны. Так завяршалася першае міжпланетнае касмічнае падарожжа.
Радасць членаў экіпажа была б поўнай, калі б не перарвалася сувязь з Зямлёй. Гэта адбылося акурат у момант набліжэння карабля да планеты Х — мэты экспедыцыі. Ніхто з астранаўтаў не мог успомніць пра падобную аварыю, і ўсе вырашылі, што гэта часовая з'ява. Кожны дзень зноў і зноў рабіліся спробы аднавіць сувязь... Але апараты зацята маўчалі.
Не так проста было справіцца з пачуццём трывогі гэтым дзецям Зямлі, пакінутым на волю лёсу ў бясконцай касмічнай прасторы: кожны момант магла спатрэбіцца дапамога, кансультацыя спецыялістаў. І ўсё ж радасць перамогі, маладосць узялі сваё. Урэшце, яны жывыя, здаровыя, карабель іх слухаецца; як толькі яны ўвойдуць у верхнія пласты зямной атмасферы, спрацуе аварыйная сістэма сувязі, і яны прызямляцца там, дзе іх будуць чакаць. З цягам часу да астранаўтаў нават прыйшло нейкае ап'яненне ад таго, што ўся адказнасць за працяг палёту цалкам лягла на іх. І хутчэй прывычка, чым патрэба прымушала іх выходзіць час ад часу ў эфір: «Гаворыць LBW 7...»
Праўда, камандзір карабля ўсё ж нерваваўся: яго жонка павінна была нарадзіць, а яму давядзецца цяпер чакаць прызямлення, каб нарэшце даведацца, хто ў яго: дачушка ці сынок? З камандзіра пасмейваліся, жартавалі. У членаў экіпажа хапала часу і на гэта, і на тое, каб прыгадаць сваё зямное жыццё-быццё, памарыць пра будучыню. Гледзячы на бесклапотнасць экіпажа, наіўны старонні чалавек мог падумаць, што карабель сам вяртаецца на Зямлю, нібы той конь, які вязе соннага гаспадара дахаты. У кабіне, жартам названай «рэзідэнцыяй», астранаўты бавілі час, вялі гутаркі, калектыўна ўзнаўлялі ў памяці напалову забытыя вершы. Старшы пілот іграў на нейкім дзіўным інструменце, які нагадваў губны гармонік. Доктар любіў пагаварыць пра іх будучае падарожжа па ўсіх сталіцах свету.
— Ты быў у Парыжы?
Ніхто з іх там не быў.
— А Лондан? У Лондане хто-небудзь бываў?
І, як згаварыўшыся, астранаўты ўглядаліся ў ілюмінатары, нібы спрабуючы адгадаць, дзе на той сярэбранай манетцы мог знаходзіцца Вестмінстэрскі палац...
Як хутка ні ляцеў карабель, Зямля па-ранейшаму заставалася манеткай, акружанай прыгожым блакітным арэолам. Нічым ява не адрозвівалася ад іншых нябесных кропак... Але ж гэта яна загубіла Ікара, гэта яна «завярцелася» пасля Галілея, гэта яна паслала астранаўтаў...
Спатрэбіліся мільёны тысячагоддзяў, каб з'явіўся чалавек з яго розумам і свядомасцю, пакінуўшы за сабой амёбаў, рыб, пачвараў, жывёл. І толькі за апошнія 50 гадоў чалавецтва імкліва пашырыла далягляды інтэлекту, назапасіла больш ведаў, чым за дзесяць стагоддзяў свайго дагістарычнага развіцця...
Адзін з членаў экіпажа — малады цемнаскуры вучоны, з якога часам кпілі за яго дзіцячую інтанацыю, калі ён гаварыў пра сваю маці, — часта паўтараў: «А ведаеш, маміна бабуля нарадзілася яшчэ пры рабстве! А я...»
Многа гаварылі астранаўты і пра жыхароў Вялікай Зямлі. Ці варта туды пераносіць разлады расколатага грамадства? А можа, лепш, каб у аснове новай цывілізацыі былі законы, якія назаўжды пакладуць канец чалавечаму авантурызму?.. Той, Вялікай Зямлі, дзе лунае пакінуты імі сцяг, астранаўты супрацьстаўлялі Малую Старую, да якой цяпер спяшаўся карабель. Яны былі перакананыя, што чалавек занадта рана прыходзіць у свет, а той заўсёды спазняецца ў сваім развіцці...
Часта паўтаралі яны: шчасце...
А што гэта значыць: шчасце?
Старшы пілот, які за час падарожжа нарэшце здзейсніў сваю запаветную мару — адгадаваў бараду, сказаў: «Шчасце — гэта нараджэнне дружбы. Гэта... калі людзі разумеюць адзін аднаго. Калі ты знаходзіш сілы ўстаць пасля таго, як цябе ашукалі. Гэта... калі ў цябе ёсць так многа сказаць чалавецтву, што не хопіць і жыцця».
Доктар ціха прашаптаў: «Шчасце — гэта цішыня перад выкананнем «Оды да радасці» Бетховена. Гэта святло, што льецца праз вокны на палотнах Вермеера. Гэта лінія, якая ідзе ад шыі да стану ў Венеры Мілоскай...»
— Вітаю вас, планеты! — пасмейваўся барадач. — Спяшайцеся наведаць Зямлю і яе гісторыю. Сен-са-цый-ны маршрут: ад выкапнёвага чалавека да касманаўта. А па дарозе — Фідый, Рэмбрант, Моцарт, Пушкін, Эйнштэйн...
— Пачакайце, крывадушнікі! — крыкнуў малады цемнаскуры. — Няўжо вы не разумееце, што шчасце — гэта калі ў люстэрку сустракаюцца нашы позіркі і я чытаю ў яе вачах тое, што яна прачытала маё жаданне, і яна ўсміхаецца.
— Ну вы, балбатуны! — спыніў усіх камандзір. — Шчасце — гэта прыйсці да перамогі ўсім разам!
Карабель увайшоў у зямную атмасферу — адзіную, якую ведалі Архімед, Ньютан, Жаліо-Кюры...
Зямля была падобная на геаграфічную карту, намаляваную не вельмі здольным школьнікам. Цяпер толькі наладзіць сувязь, і прызямленне не будзе праблемай!..
Уключылася аварыйная сістэма сувязі. Зямля маўчала. Ужо добра былі відаць яе абрысы, моры, снежныя вяршыні гор. Вось хутчэй за ўсё Кардыльеры...
Але што рабіць далей? Як арыентавацца, калі няма інфармацыі, інструкцый?.. Яшчэ адна спроба звязацца хоць з якой-небудзь наземнай службай: «Гаворыць LВW 7... Гаворыць LВW 7...» — Маўчанне.
Зямля набліжалася. Ужо можна было назіраць яе праз тэлескоп... Камандзір моўчкі адарваўся ад акуляра тэлескопа, даючы магчымасць зірнуць туды іншым...
Ля ракі валяліся груды металу, бетону. Мост разбураны. Вада дымілася. Вакол рэдкіх металічных каркасаў — белы, шэры, чорны попел. Ішшых колераў ужо не было. Пад ненатуральна яркім сонцам клубіліся воблакі туману і пылу. Над незлічонымі кратэрамі віднеліся ватныя слупы. Многія з іх яшчэ захоўвалі грыбападобную форму.