Жылі-былі дваццаць пяць алавяных салдацікаў. Усе яны былі сынамі адной маці - старой алавянай лыжкі, - і, значыць, даводзіліся адзін аднаму роднымі братамі. Былі яны прыгажуны пісаныя: стрэльба на плячы, галава прама, чырвоны з сінім мундзір - ну, прыгажосць што за салдаты!
«Алавяныя салдацікі!» - вось першае, што пачулі браты, калі адчынілася каробка, у якой яны ляжалі.
Гэта крыкнуў маленькі хлопчык і запляскаў у далоні. Салдацікаў яму падарылі ў дзень яго нараджэння. Ён адразу ж пачаў расстаўляць іх на стале. Алавяныя салдацікі былі падобныя адзін на аднаго як дзве кроплі вады, і толькі адзін адрозніваўся ад сваіх братоў: у яго была адна нага. Яго адлівалі апошнім, і волава на яго не хапіла. Хаця, ён і на адной назе стаяў гэтак жа цвёрда, як іншыя на дзвюх. І ён якраз і вызначыўся.
Хлопчык расставіў сваіх салдацікаў на стале. Там было шмат цацак, але прыгажэй за ўсіх быў цудоўны замак з кардону, скрозь яго маленькія акенцы можна было зазірнуць усярэдзіну і ўбачыць пакоі. Перад замкам ляжала люстэрка, яно было зусім як сапраўднае возера, а вакол стаялі маленькія дрэвы. Па возеры плавалі лебедзі з воску і дзівіліся на сваё адлюстраванне. Усё гэта радавала вока. Самай чароўнай з усяго была дзяўчына, якая стаяла на парозе шырока расчыненых дзвярэй замка. Яна таксама была выразана з кардону. Спаднічка яе была з тонкага батысту. Блакітная стужка, якая спускалася ад пляча да пояса, была прымацавана ззяючай брошкай, вельмі вялікай, - яна магла б закрыць увесь твар дзяўчыны. Прыгажуня гэта была танцоўшчыца. Яна стаяла на адной назе, працягнуўшы рукі наперад, а другую нагу падняла так высока, што алавяны салдацік не адразу яе ўгледзеў і спачатку падумаў, што красуня аднаногая, як і ён сам.
«Вось бы мне такую жонку! - падумаў алавяны салдацік. - Ды толькі яна, пэўна, знатнага роду. Вунь у якім цудоўным палацы жыве. А мой дом - проста каробка, ды яшчэ набілася нас у гэтую каробку цэлых дваццаць пяць салдат. Не, ёй там не месца! Але пазнаёміцца з ёй усё ж не пашкодзіць».
І салдацік стаіўся за табакеркай, якая стаяла тут жа на стале. Адсюль ён выдатна бачыў цудоўную танцоўшчыцу.
Позна ўвечары ўсіх алавяных салдацікаў, акрамя аднаногага - яго так і не маглі знайсці, - паклалі ў каробку, ўсе людзі ў доме ляглі спаць. І вось, калі ўсталявалася цішыня, цацкі самі пачалі гуляць у госці, у вайну, а потым наладзілі баль. Алавяныя салдацікі грукалі ў сценкі каробкі - яны таксама хацелі выйсці і пагуляць, ды ніяк не маглі падняць крышку. Нават шчаўкунчык пачаў куляцца, а грыфель пайшоў у скокі на грыфельнай дошцы. Падняўся такі шум і тлум, што ў клетцы прачнулася канарэйка і таксама загаварыла, ды пры тым яшчэ вершамі.
Толькі салдацік і танцоўшчыца не рухаліся з месца. Яна па-ранейшаму стаяла на адной ножцы, выцягнуўшы рукі наперад, а ён застыў са стрэльбай у руках, як вартавы, і не адводзіў вачэй ад прыгажуні.
Прабіла дванаццаць. І раптам - шчоўк! - раскрылася табакерка.
У гэтай табакерцы тытунь ніколі не трымалі, а сядзела ў ёй маленькае чарцяня. Яно выскачыла з табакеркі і азірнулася навокал.
- Гэй, алавяны салдацік! - крыкнула чарцяня. - Што ты заглядзеўся на скакуху! Яна надта добранькая для цябе.
Але алавяны салдацік зрабіў выгляд, што нічога не чуе.
- Вось ты як! - сказала чарцяня. - Ну, пачакай жа да раніцы!
Раніцай, калі дзеці прачнуліся, яны знайшлі аднаногага салдаціка за табакеркай і паставілі на акно.
Раптам акно расчынілася - ці мо чарцяня гэта нашкодзіла ці проста пацягнула скразняком, хто ведае? Ды толькі аднаногі наш салдацік паляцеў з трэцяга паверха ўніз галавой - ды так, што ў вушах засвісцела. Хвіліна - і ён ужо стаяў на вуліцы дагары нагой, а яго стрэльба і галава ў касцы заселі паміж каменнямі брукаванкі. Хлопчык і прыслуга адразу ж выбеглі на вуліцу шукаць салдаціка, але як ні імкнуліся, знайсці яго не маглі.
Неяк раз яны нават ледзь не наступілі на салдаціка і ўсё-ткі не заўважылі яго. Калі б салдацік крыкнуў: «Я тут!», яны, натуральна, адразу ж знайшлі б яго. Але ён лічыў непрыстойным крычаць на вуліцы - бо ён жа быў салдат і насіў мундзір.
Тут пайшоў дождж, сапраўдны лівень. Па вуліцы пацяклі ручаі.
А калі нарэшце дождж скончыўся, да таго месца, дзе паміж брукам тырчэў алавяны салдацік, прыбеглі двое хлапчукоў.
- Эге! - сказаў адзін з іх. - Глядзі! - алавяны салдацік! Давай адправім яго ў плаванне.
І яны зрабілі са старой газеты лодачку, пасадзілі ў яе алавянага салдаціка і пусцілі ў канаўку. Лодачка паплыла, а хлапчукі пабеглі побач і запляскалі ў далоні.
Лодачку падхапіла хуткім цячэннем і панесла. Вада ў канаве так і бурліла. Яшчэ б ёй не бурліць - пасля такога ліўня!
Алавяны салдацік у лодачцы ўвесь дрыжэў, але трымаўся стойка, як і належыць сапраўднаму салдату: стрэльба на плячы, галава прама, грудзі наперад!
І вось лодачку занесла пад шырокі-шырокі мост; стала так цёмна, быццам салдацік зноў трапіў у сваю каробку.
«Куды мяне нясе? - думаў ён. - Гэта ўсё хітрыкі брыдкага чарцяня з табакеркі. Ах, калі б са мной у лодцы сядзела прыгажуня танцоўшчыца, я нічога б не баяўся, нават калі б стала яшчэ цямней!»
У гэтую хвіліну з-пад маста выскачыў вялікі вадзяны пацук.
- Гэта хто такі? - закрычаў ён. - А пашпарт у цябе ёсць? Давай зараз жа пашпарт!
Але алавяны салдацік маўчаў і моцна сціскаў стрэльбу. Лодку яго несла ўсё далей і далей, а пацук плыў за ім наўздагон. Ён злосна шчоўкаў зубамі і крычаў, плывучы, насустрач трэскам і саломінкам:
- Трымайце, трымайце яго! У яго няма пашпарта!
Тут лодачку панесла яшчэ хутчэй, і алавяны салдацік нарэшце ўбачыў наперадзе святло. Мост скончыўся. Але ў гэтую хвіліну пачуўся такі страшны грукат, ад якога задрыжэў бы любы храбрэц. Падумаць толькі! За мастом канаўка ўпадала прама ў вялікі бурны канал. Па такіх хвалях салдаціку ў маленькім папяровым карабліку плысці было гэтак жа небяспечна, як нам у сапраўднай лодцы ляцець да вялізнага вадападу. Спыніцца было ўжо немагчыма. Лодку з алавяным салдацікам вынесла ў вялікі канал. Але салдацік па-ранейшаму трымаўся малайцом і нават вокам не міргнуў.
Лодачка закруцілася на месцы, два-тры разы чарпанула вады і хутка напоўнілася вадой да краёў. Вось салдацік па пояс у вадзе, вось ужо па горла. І нарэшце, вада накрыла яго з галавой.
З сумам падумаў салдацік пра сваю прыгажуню. Не бачыць яму больш мілай танцоўшчыцы! Але ў апошнюю хвіліну ўспомніў ён салдацкую песню:
Наперад кроч на бой крывавы,
Бо за труной чакае слава!
І ён падрыхтаваўся з гонарам загінуць у страшным віры.
Але яго падцікоўвала другая бяда.
З вады вынырнула вялізная рыба і ўмомант праглынула салдаціка.
О, як цёмна і цесна было ў жываце рыбы! Цямней, чым пад мастом, больш цесна, чым у каробцы. Але алавяны салдацік і тут трымаўся стойка. Ён выцягнуўся на ўвесь свой рост і яшчэ мацней сціснуў сваю стрэльбу. Так ён праляжаў даволі доўга.
Раптам рыба замітусілася ва ўсе бакі, пачала ныраць, звівацца, скакаць і нарэшце замёрла.
Зноў прайшло нямала часу. Салдацік насумаваўся і задрамаў.
Прачнуўся ён ад таго, што над ім, як маланка, бліснуў востры нож. Стала зусім светла, і хтосьці закрычаў:
- Вось дык штука! Алавяны салдацік!
А справа была так: рыбу злавілі, адвезлі на рынак, а потым яна трапіла на кухню. Кухарка распарола ёй жывот вялізным нажом і раптам убачыла алавянага салдаціка. Яна ўзяла салдаціка двума пальцамі ўпоперак жывата і панесла ў пакой.
Увесь дом збегся паглядзець на цудоўнага падарожніка. Салдаціка паставілі на стол, і раптам - якіх толькі дзівосаў не бывае на свеце! - ён убачыў той жа пакой, таго ж хлопчыка, тое ж самае акно, з якога не так даўно вываліўся. Вакол былі тыя ж цацкі, а сярод іх горда ўзвышаўся цудоўны кардонны палац, і на парозе стаяла прыгажуня танцоўшчыца. Яна стаяла як і раней на адной ножцы, высока падняўшы другую. Вось гэта стойкасць!
Алавяны салдацік так расчуліўся, што з яго вачэй ледзь не паказаліся алавяныя слёзы, але ён своечасова ўспомніў, што салдатам плакаць не дазваляецца. Не міргаючы глядзеў ён на танцоўшчыцу, яна глядзела на яго і абодва маўчалі.
Раптам адзін з хлопчыкаў схапіў алавянага салдаціка і ні з таго ні з сяго кінуў яго прама ў печку. Пэўна, яго падвучыла злое чарцяня з табакеркі. У печы ярка палалі дровы і алавянаму салдаціку стала страшэнна горача - ад агню або ад кахання, ён і сам не ведаў. Фарбы з яго зусім злезлі, ён увесь паліняў - магчыма, ад крыўды, а магчыма таму, што пабываў у вадзе і ў жываце рыбы. Але і тут ён трымаўся прама, сціскаў сваю стрэльбу і не зводзіў вачэй з цудоўнай танцоўшчыцы, а танцоўшчыца глядзела на яго. І раптам салдацік адчуў, што ён растапляецца ў агні.
У гэты момант дзверы ў пакоі расчыніліся, скразняк падхапіў цудоўную танцоўшчыцу, і яна, як матылёк, уляцела ў печку прама да салдаціка. Полымя ахапіла яе, яна ўспыхнула - і канец. Тут ужо і алавяны салдацік зусім расплавіўся.
На другі дзень служанка пачала выграбаць з печкі попел і знайшла маленькі камок волава, падобны на сэрца, ды абгарэлую, чорную, як вугаль, брошку. Гэта было ўсё, што засталося ад стойкага алавянага салдаціка і яго цудоўнай танцоўшчыцы.