Яе назвалі Джуліяй. Або па-простаму - Жулькай. У гонар маці, французскай балонкі з доўгай пакручастай поўсцю і неўраўнаважаным характарам. Як звалі бацьку, ніхто не памятаў. Гэта быў заезджы артыст з замежнага цырка. Нямецкі шпіц. Невялікага росту і дужа брахлівы.
Спачатку Жулька нагадвала маленькі камячок белага пуху на кароценькіх кволых ножках. Паступова яна ператварылася ў зграбнага невялічкага сабачку. Ад маці яна ўзяла толькі няўрымслівасць і рухавасць. Усё астатняе было ад бацькі. І рост, і вострая пыска. І шаўкавістая поўсць незвычайнай белізны. У гэтай белізне трыма чорнымі кропкамі блішчалі заўсёды вільготны носік і гарэзлівыя вочкі.
Калі Жульку выводзілі на вуліцу, многія прахожыя, нават вельмі салідныя, дзівіліся:
- Ах, які прыгожы сабачка!
- Што гэта за парода?
- Дзе вы ўзялі такога?
Асабліва падабалася Жулька дзецям.
Аднойчы нейкая дзяўчынка ў захапленні сказала:
- Глядзіце! Белая ліска!..
Але хлопчык, які бег некуды з дзяўчынкай, з поўным веданнем справы ўдакладніў:
- І зусім не ліска, а пясец...
Жульку сапраўды на белым снезе амаль не было відаць. Як пясца на Поўначы.
Жульцы неаднойчы даводзілася ездзіць з намі ў тралейбусе. Мы часам бралі яе з сабой на работу. Нават у госці. У дарозе яна заўсёды вельмі хвалявалася. Доўга не магла ўседзець на адным месцы. То мне на рукі ўскочыць. То да гаспадыні перабяжыць. То ў Сярожы на каленях уладкуецца.
Аднаго разу кантралёр, правяраючы білеты, пажартаваў:
- Безбілетніца! Таму і баіцца, каб не высадзілі, хвалюецца...
Неяк раніцай я пайшоў у краму. Па хлеб. І Жулька за мной увязалася. Перайшлі на другі бок вуліцы. А тут якраз тралейбусны прыпынак. І тралейбус падыходзіць. І дзверы адчыняюцца. Не паспеў я вокам міргнуць, а Жулька ўжо ў тралейбусе. Пабег я за ёй, але дзверы перад самым маім носам зачыніліся. І тралейбус рушыў далей.
Кінуўся я спачатку ўслед. Ды дзе там! Хіба дагоніш...
Ну, думаю, усё. Бывай, Жулька!.. Як я зараз дадому вярнуся? Што скажу?
Сумна мне стала. І горка. Нават пра хлеб забыўся. Без пэўнай мэты брыду сабе па вуліцы да наступнага прыпынку. Для ачысткі сумлення. Аж бачу - ляціць мне насустрач белы пуховы камяк і вішчыць на ўсю вуліцу Жульчыным голасам.
Яна! Жулька! Джульета! Джулія!
А тая з радасці як скочыць з ходу мне проста на грудзі. І лізь - сваім гарачым ружовым язычком проста ў нос. Падхапіў я яе на рукі, прыціснуў да шчакі.
Ідуць людзі. Глядзяць на нас. Дзівяцца. Ну, і няхай сабе! А хлеба ў той дзень мы так і не прынеслі.
У тое лета мы жылі на дачы. Пад Менскам. Жульцы вельмі падабалася хадзіць з намі ў ягады, у грыбы. Або проста гуляць па лесе ці ў полі. Яна заўсёды пільна сачыла, каб хто з нас не адстаў ад агульнай кампаніі. Баялася, відаць, што пагубляемся ў лесе. Варта было мне, Сярожу або яшчэ каму адысціся крыху ўбок, як яна пачынала нервавацца. Забяжыць наперад і брэша такім жаласлівым галаском. У вочы заглядае. А як убачыць, што на яе звярнулі ўвагу, тут жа кідаецца ў той бок, куды падаліся ўсе. Дарогу паказвае. Дарма, што за дрэвамі і хмызняком не відаць нічога. Жулька без ніякага компаса знаходзіла правільны кірунак.
Асабліва прывыкла яна да сваёй гаспадыні. Па пятах бегала. Нават спаць лажылася побач.
Неяк панесла гаспадыня вядро са смеццем з двара. І Жулька, вядома, за ёй. А сметнік не блізка, цераз поле трэба ісці. Цераз луг. Аж пад вялізны разгалісты дуб, пад якім пастухі ў непагадзь ад дажджу хаваліся. Тады яны і палілі рознае смецце. Гарыць яно добра ўперамешку з ламаччам.
Ідзе гаспадыня лугам. Аж бачыць: каровы пасуцца. Што ж, думае, абыдзем іх бокам. І паклікала Жульку за сабой.
Але тут бліжэйшая карова, белая з чорнымі плямамі, перастала скубці траву і ўтаропіла свае пукатыя вочы на Жульку. За ёй другая, зусім чорная. Потым трэцяя, рыжая. І так увесь статак. Набычыліся. Апусцілі мысы ледзь не да самай зямлі. І рушылі, вялікія, грозныя, з вострымі рагамі. На маленькую безабаронную Жульку. Хіба маглі тут дапамагчы ёй дробненькія зубкі?
Зразумела Жулька небяспеку. Кінулася наўцёкі. Ды лапкі ў яе кароценькія. Бяжыць як быццам хутка, а каровы - хутчэй. З усіх бакоў ужо абступаюць. У кальцо бяруць.
Тут і гаспадыня спалохалася. Не за сябе. За Жульку. Кінула яна вядро. Падхапіла Жульку на рукі. І пабегла што было моцы.
Давялося мне потым па вядро самому хадзіць.
Пазней гаспадыня павінна была ехаць на гастролі. Яна артыстка. У мяне таксама былі нейкія пільныя справы ў другім горадзе. Што рабіць? З кім пакінуць Жульку? І парашылі, што гаспадыня возьме яе разам з Сярожам з сабой.
У гасцініцы, дзе размясціліся артысты, на Жульку спачатку паглядалі скоса. Асабліва злавалася адміністратарка.
- Можа, яшчэ тыграў ці сланоў сюды вазіць пачнуць...
З размовы з ёю высветлілася, што з усіх жывёл яна прызнае толькі кароў ды свіней. Ну, яшчэ коней. Бо таксама карысныя. Вазіць на іх можна... А праз некалькі дзён яна ўжо лашчыла Жульку і ўпрошвала прадаць яе. Як і чым дасягнула гэтага Жулька, засталося невядомым.
Кожны вечар артысты выязджалі ў навакольныя вёскі. Давалі там спектаклі. Жулька ездзіла разам з імі.
Убачаць вясковыя дзеці артыстаў і белага сабачку з імі, радуюцца, крычаць:
- Цырк прыехаў! Цырк прыехаў!
Потым, на працягу ўсяго спектакля, чакаюць: ці хутка сабачку паказваць будуць?
А Жулька ў гэты час сядзела ў кабіне вадзіцеля грузавой машыны. Пачуўшы са сцэны голас гаспадыні, яна ўся трымцела і жаласліва павісквала. Але дзверы кабіны заўсёды былі шчыльна зачынены. А шкло ў іх паднята да самага верху.
Аднойчы артыстка, якая была менш занята ў спектаклі, пашкадавала Жульку, узяла яе на рукі. Нейкі час Жулька сядзела даволі спакойна. Нават лашчылася да артысткі. Але вось са сцэны пачуўся голас гаспадыні. Артыстка і войкнуць не паспела, Жулька куляй кінулася ў акно клуба, якое выходзіла на сцэну. І як толькі ёй удалося так высока падскочыць! Праз момант яна ўжо скакала вакол гаспадыні. Зусім не па ходу дзеі. Гаспадыня разгубілася. Словы ролі забыла. Добра, што артыст, які разам з гаспадыняй іграў гэты эпізод, своечасова спахапіўся.
- Бачыце? Вось і ваш белы сабачка прыбег да вас, - сказаў ён. - Што ж вы не возьмеце яго на рукі?
Гаспадыня ўсміхнулася, падхапіла задаволеную Жульку, і ўсё далей пайшло па п'есе.
Пакідала сцэну гаспадыня пад дружныя воплескі. Больш за ўсіх стараліся дзеці.
Пасля спектакля вакол аўтобуса сабраўся цэлы натоўп хлопчыкаў і дзяўчынак. Усе хацелі паглядзець на чатырохногую артыстку. Некаторыя з артыстаў нават крыўдзіліся.
Спектакль пачаўся на гэты раз даволі рана. Калі вярталіся ў раённы цэнтр, толькі-толькі пачало брацца на вечар. У народзе такую часіну называюць шарай гадзінай.
Аўтобус не спяшаючыся бег па дарозе, якая пятляла між дрэў сасновага бору. Потым бор расступіўся. На невысокім пагорку паказалася невялікая вёсачка.
- Як тут прыгожа! - замілавана прамовіла пажылая артыстка Ксана Мікалаеўна, звяртаючыся да сваёй маладой сяброўкі Святланы. Тая кіўнула ў адказ галавой і зноў уткнулася носам у кніжку. Некаторыя жанчыны бавілі час вязаннем. Хтосьці з маладзейшых паспрабаваў заспяваць, але ніхто не падтрымаў...
Саша, малады і самы непаседлівы артыст, моўчкі глядзеў у акно. Ён нядаўна пасварыўся з Ксанай Мікалаеўнай і рабіў выгляд, што вельмі пакрыўджаны.
Раптам на ўвесь аўтобус прагучаў яго ломкі голас:
- Глядзіце! Глядзіце! Лісіца!..
Усе кінуліся да акон.
Па схіле пагорка да бліжняга хмызняку трушком бегла рыжая лісіца. Пачуўшы крыкі, яна прыпынілася. І тут усе ўбачылі, што ў зубах лісіца трымае даволі вялікую белую курыцу. Выгляд у лісіцы быў не дужа прыгожы. Схуднелая, з аблезлай поўсцю. Відаць, не часта шанцавала ёй на такую здабычу.
Першы з аўтобуса выскачыў Валеры Мікалаевіч. Той самы артыст, які быў на сцэне разам з Жульчынай гаспадыняй.
- Жульку пусціце! Жульку! - закрычаў ён, бегучы да лісіцы.
Жульку пусцілі. Лісіцу яна ўбачыла.
- Ату! Ату яе! - крычаў Валеры Мікалаевіч.
Але Жульку і не трэба было падбухторваць. Апярэдзіўшы Валерыя Мікалаевіча, яна з прарэзлівым віскам кінулася да рыжай драпежніцы.
А тая, яшчэ з хвіліну пастаяўшы, нібыта ацэньваючы шанцы свае і нечаканых паляўнічых, трушком падалася ў хмызняк. На самым узлеску яна яшчэ раз спынілася. Паклала курыцу на зямлю і паглядзела на сваіх праследавальнікаў. Многім здалося, што яна ў гэты момант усміхалася. Здзекліва і зняважліва.
У наступнае імгненне рыжая драпежніца знікла з вачэй. Разам са сваёй ахвярай.
Дагнаць яе не было ніякай надзеі.
Прыціхлыя і нібы прысаромленыя, вярталіся Жулька і Валеры Мікалаевіч у аўтобус. Так блізка было паляўнічае шчасце. І вось табе маеш. Ні рыжага футра. Ні белай курыцы. А зладзейка, відаць, зараз ласуецца. І лісянят сваіх частуе. Ды яшчэ выхваляецца, як паляўнічага з белым сабакам вакол пальца абвяла...
Было гэта зімой. Мы з Жулькай хадзілі ўзад-уперад ля тралейбуснага прыпынку. Чакалі з вячэрняй рэпетыцыі гаспадыню. А рэпетыцыі ў тэатры канчаюцца позна.
Як падыдзе тралейбус да прыпынку, Жулька стрымгалоў ляціць да яго. Сядзе пры выхадзе. Глядзіць, ці няма гаспадыні. І так некалькі разоў. А гаспадыня ўсё не едзе і не едзе.
Падзьмуў халодны пранізлівы вецер. Прахожыя пачалі настаўляць каўняры паліто, апускаць вушы ў шапках. І я каўнер наставіў. А ў Жулькі - ні каўняра, ні шапкі. Холадна небарачцы. Узяў я яе на рукі. За пазуху схаваў. Толькі чорны носік ды вострыя белыя вушкі тырчаць. А яна ўсё дрыжыць. Аніяк не сагрэецца.
Нарэшце гаспадыня прыехала.
Прыйшлі дадому. Павячэралі.
А Жулька ўсё дрыжыць.
- Што ж гэта такое? - занепакоілася гаспадыня. - Ці не застудзілася?
- Пачакаем да раніцы, - супакоіў я, - можа, пройдзе.
Спаць мы паклалі Жульку разам з сабой. У ложак. А яна і там ніяк не адагрэецца. Усё дрыжыць, дрыжыць. І носік, звычайна вільготны і халаднаваты, стаў сухі і гарачы.
Толькі пад раніцу Жульцы палегчала. І мы вырашылі пачакаць да вечара.
Так і адкладалі з дня на дзень. Бо горш Жульцы не рабілася. Хвароба як быццам на спад пайшла.
А праз колькі дзён бачым, Жулька кашляць пачала. Нібы папярхнуўшыся. Потым прыпадаць на лапкі стала. Ідзе, ідзе і - як быццам спатыкнецца. І не скача ўжо. Не брэша. Не лашчыцца. Толькі глядзіць табе ў вочы сваімі чорнымі вачанятамі. Позірк такі бездапаможны. І даверлівы...
Павезлі мы Жульку ў лякарню.
Аглядзеў яе ветэрынарны лекар ды кажа:
- Нельга выратаваць вашага сабачку. Позна...
Тут у гаспадыні слёзы з вачэй пацяклі. Прыціскае яна Жульку да сябе і ціха так пытаецца:
- Чаму нельга?.. Што з ёй?..
- Чума ў яе, - адказвае лекар. - Самая сапраўдная. Сабачая. А вы ж ёй прышчэпку не зрабілі... Так?..
Мне ажно нядобра стала.
- Так, - кажу, - не зрабілі...
І дадаю, нібы гэта можа апраўдаць нас:
- Ды як жа ёй уколы рабіць... Маленькай такой ды кволенькай...
- Добра ж вы шкадавалі свайго сабачку. І дашкадаваліся, - злосна скончыў лекар.
Жульку з лякарні ўжо не выпусцілі. Нельга хваробу распаўсюджваць.
Вярталіся мы дадому адны. Я маўчаў. А жонка плакала...
Цяпер у нас новы сабака. Вялікі. Прыгожы. І мы яго любім. І дзеці. І нам ён адказвае шчырай адданасцю. А Жульку, нашу Джулію забыць не можам. Да гэтага часу віну перад ёй адчуваем.