Калодзеж быў глыбокі. Такі глыбокі, што сонца ніяк не магло зазірнуць у празрыстую калодзежную ваду. А там, куды сонечныя промні ўсё-такі даставалі, між камянямі рос зялёны мох.
Вось на тых камянях і жыло вялікае сямейства жаб. У калодзежы іх лічылі перасяленцамі. Першай сюды перасялілася старая жаба - прабабка. Зялёныя жабы, насельнікі вады, прызналі ў той жабе сваю родзічку, але пачалі называць яе сямейства «дачнікамі, якія прыехалі на купанне». Дачнікі вельмі любілі сваю «сушу» - мокрыя калодзежныя сцены.
Бабуля жаб аднойчы здзейсніла падарожжа. Яна трапіла ў вядро з вадой, і яе паднялі наверх. Сонца ўдарыла ёй у вочы. Але яна паспела выкарабкацца з вядра і шумна плюхнулася ў калодзеж. Тры дні адлежвалася, бо вельмі ж разбалелася спіна.
Аб тым, што паспела ўбачыць наверсе, яна мала расказвала, бо адзін міг пабыла там. Адно толькі ўведала, што калодзеж - гэта яшчэ не ўвесь свет.
Безумоўна, пра іншы свет, апроч калодзежны, магла б расказаць прабабка-жаба, але яна любіла маўчаць. Толькі аднойчы разгаварылася і выдала тайну:
- У кагосьці з нас, а можа, і ў мяне самой, схаваны ў галаве каштоўны камень.
Зялёныя жабы слухалі яе з недаверам, пасля састроілі грымасы і нырнулі на дно. А маладыя жабы ганарліва выцягвалі заднія лапкі. Кожная з іх уяўляла: каштоўны камень менавіта ў яе. Яны нават пабойваліся хітаць галавой. Урэшце асмеліліся і распыталі старую жабу пра каштоўны камень. Вось што яна паведала:
- Камень той такі прыгожы і такі каштоўны, што я нават апісаць яго не магу. А носяць яго, каб самому было прыемна, каб іншыя зайздросцілі. Больш нічога не распытвайце...
- Ну, у мяне дык каштоўнага каменя няма, - сказала самая маленькая і вельмі брыдкая жаба. - Дый навошта мне тая прыгажосць? А калі табе зайздросцяць, што тут прыемнага? Я мару зусім пра іншае. Мне б хаця разок падняцца паверх калодзежа. Відаць, там прыгажосць неапісальная!
- Сядзі дзе сядзіш! - умяшалася старая жаба. - Тут ты ўсіх ведаеш і цябе ўсе ведаюць. Беражыся толькі вядра, каб яно цябе не раздушыла. А калі трапіш у яго, то хутчэй выскаквай. Ды так удала, як я некалі - і скура і косці цэлыя.
- Квак! - сказала маленькая жаба, а гэта ўсё роўна, што «Ах!» па-нашаму.
Ёй вельмі хацелася пабыць знадворку калодзежа. Убачыць сапраўдную зеляніну, траву. І калі наступнай раніцай поўнае вядро вады на імгненне затрымалася каля каменя, дзе яна сядзела, сэрца маленькай жабы ўздрыгнула, яна кінулася ў вядро і прытаілася на дне.
Як толькі чалавек выцягнуў вядро наверх, з яго тут жа выплюхнуў ваду, сказаў пры гэтым:
- Вось не пашанцавала! Такую брыдоту выцягнуў!..
І ён штурхнуў нагой жабу, ледзь не скалечыў яе. Жаба зашылася ў высокую крапіву. Тут яна адчувала сябе так, як мы, людзі, у вялікім лесе, дзе сонца ледзь прабіваецца праз лістоту і галіны.
Маленькая жаба прасядзела ў крапіве цэлую гадзіну, супакоілася, агледзелася і сказала сама сабе:
- Цікава, а што за крапівой? Калі ўжо вылезла з калодзежа, то трэба ўсё агледзець наўкол.
І яна заспяшалася, зачыкільгала і апынулася на дарозе. Сонца свяціла ёй у вочы, пылам прыпудрывала яе, а яна ўсё шлёпала цераз дарогу.
«Во дзе сапраўды суша! Якая прыгажосць наўкол! У мяне нават усярэдзіне казыча», - думала калодзежная жаба.
Неўзабаве яна дапаўзла да канавы. Тут раслі незабудкі і вятроўнік. Вакол канавы сцяной стаялі бузіна і глог. Белы ўюнок віўся, што ліяна. А колькі тут стракацела кветак! Над імі лётаў матылёк. Жаба вырашыла, што гэта таксама кветка. Толькі адарвалася ад сцябла і хоча палятаць па свеце. Хто-хто, а яна добра разумела гэта.
- От калі б я магла так хутка рухацца, - уздыхнула жаба. - Квак! Ах! Якая прыгажосць!
Жаба пражыла ў канаве восем дзён і восем начэй. Яды хапала ўволю. А на дзевяты дзень рашыла: «Уперад! Жыццё цудоўнае! Як добра вылезці з калодзежа, пасядзець у крапіве, прапаўзці па пыльнай дарозе і адпачыць у сырой канаве. Але ўперад! Трэба шукаць сяброў!..»
І жаба зноў кінулася падарожнічаць.
Яна пераадолела поле. Даскакала да вялікай сажалкі, зарослай чаротам. У зарасніку яе сустрэлі мясцовыя жабы, спыталі:
- Вам тут не вельмі сыра?.. Мы вам рады. Будзьце як дома...
Вечарам госцю запрасілі на дамашні канцэрт. Вячэрай не частавалі, затое напіткі былі бясплатныя - цэлая сажалка, пі на здароўе!
Той жа ноччу маленькая жаба пайшла падарожнічаць далей. Ёй падабаліся зоркі, малады месяц, высокае неба, а ўдзень - сонца на ім. Але для сябе яна ўвесь час паўтарала:
- Я нібыта ўсё яшчэ ў калодзежы. Толькі ён значна большы за той, у якім я жыла. А мне трэба ўзняцца ўверх, да самага сонца!
Аднойчы маладой жабе падалося, што месяц ці сонца - гэта проста вялікія вёдры. Нехта некалі апусціць іх да яе, і яна падымецца высока-высока ў неба. Ах, якое там святло, які бляск! Нават самы каштоўны камень не ззяе так зырка, як сонца. Уперад, да шчасця!
І калодзежная жаба скокнула так далёка, як не ўсялякая жаба здолее, і апынулася на прасёлачнай дарозе. Вакол жылі людзі. Усюды былі сады і агароды. Жаба прыпынілася адпачыць пад капустай. Агледзелася наўкол і зрабіла новае адкрыццё:
- Ах, які вялікі свет і як цікава ў ім! Колькі ўсялякіх дзіўных стварэнняў у свеце! Не трэба толькі седма сядзець на адным месцы.
І яна скокнула ў агарод, зноў квакнула:
- Ах, якая тут зеляніна! Які цуд!
- Яшчэ б! - адгукнуўся вусень, які сядзеў на капусным лісце. - Мой ліст самы вялікі! Ён закрывае паўсвету. Але мне добра на ім!
- Ко-ко-ко! - пачула жаба.
Да капусты набліжаліся куры. Адна, якая ішла ўперадзе, адразу прыкмеціла вусеня на капусным лісце і нацэлілася клюнуць яго. Але вусень зваліўся на зямлю і давай выгінацца, курчыцца.
Курыца зірнула на зялёнага чарвяка адным вокам, пасля другім. Яна не разумела: да чаго гэтыя крыўлянні. «Гэта ён не ад добрай волі», - падумала курыца і падрыхтавалася клюнуць яго яшчэ раз. Але жаба, якая ўсё гэта бачыла, раптам праявіла смеласць і скокнула прама на крыўдзіцельку.
- Ах вось як, ды ў вусеня тут заступніца! Зірніце, якая пачвара, - пачала кудахтаць курыца і адвярнулася. - Вельмі мне патрэбен гэты зялёны аб'едак. Ад яго толькі ў горле пяршыць...
Усе куры пачулі сваю сяброўку і пайшлі з агарода. А вусень раптам сказаў:
- Вось як я выкруціўся! Я такі! Але самае цяжкае наперадзе: як узлезці на капусны ліст? Дзе ён?
Маленькая жаба падскочыла ад радасці. Яе нязграбнасць дапамагла вусеню, адпудзіла ворагаў. Яна хацела і цяпер дапамагчы яму. Але той ганарліва заявіў:
- Што вы, я сам вывернуўся ад курыцы. А на вас жудасна, нават непрыемна пазіраць. Пакіньце мой дом. О, я чую пах капусты! Толькі трэба залезці як мага вышэй.
«Так, так, вышэй, - падумала жаба. - Бач, і вусеню хочацца наверх, як і мне. Проста ён цяпер не ў настроі. Перапалохала курыца. Усім нам хочацца вышыні!»
Жаба задрала галаву ўгору і ўбачыла на даху сялянскай хаты вялізнае буслінае гняздо. Бусел і бусліха без стомы пра нешта клекаталі.
- Як яны высока жывуць! - здзівілася жаба. - От бы залезці да іх!
А ў той хаце жылі два студэнты. Адзін быў паэт, пісаў вершы. Другі - біёлаг, вывучаў прыроду. Абодва яны былі вясёлыя і добрыя.
- Глядзі, выдатны экземпляр жабы, - сказаў біёлаг. - Можна было б яе злавіць і заспіртаваць для навукі.
- У цябе ўжо ёсць дзве, - запярэчыў паэт. - Пакінь яе, хай цешыцца жыццём.
- О, якая яна гарэза, проста цуд! - не супакойваўся вучоны.
- От калі б я быў перакананы, што ў галаве гэтай жабы ёсць каштоўны камень, - сказаў паэт, - тады і я пагадзіўся б разрэзаць яе для навукі.
- Каштоўны камень у жабы! - засмяяўся сябар.
- А што? Мне падабаецца народнае павер'е, нібыта ў галаве жабы, брыдкай жывёліны, часта схаваны каштоўны камень. Гэта можна аднесці і да людзей. Прыгадай Эзопа! Брыдкі карлік, а які разумны! З ім раіліся вялікія вучоныя...
Жаба не ўсё разумела, пра што гаварылі маладыя людзі. Яе зацікавіла размова ў бусліным гняздзе. Бацька-бусел даводзіў сваім дзецям:
- Чалавек - самая фанабэрыстая жывёліна. Любіць пагаварыць, пахваліцца багаццем сваёй мовы. А варта яму пераехаць у іншае месца, ён ужо не разумее суседа. От наш клёкат зразумелы ўсюды: у Даніі, у Егіпце... Эх, людзі! Яны нават лятаць не ўмеюць.
«Якая цудоўная прамова! - падумала маленькая жаба. - Відаць, той бусел вельмі знакаміты. І так высока сядзіць!»
Раптам бусел развёў крылы і ўзляцеў з гнязда. Жаба зноў пазайздросціла яму: «Як ён плавае ў паветры!»
Яна чула, як бусліха ў гэты час расказвала дзецям пра далёкую і цёплую краіну Егіпет, пра цудоўную раку Ніл. І ёй вельмі захацелася самой пабываць там.
- Хай бы буслы ўзялі мяне з сабой! - сказала жаба. - Гэта куды прыемней, чым насіць у галаве каштоўны камень!..
А каштоўны камень якраз і быў схаваны ў яе. Толькі не ведала пра гэта жаба-падарожніца. Ёй хацелася аднаго: скакаць ўперад і падняцца высока!
Нечакана падышоў да жабы сам бусел. Ён ляцеў, убачыў яе ў траве, апусціўся і схапіў небараку. Ды не вельмі далікатна. Дзюба яго сціснулася, у жабіных вушах засвістаў вецер. Гэта было не вельмі прыемна, але ж яна была ўверсе. Яе неслі ў Егіпет! Вочы ў жабы зазіхацелі, з іх пырснулі іскры, яна крыкнула на ўсё наваколле:
- Квак-ах!
Гэта былі апошнія словы маленькай жабы.
А дзе ж яна дзелася сама? Сакрэт просты, калі вы ведаеце, чым любяць ласавацца буслы.
Толькі не хочацца верыць, што бусел разам з жабай пракаўтнуў і каштоўны камень. Ён, відаць, вылецеў з яе вачэй разам з зыркімі іскрамі. Яго падхапілі сонечныя промні. І занеслі на само сонца. А мо схавалі яшчэ дзе-небудзь? Давайма, сябры, шукаць каштоўны камень. Не стамляйцеся радавацца жыццю, кожны дзень рабіце для сябе ўсё новыя і новыя адкрыцці.
А цяпер падумайце: што ў гэтай казцы выдумка, а што - праўда?