У час візіту ў сірочым прытулку пані графіня заўважыла на калідоры незвычайную сцэну: чатыры хлопцы вырывалі адзін у аднаго падзёртую кнігу, даволі жвава лупцуючыся кулакамі.
— Мне здаецца, дзеці, што вы б'яцеся? — крыкнула спалоханая дама. — За гэта ніводзін з вас не атрымае пернічка і да таго яшчэ будзе стаяць на каленях.
— Бо гэта ён, проша пані, забраў у мяне «Рабінзона»! — апраўдваўся адзін хлопец.
— Лухта, гэта ён! — запярэчыў другі.
— Бачыш, як ты лжэш! — крыкнуў трэці. — Гэта ты забраў у мяне «Рабінзона».
Манашка растлумачыла даме, што, хоць тут і пільны нагляд, падобныя выпадкі здараюцца даволі часта, бо дзецям хочацца чытаць, а кніжак у прытулку няма.
У сэрцы графіні затлела нейкая іскра. Паколькі, аднак, паню стамляла думанне, яна пастаралася забыцца пра гэта. Толькі ў салоне пана саветніка, дзе прынята было гаварыць пра рэчы набожныя і дабрачынныя, графіня расказала пра выпадак у прытулку і пра тое, як растлумачвала яго манашка.
Саветнік, слухаючы графіню, таксама пранікся незвычайным пачуццём і, як быстрэйшы ў думанні, вырашыў, што трэба было б паслаць сіротам кніжак. Прыгадаў нават, што ў шафе ці ў скрыні тлее ў яго мноства друкаванага слова, якое ён купляў калісьці сваім дзецям... Аднак пан саветнік быў зацяжкі, каб корпацца ў нейкай старызне.
Увечары саветнік быў у пана З., усё жыццё якога праходзіла ў аддаванні дробных паслуг чалавецтву, асабліва яго ніжэйшым пластам. Хочучы зрабіць прыемнасць пану З., саветнік расказаў яму, што графіня ўбачыла ў прытулку і пачула там ад манашкі, дадаўшы са свайго боку, што варта было б пастарацца пра кнігі для сірот.
— Ды гэта ж прасцей за ўсё! — выгукнуў пан З. — Зайду заўтра ў рэдакцыю «Кур'ера» і паўплываю на іх, каб зрабілі аб'яву.
Назаўтра пан З. прыбег, задыханы, у рэдакцыю, на прамілы бог просячы, каб яна заклікала грамадскасць ахвяроўваць кнігі для сірот.
Ён трапіў вельмі дарэчы, бо ў нумары якраз не хапала некалькі радкоў з якой-небудзь сенсацыйнай весткай. І таму рэферант чуллівага аддзела прысеў і напісаў:
«Чародка дзяцей, якімі апякуецца грамадскасць, пакутуе ад недахопу кніг. Малеча тужыць. Памятайце пра душы галодных!»
Праз некалькі дзён, у нядзелю, каля зачыненых дзвярэй рэдакцыі я сустрэў бедна апранутага чалавека, з рукамі чорнымі, як у камінара, з худой дзяўчынкай, што трымала пакунак старых кніг.
— Чаго вы хацелі?
Чалавек зняў шапку і нясмела адказаў:
— Мы, проша пана, прынеслі некалькі кніжак для тых галодных, што вы пісалі пра іх...
А худая дзяўчынка зрабіла кніксен і зачырванелася, наколькі гэта дазволіла ёй малакроўе.
— Як вас завуць? — спытаўся я ў чалавека, узяўшы тыя кнігі.
— А навошта вам гэта? — спытаўся ён разгублена.
— Павінны ж мы надрукаваць, хто кнігі даў.
— Ой, не трэба! Я ж бедны чалавек з капялюшнай фабрыкі... Не, не трэба...
І ён пайшоў са сваёю благенькай дачкой.
Побач са мной стаяў вучоны, прафесар фізікі, і таму, відаць, мне прыйшоў на думку тэлеграф зусім новай канструкцыі.
Галоўнай станцыяй быў сірочы прытулак, бакавой — рабочы з капялюшнай фабрыкі; калі адзін даў сігнал «увага», другі адразу ж адказаў. Калі адзін пажадаў, другі — прынёс.
А мы, усе іншыя, выконвалі функцыю тэлеграфных слупоў.