Завывала поле...
Заросшае дзікім палыном, бязьмежнае закінутае поле.
Неабдымныя лясы, пахіліўшы свае пацьвіушыя верхаліны, сіратліва паглядалі ў дол.
Ня вабілі пералівам вечна жывых, вясёлых, жыцьцярадасных птушак: іх ня было.
Час ад часу ўзьвіецца сокал...
Зашчыміць яго сэрца.
Балюча зашчыміць.
Пальцы яго сьціснуцца з помстай, і ён, сабраўшы змучаныя сілы, голасна, перамагаючы боль у грудзёх, памкнецца крыкнуць, памкнецца павярнуць кола сонечных праменьняў, каб абагрэць закінутае поле, даць вольнасьць і хараство жыцьця.
Але ўздымецца з усходу-захаду сіберны вецер, хіхікаючы ўзрывае слупы хворага пылу і навальніцай рвецца задушыць,
заглушыць голас сокала.
Зігзагамі лётае вецер, разносячы сьвіст бізуна...
... Сьціхае навальніца...
Стогнам гудуць лясы...
З цёмных хмар баязьліва спадаюць буйныя гарачыя кроплі.
Цёмныя хмары — людзкая бяда.
Гарачыя кроплі — сьлёзы людзкія.
Курганнае поле...
Імшары крыжоў...
Ня сьціхаў сокал! Яго не заглушылі, голас яго ня зьнік...
Бывала, пройдзе ноч.
На небасхіле ўсплыве раўчак крыві.
Усплёскі заліваюць сінь, і небасхіл здаецца шырокай рэчкай чырвані, але зноў вецер, зноў заслонай — хмары, шэрае павуціньне расьцяжна ахіляе прастор.
Вылятае сокал!
Вылятаюць сокалы!
Разьбіваюць хмары, абуджаючы пачуцьці вызваленьня.
Зноў загудуць стагоднія лясы...
Зноў забурляць рэкі...
Зноў закалышуцца заўжды спакойныя, на балоце, хмурыя лозы; заплача голасам пакрыўджанай дзяўчыны, на ростані, стромкая хваіна.
Зноў навальніца!
Зноў віхура!..
І ў бурным голасе гэтай віхуры ты мог пачуць.
што: — Аб нашай долі —
На нашай ніве
Песьні жальбы
Іграе гусьляр...
А далёка, на чужыне, у палацах, увабраных чужым золатам, як кроўю, праходзіў гандаль расійскага баярына з польскім панам.
Купля і продаж неабдымна-вялікага прастору, дзе лепшай кветкаю — „расьцьвітае толькі палын“ і дзе можа пышна расьцьвітаць — роза мазалістага шчасьця.
Гул лясоў і хрыплы голас топкіх балот валам стыхіі даносіўся да палацаў з гордым клічам:
— „Мы не прадаемся!"
А сокалы распалялі агонь...
Шляхам жыцьця яны парадзілі сваім прызывам-песьняю — малады, юнацкі, сьмелы паход за вызваленьне, за вольнасьць, сьветасьць!
Рабінавай ноччу гудзела паўстаньне і...узбудзіла здабыўшы жыцьцё! Абвіла яго звонкімі песьнямі радасьці.
Родная мова радасна б‘ецца ў сэрца сыноў здабытага жыцьця.
Раздаюцца ўдары молата.
З агністага горну рассыпаюцца залацістыя іскры і, разам з мэлёдыяй працы, абвіваюць вольна ўздыхнуўшыя хаты.
І цяпер чутно водгульле паўстаньня,— гусьляр успамінае спадчыну.
А неба чыстае...
Сонейка ясна, з матчынай шчырасьцю абагравае родную ўзрастаючую рунь.
Кожная цаглінка, кожны каменьчык абліты шчырай цяжкай працай і надзеяй вялікае будучыны.
А шмат адкідышаў спадлоб'я паглядаюц і ў ахвоту ім прадаць ізноў, ізноў загнаць, у нерат паднявольля і гэтым жыць у ласцы роскашы здабыць і, можа, гузікамі на мундзірах лязгаць...
Але магутнасьць вольнай працы і думка, што віецца ў гомане людзкім, — баязьней іх зьвіла. Сядзяць цяпер пад прыпекам жыцьця, і толькі чуеш шэпты, яшчэ — зубоў іх бразгатаньне.
Ня здолелі ўтрымаць сьцяну няволі чорнай цяпер паставіць зноў яе,—
О, не! Ня хопіць сіл!