Няшчасныя людзі — паэты,
ім вечна ўгамону няма:
не звяжа іх пляжнае лета,
на печ не загоніць зіма.
Іх доля — па свеце бадзяцца,
бяздомнічаць і галадаць,
здзіўляцца і захапляцца,
дарогу да праўды шукаць.
А праўда, яна за туманам
расплыўчатым ценем брыдзе,
падыдзеш — і фатамарганай
знікне, навек прападзе:
ні следу,
ніякай адметы,
ці лета стаіць, ці зіма...
Шчаслівыя людзі — паэты,
ім вечна ўгамону няма.
Прыязджаюць у Вязынку
паэты,
вопытныя і зусім маладыя,—
усе шукаюць тую сцяжынку,
якой ішоў калісьці Янка
з сялянскай хаты
ў вялікую паэзію.
Шукаюць,
каб прымераць яе да сябе,
да сваёй творчай біяграфіі,
быццам не ведаюць,
што ніякай сцяжынкі не было.
Была
зарослая калючым цёрнам
аблога,
якую прайшоў з горда ўзнятай галавой
хлопец з Вязынкі.
Таму ён — паэт,
таму — Янка Купала.
І аблічча — сялянскае,
і характар — сялянскі,
і гаворка — сялянская,
і па-сялянску просты,
ды моцны радок.
...Дзесьці пранік пляскае,
дзесьці мычаць цяляткі,
дзесьці пугай ляскае
падлетак-пастушок.
Дыміцца баразна...
Бяжыць пракос...
Звініць калоссе...
Гусцее лес...
І з валуноў ссыпаецца жарства...
У клопатах зямных
і не заўважыў,
як узнёсся
на боскія вышыні хараства.
Зноў на гары Траецкай,
там, дзе гуляў малым,
Мінск прапісаў навечна
цябе, наш Максім.
Ясені і каштаны
памаладзелі зусім.
Вершы на памяць чытаем
твае, наш Максім.
Вечар зямлю лагодзіць.
Моўчкі ў абшар глядзім:
зорка Венера ўзыходзіць
твая, наш Максім.
Дрэвы шапочуць веццем...
Тчэцца зары кілім...
Дзень залацісты прывецім
з табой: наш Максім.
Кланяўся ў пояс раніцы,
а яна прывяла не дзень — ката
з бізуном і напаленымі да чырвані
абцугамі,
якога ў вершах
усё роўна называў херувімам,
нібы прадчуваў,
што ягоны рай — жыццё без ланцугоў—
будзе задужа кароткім...
Як Дзед Мароз, блакітнымі вачамі
глядзіць з партрэта Нэлы Шчаснай.
Прайшоў усе ён завірухі,
а на душы —
ні злосці,
ні тугі,
ні скрухі.
Іх застаецца менш і менш
са мной, з табою
тых, хто пісаў свой звонкі верш
на полі бою,
хто на дарогах франтавых
быў запявалам,
каму б яшчэ сярод жывых
пражыць нямала.
Зноў сцяг брыгады Куляшоў
не ўздыме ў высі;
у сваю дывізію пайшоў
гвардзеец Пысін;
аблюбавалі вечны схоў
і Броўка з Глебкам,
Бачыла,
Корбан,
Гарулёў
і Сабаленка...
Іх застаецца менш і менш
са мной, з табою,
хто гартаваў свой звонкі верш
у горне бою,
хто словы клаў не для прыўкрас
як тол пад рэйкі...
Няма Бялевіча між нас,
няма Астрэйкі;
сцяжыны Віцебскіх варот
яшчэ іх помняць,
браў вершы з іхніх рук Шмыроў
зарукай помсты;
пайшлі, нібы ў вячэрні змрок,
пад елак засень
блакітнавокі Васілёк,
Мікола Засім...
Ці ж можна іх злічыць усіх,
паэтаў мужных,
хто полымем радкоў сваіх
байцам грэў душы?!.
Іх застаецца менш і менш
на белым свеце...
Набатам хай грыміць іх верш
па ўсёй планеце!
Зноў пад Ушачамі
на сцішаных палетках
спявае-даспявае збажына.
Галінкай яблыні
і мальвы кветкай
нас адарыла
вёска Старына.
Цяпер жанчыны ўсе тут гаваркія,
пявунняў,
як заўсёды,
недабор...
Быў перад Спасам
Дзень у Еўдакіі,
калі ўзлятала песня
аж да зор.
І сад,
наліты сопкімі пладамі,
як ноччу неба зорнае, зіхцеў.
...Чаму ж усё цяжэй
становіцца з гадамі
успамінаць
той лебядзіны спеў?..
Па маршчыністым твары
паўзуць мурашкі ўспамінаў,
яны вяртаюць туды,
дзе ў траншэі салдаты
кураць махру перад боем.
— Дзень добры, сябры!
Я зноў з вамі...
Салдаты маўчаць.
А за вокнамі магілёўскай бальніцы
нахабніца-Смерць
матчыным голасам гукае:
— Ля-я-ксе-е-ей!..
Ці спатыкнуўся,
ці наўмысна ў бездань скочыў,
прыняўшы глыбіню за вышыню?
А мо й яму
хтось дротам павыпальваў вочы,
як тому
сівагрываму каню?..
Гусцее шэры змрок вячэрні —
ноч прыйдзе, хоць ты плач ці скач...
Паэтам быў мой цёзка Чэрня,
пісаў — як жыў,
а жыў...
Прабач,
прабач ты мне за праўду, дружа,
хлусіць у вершах я не спец.
Пахібкі Чэрня не адужаў,
хоць быў мудрэц,
ды — не баец.
Спакусе здаўся ён без бою,
за крокам
крок
спускаўся
ў змрок,
упаў
знямоглай
галавою
на недапісаны радок.
І справа тут зусім не ў нервах —
было натхненне,
быў застой...
...Ён не пакінуў нам шэдэўраў —
пакінуў горкі вопыт свой.
Той вопыт Чэрню вылез бокам
і пажыццёвым стаў папрокам
усім яго сябрам жывым.
Няхай жа служыць ён урокам
паэтам новым, маладым.
І не паўторыцца ні ў кім!
Яго жыццё не шкадавала,
вучыла праўдзе пакрысе:
на золку з ложка падымала
і басанож за статкам гнала
па золкай і густой расе.
Пісаць і часу не ставала.
Стварыў ён вершаў дужа мала,
ды помняць хлопцы ля Арала
і ў нас забылі шчэ не ўсе.
Холад — у пакойчыку,
голад — у страўніку,
горкая цыгарэта — ў зубах,
пустата — ў кішэні...
І толькі на стале,
на пажоўклым аркушы паперы —
палымяны верш.
Штогод мяняе бор ігліцу,
а час ці ж расшыфруе злыбяду:
хто замуціў празрыстую крыніцу?
Хто атруціў гаючую ваду?
Каму перашкаджала кветка-краска?
Каго цвяліла траўка дзераза?
...З балкона дома —
не з гары Парнаскай —
скацілася пякучая
Сляза...