Ішоў салдат па дарозе: раз-два! раз-два! Ранец за спіной, шабля пры боку. Ён ішоў дадому з вайны. І нечакана сустрэлася з ім ведзьма. Ведзьма была старая і брыдкая. Ніжняя губа яе адвісла да самых грудзей.
- Прывітанне, службака! - сказала ведзьма. - У цябе такая славутая шабля і вялікі ранец! Ты - бравы салдат! Толькі як ні круці, а кішэні твае пустыя. Калі хочаш, дык грошай у цябе будзе навалам.
- Дзякуй табе, старэча. Грошы толькі дурням не трэба, - сказаў салдат і адтапырыў свае кішэні.
- Гэ, не, - сказала ведзьма, - пачакай крыху! Ты бачыш вунь тое вялікае дрэва - яно ўнутры пустое. Ты ўзлезь на яго, там убачыш дупло. Залезь у яго і апускайся ў самы ніз. А я абкручу цябе вяроўкай вакол пояса і выцягну назад, як толькі ты ўсклікнеш.
- А навошта мне лезці ў тое дупло? - спытаў салдат.
- Грошы там, - сказала ведзьма. - Дрэва гэта незвычайнае. Калі апусцішся на самы ніз, дык убачыш вялізны падземны ход. Там зусім светла - і ўдзень і ўночы зіхацяць сотні лямпачак. Пойдзеш па тым падзямеллі напрасткі. А дойдзеш да канца, там адразу ўбачыш перад сабою трое дзвярэй. У кожных дзвярах ключ тырчыць. Крутні яго, і дзверы адчыняцца. У першым пакоі стаіць вялікі куфар. На куфры сядзіць сабака. Вочы ў гэтага сабакі, нібы два сподачкі. Толькі ты не палохайся. Я дам табе свой блакітны фартух у клетачку. Ты рассцялі яго на падлозе і смела хапай сабаку. Як толькі схопіш - адразу садзі на мой фартух, а потым адчыняй куфар і бяры сабе грошай колькі захочаш. Але ў гэтым куфры толькі медныя грошы. А калі ты срэбра захочаш - заходзь у суседні пакой. І там стаіць куфар. І на тым куфры сядзіць сабака. Вочы ў яго, нібы колы ў вадзянога млына. Толькі ты не губляйся - хапай яго і садзі на фартух, а потым набірай сабе срэбра. Ну, а калі табе там золата захочацца, то заходзь у трэці пакой. Пасярод трэцяга пакоя стаіць куфар, які з коптурам напоўнены золатам. Куфар гэты вартуе самы вялікі сабака. Зможаш ты пасадзіць яго на мой фартух - тваё шчасце, не закране цябе сабака. Бяры тады золата, колькі твая душа захоча!
- Цудоўна, - сказаў салдат. - Але ж якую плату возьмеш ты з мяне за гэта, старая ведзьма? Пэўна ж, табе нешта ад мяне патрэбна.
- Ніводнае капеечкі тваёй не вазьму! - сказала ведзьма. - Толькі прынясі ты мне старое крэсіва, якое забылася там мая бабуля, калі лазіла туды апошні раз.
- Добра, абкручвай мяне вяроўкай! - сказаў салдат.
- Зроблена! - сказала ведзьма. - А вось табе мой фартух у клетачку.
І салдат палез на дрэва. Знайшоў ён дупло і апусціўся па ім у самы ніз. Як сказала ведзьма, так усё і атрымалася: глядзіць салдат - перад ім падземны ход. І відно там, як удзень, - безліч лямпачак зіхаціць усюды.
Пайшоў салдат па тым падзямеллі. Ішоў, ішоў і дайшоў да самага канца. Далей ісці няма куды. Бачыць салдат - перад ім трое дзвярэй. А ў дзвярах ключы тырчаць.
Адчыніў салдат першыя дзверы і зайшоў у пакой. Пасярод пакоя куфар стаіць, на куфры сядзіць сабака. Вочы ў яго, нібы два сподачкі.
Глядзіць на салдата сабака і круціць вачамі ў розныя бакі.
- Вось дык страшыдла! - сказаў салдат, схапіў сабаку і ў адзін міг пасадзіў яго на ведзьмін фартух.
Тут сабака прыціх, а салдат адчыніў куфар і пачаў адтуль грошы выцягваць. Набраў сабе поўныя кішэні медзякоў, зачыніў куфар і зноў пасадзіў на яго сабаку, а сам пайшоў у суседні пакой.
Праўду сказала ведзьма - і ў гэтым пакоі на куфры сядзеў сабака. Вочы ў яго былі, быццам колы ў вадзянога млына.
- Ну, чаго ты на мяне вытрашчыўся? Хочаш, каб твае вочы павылазілі? - сказаў салдат, схапіў сабаку і пасадзіў на ведзьмін фартух, а сам хутчэй да куфра.
А ў куфры срэбра бітком набіта. Выкінуў салдат з кішэняў медзякі, напоўніў кішэні і ранец срэбрам. Потым пайшоў салдат у трэці пакой. Увайшоў і знямеў ад здзіўлення. Дзівосы! Пасярод пакоя стаяў залаты куфар, а на куфры сядзела сапраўднае страхалюддзе. Вочы, што ні кажы, як дзве вежы. Круціліся яны, быццам колы самай хуткай карэты.
- Прывітанне! - сказаў салдат і казырнуў, быццам ён стаяў перад генералам.
Доўга валаводзіцца ён, вядома, не мог. Схапіў сабаку ў ахапак, пасадзіў яго на ведзьмін фартух, а сам адчыніў куфар. Божухна, колькі ў ім было золата! За гэта золата можна было купіць цалкам вялікі горад, усе цацкі, усіх алавяных салдацікаў, усіх драўляных коней, усе пернікі, што ёсць у свеце. На ўсё хапіла б.
Тут салдат павыкідаў з кішэняў і ранца срэбраныя грошы і дзвюма рукамі пачаў выбіраць з куфра золата. Бітком набіў золатам кішэні, ранец, шапку, нават боты. Столькі набраў золата, што ледзь-ледзь скрануўся з месца. Цяпер ён быў багаты!
Пасадзіў ён сабаку на куфар, зачыніў дзверы і закрычаў:
- Гэй, цягні мяне наверх, старая ведзьма!
- А крэсіва маё ты забраў? - спытала ведзьма.
- А ліха ж ты ліхое, зусім забыўся пра тваё крэсіва! - сказаў салдат.
Пайшоў ён назад, знайшоў ведзьміна крэсіва і схаваў у кішэні.
- Ну, цягні! Знайшоў тваё крэсіва! - крыкнуў ён ведзьме.
Ведзьма пацягнула вяроўку і падняла салдата наверх. І апынуўся салдат зноў на вялікай дарозе.
- Ну, аддавай мне крэсіва! - сказала ведзьма.
- А навошта, ведзьма, табе гэтае крэсіва? - спытаў салдат.
- Навошта табе ведаць! - сказала ведзьма. - Ты ж атрымаў грошы. Аддавай мне крэсіва!
- Чакай! - сказаў салдат. - Зараз жа гавары, навошта табе крэсіва, а не скажаш, дык я табе сваёй шабляй галаву адсяку.
- Не скажу! - заўпарцілася ведзьма.
Тады салдат схапіў шаблю і адсек ведзьме галаву. Грымнулася ведзьма вобзем, тут і сканала. А салдат завязаў усе свае грошы ў ведзьмін фартух у клетачку, ускінуў ношу на плечы і накіраваўся проста ў горад.
Горад быў вялікі і багаты. Салдат пайшоў у самы вялікі гатэль, заняў там самыя лепшыя пакоі і загадаў прынесці самыя смачныя стравы - цяпер жа ён быў панам.
Слуга, які ваксаваў яго боты, здзівіўся, што ў такога багача, гэтакія кепскія боты, - а салдат не паспеў яшчэ купіць новыя. Затое на наступны дзень ён прыдбаў сабе самыя прыгожыя апранахі, капялюш з пяром і боты са шпорамі.
Цяпер салдат зрабіўся сапраўдным панам. Яму расказалі пра ўсе дзівосы, якія былі ў гэтым горадзе. Расказалі і пра караля, у якога была чароўная дачка.
- А як бы мне пабачыць гэту прынцэсу? - спытаў салдат.
- Гэта не вельмі проста, - адказалі яму. - Прынцэса жыве ў вялікім медным замку, а вакол замка высокія сцены і каменныя вежы. Ніхто, акрамя самога караля, не ўвойдзе туды і не выйдзе адтуль, таму што каралю наваражылі, што дачка яго стане жонкаю простага салдата. А каралю мець за зяця простага салдата зусім не хочацца. Вось ён і трымае прынцэсу пад замком.
Пашкадаваў салдат, што нельга паглядзець на прынцэсу, ды асабліва не бедаваў.
І без прынцэсы зажыў ён весела: хадзіў у тэатры, гуляў у каралеўскім садзе і раздаваў грошы бедным. Ён на сабе добра зведаў, як цяжка жыць без капейкі ў кішэні.
Ну, а калі салдат быў багаты, жыў весела і апранаўся прыгожа, дык і сяброў у яго было багата. Усе называлі яго дружбаком, сапраўдным панам, а гэта яму вельмі падабалася.
Вось траціў, траціў грошы салдат і бачыць аднойчы, што ў кішэні ў яго засталося два грашы. І давялося салдату перабрацца з панскіх пакояў у цесны закутак пад самым дахам. Прыгадаў ён былое жыццё: сам пачаў ваксаваць свае боты і цыраваць на іх дзіркі. Ніхто з былых сяброў больш не наведваў яго, ды і надта ж высока было падымацца туды.
Ды неяк надвячоркам сядзеў салдат у сваім закутачку. Ужо і зусім сцямнела, а ў яго не было грошай нават на свечку. І тут ён успомніў пра ведзьміна крэсіва. Выняў салдат крэсіва і пачаў здабываць агонь. Толькі красануў ён аб крэмень, дзверы расчыніліся і ўбег сабака з вачыма, быццам сподачкі. Гэта быў той самы сабака, якога салдат бачыў у першым пакоі падзямелля.
- Што загадаеш, салдат? - спытаў сабака.
- Дзіва, дый годзе! - сказаў салдат. - Крэсіва, выходзіць, не простае. А ці не выратуе яно мяне з бяды? Прыдбай мне грошай! - загадаў ён сабаку.
І толькі ён сказаў гэтак, як сабакі і след прастыў. Але не паспеў салдат палічыць да двух, як сабака ўжо тут як тут, а ў зубах у яго вялікі мех, паўнюткі медных грошай.
Зразумеў цяпер салдат, што за дзівоснае было тое крэсіва. Варта стукнуць па крэмені адзін раз - з'яўляўся сабака з вачамі, як сподачкі. А два разы стукне салдат - бяжыць да яго сабака з вачамі, бы колы вадзянога млына. Тры разы стукне - і сабака, у якога кожнае вока велічынёю з вежу, стаіць перад ім і чакае загаду. Першы сабака носіць яму медныя грошы, другі - срэбра, а трэці - чыстае золата.
І вось салдат зноў забагацеў, перабраўся ў самыя лепшыя пакоі, зноў пачаў хадзіць у святочных апранахах. Тут усе яго сябры зноў пачалі хадзіць да яго і шанавалі асабліва.
І неяк памроілася салдату: «А хіба ж не магу я на прынцэсу глянуць? Усе гавораць, што яна прыгажуня. А якая карысць, што яна ўвесь век прасядзіць у медным замку, за высокімі сценамі ды вежамі? Дзе ж яно, маё крэсіва?»
І ён стукнуў па крэмені адзін раз. У той жа міг з'явіўся сабака з вачамі, быццам сподкі.
- Вось што, мой дарагі, - сказаў салдат, - хаця ўжо на вуліцы ноч, але я хачу паглядзець на прынцэсу. Хоць адну хвіліначку. Зрабі!
Сабака знік, і не паспеў салдат міргнуць вокам, як ён з'явіўся зноў, а на спіне ў яго ляжала сонная прынцэса.
Чароўная, цудоўная была прынцэса. Па ўсім было бачна, што гэта сапраўдная прынцэса. І ніяк не мог стрымацца салдат, каб не пацалаваць яе, - для таго ж ён і быў салдат, сапраўдны хлопец, з галавы да пятак. Потым сабака аднёс прынцэсу назад так, як і прынёс.
Раніцай прынцэса піла гарбату і расказала каралю і каралеве, што яна бачыла ўночы дзіўны сон: нібы яна ехала вярхом на сабаку і нейкі салдат пацалаваў яе.
- Цікава! - сказала каралева.
Пэўна, сон гэты быў ёй не даспадобы.
У наступную ноч да ложка прынцэсы прызначылі бабулю-служанку. Ёй загадалі разведаць, ці той сон прынцэсы быў сапраўды сном, ці што-кольвечы іншае.
А салдату, хоць памірай, зноў захацелася пабачыць прыгажуню прынцэсу.
І вось ўночы ў медны замак, як і ў папярэднюю ноч, з'явіўся сабака, схапіў прынцэсу і памчаўся з ёй з усіх ног. Тут бабуля надзела гумавыя боты і памчалася ўслед. Калі ж убачыла, што сабака схаваўся з прынцэсай у адным вялікім доме, яна падумала: «Цяпер мы знойдзем малайца!». І яна крэйдай намалявала на дзвярах дома вялікі крыж, а сама пайшла дамоў спаць.
Але дарэмна яна супакоілася: калі настаў час несці прынцэсу назад, сабака ўбачыў на дзвярах крыж і адразу ж здагадаўся, што ён азначае. Ён узяў кавалак крэйды і пазначыў крыжамі ўсе дзверы ў горадзе. Гэта было лоўка прыдумана: цяпер бабуля-служанка ніяк не зможа знайсці патрэбныя дзверы - бо ўсюды стаялі такія ж белыя крыжы.
Раненька кароль з каралевай, бабуля-служанка і ўсе каралеўскія афіцэры пайшлі глядзець, куды ездзіць прынцэса на сабаку па начах.
- Вось куды! - сказаў кароль, калі ўбачыў першы крыж на дзвярах.
- Не, вунь куды! - сказала каралева, калі ўбачыла крыж на суседніх дзвярах.
- І там, і тут - усюды крыжы! - сказалі афіцэры.
І на якія б дзверы яны ні глядзелі - усюды былі белыя крыжы. Так і не разабраліся яны ні ў чым.
Але каралева была жанчына разумная, майстрыха на ўсе рукі. Яна загадала слугам падаць ёй свае залатыя нажніцы і кавалак шоўку і пашыла прыгожы маленькі мяшочак. У гэты мяшочак яна насыпала грэцкіх круп і непрыкметна прывязала яго да спіны прынцэсы. Потым прабіла ў мяшочку дзірку, каб крупы пакрысе сыпаліся на дарогу, калі прынцэса паедзе да свайго салдата.
І вось уночы з'явіўся сабака, пасадзіў прынцэсу сабе на спіну і панёс да салдата. А салдат ужо так закахаўся ў прынцэсу, што ад усяе душы захацеў жаніцца з ёй. Ды і прынцам стаць было б няблага.
Сабака бег вельмі хутка, а крупы сыпаліся з мяшочка па ўсёй дарозе ад меднага замка да дома салдата. Але сабака нічога не заўважыў.
Раніцай кароль і каралева выйшлі з палаца, паглядзелі на дарогу і адразу даведаліся, куды ездзіла прынцэса. Салдата схапілі і пасадзілі ў турму.
Доўга сядзеў салдат за кратамі. У турме было цёмна і сумна. І вось аднойчы вартавы сказаў салдату:
- Заўтра цябе павесяць!
Нявесела зрабілася салдату. Думаў ён, думаў, як ад смерці выратавацца, але нічога не мог прыдумаць. А сваё чароўнае крэсіва салдат забыў дома.
На другі дзень раніцай салдат падышоў да маленькага акенца і пачаў глядзець скрозь жалезныя краты на вуліцу. Народ натоўпам валіў за горад, каб паглядзець, як будуць вешаць салдата. Білі барабаны, праходзілі войскі. І вось міма самай турмы прабег нейкі хлапчынка-шавец у скураным фартушку і чаравіках на босых нагах. Ён імчаўся стрымгалоў, і раптам адзін чаравік зляцеў у яго з нагі і стукнуўся проста ў сцяну турмы, каля таго акенца ў кратах, ля якога стаяў салдат.
- Гэй, галубок, не спяшайся! - крыкнуў салдат. - Я яшчэ тут, а без мяне там нічога не будзе. А вось калі ты збегаеш да мяне дадому і прынясеш мне крэсіва, я табе дам цэлых чатыры срэбраных манеткі. Ну, хутчэй! Бяры ногі ў рукі - і гайда!
Хлопчык быў не супроць атрымаць чатыры срэбраныя манеткі і стралой пусціўся за крэсівам, уміг прынёс яго, аддаў салдату і...
Вось паслухайце, што з гэтага атрымалася.
За горадам была пабудавана вялікая шыбеніца. Вакол яе стаялі войскі і натоўпы народу. Кароль і каралева сядзелі на велікапышным троне. Насупраць сядзелі суддзі і ўвесь дзяржаўны савет. І вось салдата вывелі на лесвіцу і кат ужо збіраўся накінуць яму вяроўку на шыю.
Але тут салдат папрасіў хвілінку пачакаць.
- Мне вельмі хацелася б, - сказаў ён, - спаліць адну цыгарку - бо гэта будзе самая апошняя цыгарка ў маім жыцці.
А ў гэтай краіне быў такі звычай: апошняе жаданне асуджанага на смерць павінна быць выканана. Вядома, калі гэта было не зусім вялікае жаданне.
Вось чаму кароль ніяк не мог адмовіць салдату. І салдат узяў у рот цыгарку, дастаў сваё крэсіва і пачаў выкрасаць агонь. Стукнуў ён па крэмені раз, стукнуў два, стукнуў тры - і вось перад ім з'явіліся тры сабакі. У аднаго вочы былі, як сподачкі, у другога - як млынавыя колы, у трэцяга - як вежы.
- Памажыце мне збавіцца ад бяды! - сказаў ім салдат.
Тут усе тры сабакі кінуліся на суддзяў і на дзяржаўны савет: аднаго схопяць за ногі, другога за нос і пачынаюць падкідваць, ды так высока, што калі тыя падалі на зямлю, то ўсе разбіваліся ўшчэнт.
- Мяне не трэба! Я не жадаю! - закрычаў кароль, але самы вялікі сабака схапіў яго разам з каралевай і падкінуў іх пад неба. Тут войска напалохалася, а народ пачаў крычаць:
- Няхай жыве салдат! Будзь, салдат, нашым каралём і бяры сабе ў жонкі цудоўную прынцэсу!
Салдата пасадзілі ў каралеўскую карэту і павязлі ў палац. Тры сабакі танцавалі перад карэтай і крычалі «ўра». Хлапчукі свісталі, а войскі бралі пад казырок. Прынцэса выйшла з меднага замка і зрабілася каралевай. Зразумела, яна была вельмі задаволенай.
Вяселле працягвалася цэлы тыдзень. Тры сабакі таксама сядзелі за сталом, елі, пілі і круцілі сваімі вялізнымі вачамі.