Гавораць, стаў цяпер зыскоўны
і пераборлівы чытач,—
паэм расцягнутых, шматслоўных
чытаць не хоча, хоць ты плач;
не любіць фраз прыгожых, зычных
і жэстаў рэзкіх, паказных,
і меркаванняў архаічных,
і параўнанняў: мы — яны.
Яму дай змест такі глыбокі,
такі шырокі, як Сусвет,
каб недасяжным быў для вока
і стоступенчатых ракет.
Яму дай новага героя —
сучаснага з усіх бакоў,
што ўмее працаваць і мроіць,
хапаць усё перадавое,
таптаць аджыўшае, старое
і выкрываць пралаз, дзялкоў;
што можа падтрымаць гаворку,
як сядзе за банкетны стол,
цытуе ён Містраль і Лорку,
штось ведае пра кіназорку,
ну і, вядома,— пра футбол;
што не сячэ з пляча на сходах:
«Той — працаўнік,
а той — лайдак»,
а з навуковым падыходам
усё разважыць — так ды сяк,—
і разбярэцца па парадку,
адкуль і як,
чаму і дзе,
псіхалагічную падкладку
пад кожны ўчынак падвядзе,
не дасць пакрыўджанага ў крыўду,
крыўдзіцелю аб’явіць бой,
з упартым выйграе карыду,
бо чуе праўду за сабой.
Для ўсіх душа яго адкрыта,
і ён усюды — хлопец свой.
Вось я і ёсць такі герой,—
звычайны радавы рабочы,
як кажуць, сціплы працаўнік,
да выступленняў неахвочы,
бо выхваляцца не прывык.
Я — радавы,
але не просты
і не бясколерны зусім.
Вышэй сярэдняга я росту,
прытым
з характарам крутым.
Бываю хмурым я і светлым,
магу і рэзкае сказаць,
калі гуляць — з усім імпэтам,
а працаваць — дык працаваць!
Вось раніцой іду на змену,
з усіх бакоў:
«Прывет!»
«Здароў!»
Бо, можа, сотні дзве сустрэну
сваіх знаёмых і сяброў.
І кантралёр суровы — Вера,
што прапускае ў прахадной,
глядзіць з павагай і даверам
на пастаянны пропуск мой,
як быццам бы і ёй вядома,
што на душы маёй — не лёд,
што не інакш, як родным домам
заву я трактарны завод;
што ў цэху зборачным навечна
прыпісаны даўно ўжо я,
дзе дружбай спаяна сардэчнай
мая рабочая сям’я.
І не пра тое ўся гаворка,
што я ў сям’і — не дармаед,
што даручаецца мне зборка
машыны, слаўнай на ўвесь свет.
Ні вундэркіндам,
ні анёлам,
паверце, зроду я не быў,
«хварэў» хакеем і футболам,
здаралася, і вокны біў,
сваволіў, а як скончыў школу,
сябе ў рабочы клас уліў.
Што ведаў я пра клас рабочы
спярша? Хіба адно, што ён
наперадзе заўсёды крочыць,
бо — авангард і гегемон.
Мне думалася: дастаткова
узяць у рукі малаток,
зубіла
або ключ тарцовы
ці стаць за фрэзерны станок,—
і ты сябе ўжо маеш права
у клас рабочы залічыць
і, як спяцоўку, яго славу
на маладых плячах насіць.
Я памыляўся, спатыкаўся.
Сям'я мая — рабочы клас,
аб тым, як я ў цябе ўрастаўся,
і будзе гэты мой расказ.
У кожнай песні ёсць пачатак,
у кожнай песні ёсць запеў.
Пакойчык цесны інтэрната
прывабны выгляд рэдка меў:
не помніць стол,
калі букеты
на ім стаялі з ясных руж,—
тыднёвай свежасці газеты
найлепшы быў яму абрус.
Чатыры ложкі, нібы лодкі
прычалены да ціхіх сцен,—
правіслі сеткі да падлогі
пад цяжарам хлапечых цел...
Два зэдлікі,
адна канапа —
яе спружыны аж звіняць,
ды шафа разяўляла зяпу,
калі хто дзверы адчыняў...
Электрапрас...
Электрачайнік...
І рэпрадуктар на сцяне...
Хлапечы рэквізіт звычайны.
Тут мы жывём.
Нас пяць зацятых
Халасцякоў — галоў адчайных:
Валера, Пеця, Грыша, Ваня
ды я.
Здаецца раем мне
пакойчык гэты інтэрнацкі
пасля прыватніцкіх «вуглоў».
Жывём тут дружна мы, па-брацку,
і з бесклапотнасцю юнацкай
марнуем цішу вечароў:
ці то валяемся на ложках,
ці рэжам яра ў даміно,
ці ўспамінаем штось патрошку —
сваё дзяцінства,
школу,
вёску,
ці п’ём дзяшовае віно.
П’ём не для буйства паказнога,
так, пагамонім, пасядзім,
бо ў нас не дужа грошай многа,
а лішніх і няма зусім.
Перад палучкай давядзецца
ізноў круціць-вярцець мазгой,
каб раздабыць траячку дзесьці
хаця б на чай ды хлеб з камсой.
Ніхто філоніць тут не стане,
калі аб’яўлены аўрал.
Бутэлькі,
банкі з-пад смятаны
даручым аднаму сабраць,
другому — тумбачкі праверыць,
мо знойдзе сала кус які,
кішэні вытрасе Валера,
падлічыць грыўні, медзякі,
аддасць іх урачыста Ваню:
— Ты начытаўся мудрых кніг,
рашы жыццёвае пытанне —
як пакарміць нас пяцярых
за гэту дробязь.
Ну, філосаф,
цябе мы дужа-дужа просім.
І Ваня рошыць:
возьме сетку,
і пойдзе моўчкі ў гастраном,
і прынясе гару наедку:
салакі смажанай
ці хеку,
пельменяў,
хлеба
і рулету,
ды шчэ кулёчак з тварагом.
Ён — хлопец кемлівы, талковы,
на вецер не кідае слоў,
разважлівы і памяркоўны,
заўсёды выручыць сяброў.
Не па сваіх гадах практычны,
на ўсё ў яго — разлік, падлік;
ён кпіць з маіх вясковых звычак:
— Жывеш у горадзе сталічным,
а па натуры ты — мужык.
Тут, браце, так: не будзь варонай,
сам клапаціся пра сябе
па дыялектыкі законах,
што ўсе мы ў вечнай барацьбе...
Ён не спрачаецца ніколі
(ці ж спрэчкай перавернеш свет?),
займаецца ў вячэрняй школе
і марыць пра ўніверсітэт.
Адно, што крыху скупаваты,
за грыўню кожную дрыжыць,
бо хоча стаць калісь багатым,
па-людску, як гаворыць, жыць:
жаніцца,
атрымаць кватэру,
купіць машыну,
барахло...
Па-іншаму жыве Валера,
нібыта Ваню ўсё назло:
мянціць грашамі,
п’е,
гуляе,
мяняе кожны дзень дзяўчат,
перад палучкай галадае,
на хлеб, салаку пазычае...
Яго хваробу добра знае
увесь наш людны інтэрнат.
А Грыша — хлопец акуратны,
мы Моднікам завём яго.
Прыгожы тварам,
стройны,
статны,
да выпівак зусім не здатны,
прыхільнік моднага ўсяго.
Гатоў усю сваю зарплату
за шмотку нейкую аддаць
і вечна толькі тым заняты,
каб «ад Еўропы не адстаць»,—
касцюм свой чысціць і прасуе,
штось шые, мые і цыруе,
наводзіць бляск і прыгажосць.
Ён выхваляецца:
«Красуні
усе ў маіх руках, як ёсць».
Чацвёрты — Пеця, Боцман-лоцман,
былы марак,
ліхі танцор,
служыў, гаворыць, на падлодцы
і знае, што такое — шторм.
Не толькі спражку
і цяльняшку
прынёс ён з флоту на ўспамін,—
душа ў яго марской закваскі,
не любіць слоў ён:
«страшна»,
«цяжка»
і пойдзе супраць ста адзін.
Ён не скупы,
ды беражлівы,
зарплату размяркуе так,
каб на харчы яму,
на піва,
на пральню,
на кіно хапіла,
яшчэ перад палучкай здзівіць
з кішэні выцягне траяк...
Жывуць у гэтым вось пакоі
яны даўно.
Я ж — навічок,
падселены да іх зімою,
каб мець хаця які куток,
прытулак,
дах над галавой;
спаць на канапе прылаўчыўся
прыжыўся,
з хлопцамі здружыўся,
што ўжо й не разальеш вадой.
Чуць свет — ля інтэрната
сабраўся цэлы сход:
зборшчыкі брыгадай
ідуць у культпаход;
з начоўкаю за горад,
дзе сонца, і азон,
і вадаём,
што морам
з павагай мы завём;
дзе птушкі-весялушкі,
прывал на беражку,
са свежай рыбы юшка
у дымным кацялку;
дзе песні пад гітару,
вячэрні зарапад...
І мары,
нібы чары,
п’яняць хлапцоў,
Дзяўчат.
Ды раптам
голас мерны —
нібы з вядра вадой:
— Давайце лепш праверым,
ці ўсё ўзялі з сабой?
З прыжмурам хітраватым —
не правароніць каб! —
унікліва дзяўчаты
трасуць
хлапечы скарб:
— Футбольны мяч...
— Палатка...
— Аловак і блакнот...
— Зубная паста...
— Плаўкі...
— Запалкі...
— Даміно...
— Сякерка...
— Сігарэты...
— Кансервы...
— Соль...
— Батон...
— Валан і дзве ракеткі
гуляць у бадмінтон.
— А гэта што?!
Валерка
прыцішыўся, прынік:
гарэлкі паўлітэрка
замотана у ручнік.
— Ах так! Ідзеш рыбачыць,
адпачываць-спяваць?
Вось гэтай «юшкай», значыць,
нас будзеш частаваць?
Усё!
Без нас ідзіце,
шукайце тых,
Такіх...
I стаечкай сінічак
ад коршуна ўсе — пырх!
І хлопцы спахмурнелі,
сціскаюць грозны круг:
— А ну рашай, Валера,
ты друг нам
ці не друг?
— Ды што вы, братцы?.. Грошы...
Працоўныя рублі...
— Ах, грошы? Гусь харошы,
ці чуеш,— адвалі!
Рашай,
рашай, Валерка!
Дрыжачая рука
зялёную бутэльку
выцягвае з мяшка
і — трах! — са злосцю ў урну:
пі, металічны рот!
Не будзе бескультурным
рабочых культпаход!
У тую майскую суботу
мы дружна спалі да паўдня.
Як Боцман кажа, па ляноту
не ходзяць, бо да ўсіх ахвотна
яна сама йдзе, як радня.
Прачнуліся, ды не ўставалі,
пасцеляў бераглі цяпло,
крадком з-пад коўдраў пазіралі
і так салодка пазяхалі,
нібыта й ночы не было.
Падняўся першым, як звычайна,
адпеты наш філосаф Ваня,
у рукі кнігу — і за стол,
штурхнуў акно:
— Пагодна зрання,
а сёння ў парку ў нас гулянне,
па тэлевізары — футбол.
Ён хоча, каб пайшлі скарэй мы
з пакоя ў сіні тлум вясны,
а сам не бавіць час дарэмна,
сядзіць і зубрыць тэарэмы
пра Піфагоравы штаны.
Каманду Боцман даў:
— Пабудка!!! —
ледзь шкло не вылецела з рам.
Ён апранаецца так хутка,
што аж не верыцца вачам:
цераз штаны дзвюма нагамі
у чаравікі — бух, як конь;
па гузіках бяжыць рукамі —
ці то кашуля, ці гармонь?
Глядзіш: апрануты, абуты
стаіць, смяецца на ўвесь рот:
— Эх, гора з вамі, сухапутны
непаваротлівы народ.
Ды будзьце ж, хлопцы, маракамі,
спяшайце морды спаласнуць,
і пабяжым хутчэй на камбуз
гарачанькага сербануць.
У гарадскіх сталоўках нашых
меню-стандарт на круглы год:
чырвоны боршч,
пярлоўка-каша,
траска,
біточкі
і кампот.
Хапай хутчэй паднос бляшаны
і станавіся ў хвост чаргі,
бяры, нясі на стол з пашанай,
еш апетытна, без туті.
Чаргу заняў для ўсіх Валерка
і на дзяўчат направіў нос.
Якойсьці фіфачцы талерку
пад хлеб паставіў на паднос,
падаў кампот,
відэлку,
лыжку,
на вуха нешта ёй шапнуў
і локцем непрыкметна Грышку
пад бок шматзначна штурхануў.
Маўляў, што хочаце бярыце
і не глядзіце на мяне.
Шукайце месца, ешце, піце,
затым паціху адваліце,
сваёй дарогаю ідзіце.
І як мяне ўжо ні завіце,
вярнуся, калі будзе днець...
І мы Валерку добра знаем,—
цяпер пачне «пісаць кругі...»,
асобна селі дый «рубаем»
і толькі зводдаль назіраем,
як ён закручвае мазгі.
— Вось так,— міргнуў нам Боцман-лоцман,
бяруць дурніц на абардаж.
І мне пара ўжо адкалоцца,
ці, як гаворыцца на флоце,
іду ў чарговы кабатаж.
Ісці кудысьці з Грышам разам
не выпадае мне ніяк:
апрануты ён з шыкам, бляскам,
на мне ж штаны ўсе ў плямах, кляксах,
старэнькі кортавы пінжак.
І ўспомніліся словы Грышы,
як важна знешні мець партрэт.
Нічога тут, брат, не папішаш,
так пабудованы ўжо свет,
што без адзежыны шыкоўнай
нікуды й кроку не ступіць.
Як ні круціся, а ўсё роўна
прымусяць моднае купіць.
Ды ці ж угонішся за модай,
хоць зарабляй мільён рублёў,—
то ў модзе пэйсы,
то — бароды,
то — грывы, як у тых ільвоў.
Спадніцы-максі б’юцца з міні,
штаны, то — дудкі,
а то — клёш,
нейлон спрачаецца з аўчынай.,.
І пастаянства — ні на грош.
Сказаў я Грышу:
— Завітаю
у прамтаварны магазін,
нагледжу куртачку братану...
А сам у парк пайшоў адзін.
Гулянне ўжо было ў разгары.
Народу процьма — не прайсці.
Хто ў пары быў,
а хто без пары,
як я, блукаў, вачамі шарыў
па скрынях ля латкоў і марыў,
каб дзе бутэльку «Сонцадару»
ці піва свежага знайсці.
Марожанае дзеці елі,
бацькі на горку іх вялі,
дзе беглі коні каруселі,
рыпелі весела арэлі,
махіна — кола круг вярцела,
з яго цікаўныя глядзелі,
ці ёсць край нашае зямлі.
Гудзеў вуллём тэатр зялёны,—
эстрадны там ішоў канцэрт,
і паўтаралі мікрафоны
там-там імклівасці шалёнай,
спявачкі, тоўстай і дароднай,
народнай песняй акрылёны
пісклявы тоненькі фальцэт.
Далей, ля кніжнага кіёска,
уласны верш чытаў паэт
пра тое, як вярнуцца у вёску
ён марыць,
дзе шумяць бярозкі,
дзе камары гудуць і мошкі,
дзе ў лузе расцвілі валошкі...
Там адпачне душою трошкі,
на сене будзе спаць па-боску
і грызці паданак-ранет...
Усё вярцелася, спявала...
А хмара неба абкладала,
паўзла яна цішком-крадком,
закрыла сонца,— цёмна стала
і нечакана грымнуў гром,
нібыта хтось над галавою
пасцілку цішы разадраў...
Хіснуліся пад ветрам хвоі,
і лівень лінуў бы з вядра.
Шалёна пырскі заскакалі
па гладзі столікаў складных.
Паспешна посуд сабіралі
буфетчыцы
і накрывалі
цыратай свой тавар мучны.
Мне ж удалося пад яліну
шмыгнуць, дзе голле — як павець,
прабіць яе не мог і лівень.
І смешна мне было глядзець,
як людзі, мокрыя да ніткі,
ляцелі ўроссып хто куды,
адно мільгалі толькі лыткі
у шызым пошуме вады.
Якая праведная сіла
дзяўчыну лепшую з дзяўчат
на сцежках доўга не вадзіла,
дажджом загнала акурат
пад тую самую яліну,
дзе я зажураны стаяў.
Яна дрыжала
як асіна,
дажджом прамоклая.
І я
на плечы ёй пінжак накінуў,
у вочы глянуў,
і мая
душа замерла...
Пра каханне
напісаны мільёны кніг.
Не стану мучыць апісаннем
пачуццяў дробязных маіх,
скажу адно:
усё прапала,
кудысьці знікла,
адплыло.
Перада мной ЯНА стаяла,
а больш нічога не было:
ні парку,
ні дажджу,
ні грому...
За рукі я яе трымаў,
і дзіўна мне цяпер самому,
дзе смеласці на гэта ўзяў.
— Як зваць цябе? — яе спытаў.
— Наташа.
— А мяне — Віталі...
І вусны самі прашапталі:
— Хадзем.
— Куды?
— На край зямлі.
— Ну што ж, хадзем...
І мы пайшлі.
Дзе Свіслач выгінаецца падковай,
гайдаючы па хвалях адлюстроўкі
дамоў і дрэў,
вясёлак і вятроў,—
сядзелі мы
на лавачцы зялёнай,
маўчалі,
на ваду імклівую глядзелі,
і так было нам добра, так прыемна
што я здзівіўся:
як гэта дагэтуль
мы жыць маглі, не ведаючы нават
адзін пра аднаго...
Гэтак дзверы не адчыніць
госць, суседка ці сваяк,—
толькі зможа гаспадыня
ў родны дом зайсці вось так:
ціхенька,
без стуку-груку,
адшукаюць клямку рукі,
не зачэпяць за парог
босыя падэшвы ног.
Ранкам сінім у даліне
ружа-кветка зацвіла.
Не, не госцяй — гаспадыняй
ты ў душу маю зайшла.
Ціхенька, без стуку-груку,
адшукалі твае рукі
клямку ў сэрцы у маім,
гаспадарыць сталі ў ім.
Хто мяне шчырым і ласкавым словам
гэтак настойліва кліча ў дзень новы? —
Ты, дарагая мая.
Хто не дае мне збівацца з дарогі,
а калі ўпаў, паднімае на ногі? —
Ты, дарагая мая.
Хто ад спакус і ад звадак бароніць,
чорныя думкі адчаю прэч гоніць? —
Ты, дарагая мая.
Даўно я не ляжаў на лузе —
стракатай казцы майго дзяцінства.
Там было многа кветак:
белых,
сініх,
чырвоных,
я выбіраў самую прыгожую,
садзіўся ля яе
і любаваўся свежымі пялёсткамі.
А над намі быў чысты блакіт...
Любая,
калі мы разам,
мне здаецца, што я зноў на тым лузе —
стракатай казцы майго дзяцінства.
Мноства кветак цвіце ля маёй галавы.
Гэта —
твае вочы,
вусны,
шчокі...
А над намі — чысты-чысты блакіт.
Гэта — не фіялкі, а герані,
ты не рві іх у букет:
не хачу, каб наша шчасце было без гарантыі
як іхні цвет.
На герані дзьмухне ветрык лёгкі,—
аблятаюць кволыя пялёсткі.
Нам з табой ісці шчэ давядзецца
праз віхуры-буры, завірухі.
Трэба, каб з іскры пачуцця вецер
полымя кахання раздзьмухаў.
Ад мар і жаданняў,
ад свайго кахання
уцёк нарэшце,
ляжу бязгрэшнікам
на цёплай траве пад ракітай,
гляджу на неба і ціха спяваю:
«Чаму я не сокал,
чаму не лятаю?»
Чаму я не сокал?
А ў небе высокім,
нібы крэйдай, па дошцы блакіту
самалёт піша твой вензель
і назойлівым гудзеннем
заглушае маю манашаскую песню.
Часу не марнуй на ўборы-зборы,
а хутчэй прыходзь, мая краса.
Бачыш, як мігцяць трывожна зоры?
Чуеш, як шуміць пад ветрам сад?
Пацямнела ўжо на ўсходзе неба,—
хмары там збіраюцца на дождж...
Модных туфель адзяваць не трэба,
да мяне прыходзь ты басанож.
Не заўважу я, што без памады
губы, не заплецена каса.
Валасы прапахнуць рутай-мятай
ногі чыста вымые раса.
Што мне перасуды-абгаворы!..
Толькі б бачыць свет тваіх вачэй.
Часу не марнуй на ўборы-зборы,
радасць ты мая,
прыходзь хутчэй!
Абдыму, пяшчотна пацалую,
да грудзей гарачых прытулю.
Вось такую — простую, зямную —
я цябе, харошая, люблю.
І ніякай іншай мне не трэба.
Дык прыходзь жа, сэрца не трывож!
Ці не бачыш — пацямнела неба,
хмары там збіраюцца на дождж.
Не мігцяць, патухлі ў небе зоры,
не шуміць, прыціх трывожна сад.
Часу не марнуй на ўборы-зборы,
а хутчэй прыходзь, мая краса!
Мне колькі жыць —
здзіўляцца вечна
і захапляцца ўсёй душой
усім прыгожым,
чалавечным,
што ты прыносіш мне з сабой.
Нібы малатком,
у скроні б’е,
стыне ад рэўнасці
кроў у жылах.
Чакаю цябе.
Няма цябе...
Арлу ты надбіла крылы.
Ты знікла зноў кудысь без следу,
як легендарны Кіцеж-град.
Я наўздагон трамваем еду
і пехатой брыду назад,
гляджу, шукаю між сустрэчных,
ды не магу знайсці, пазнаць.
Так разышліся недарэчна:
я тут — адзін,
ты там — адна.
Адна?
А можа...
Сэрца точыць
гадзюка-рэўнасць спадцішка...
Сустрэць бы, глянуць толькі ў вочы,
прайсціся — у руцэ рука,—
і пасвятлеў бы чорны вечар,
зваліўся б сумных дум цяжар.
...Плыве натоўп, нібыта вечнасць,
маўчыць таемны Светлаяр.
На ўсе пытанні адказаць гатоў,
здаецца, ўсё на свеце знаю.
Адно сказаць мне не хапае слоў —
завошта я цябе кахаю.
Не, ты не паехала нікуды.
Проста мне прысніўся той перон.
Проста мне прысніўся той вагон...
Не, ты не паехала нікуды.
Праганю ў нябыт свой страшны сон,
а цябе ніколі не забуду,
век цябе я ў песнях славіць буду
і крычаць: «Вярніся!» наўздагон.
Праз густую дымку успамінаў
ты пачуеш,— ты пачуць павінна!
голас, мною кінуты ў прастор,
і вятрам усім наперакор
да мяне здалёк прыедзеш ты
слухаць дождж асенні залаты.
Мне без цябе, павер, самотна
і ў калатнечы гарадской,
а дома зноў гняце маркотай
у сцены злоўлены спакой.
Цяжка, усюды цяжка
мне без цябе...
Слаўлю ўсмешку тваю, бо яна
прэч гоніць заўжды сумоту,
сілу дае,
бы раслінам вясна,
здымае з плячэй турботы.
Калі б ты ведала цану
сваёй усмешкі ветлаіі,
ты б не здзіўлялася, чаму
на сэрцы ў мяне светла.
Калі б адчула, хоць на міг,
цяпло свайго пагляду,
ты б не баялася зімы
аснежаных прысадаў.
Клапатлівы гаспадар —
снежны месяц снежань, -
шчодра сыпле на абшар
чысціню і свежасць,
ходзіць ціха, без вятроў,
без сляпых мяцеліц
ля дуброў
і ля бароў,
ля падкоў-аселіц;
вяжа з ваты світэры,
сосны апранае,
елкам даў на каўняры
футра гарнастая;
разаслаў сурвэтак бель
на лясныя сцежкі.
...Мне ж маркотна без цябе,
без тваёй усмешкі.
А нам з табой цяпер бы ў бор,
у цішыню снягоў пушыстых.
Не дам табе
квяцістых зор,
а выкладу,
нібы дакор,
мільён сваіх жаданняў чыстых.
Не відно больш
ні лагчыны,
ні пагоркаў,
ні канаў,
ржэўніку густой шчаціны,
лугавых пабляклых траў,
руні жыта малахіту,—
толькі снегу белізна,
нібы хтосьці раскаціў тут
сто сувояў палатна.
я іду,
куды — не знаю,
напрасткі
і па крывой,
прагным позіркам шукаю
свой
сувой —
самы мяккі,
самы белы,
самы тонкі,
самы любы,—
той, які ты мне рассцелеш
на пасцелі
нашай шлюбнай.
Якой вялікаю цаной
даецца радасці хвіліна,—
як лыжнік, што імчыць з трампліна,
за міг палёту над зямлёй
ты рызыкуеш галавой.
Ты не ўцякай у ціш лясную
ад новых дум — трывожных дум.
Куды ні пойдзеш — даганю я,
дзе ні схаваешся — знайду.
Знайду,
пяшчотна ў вочы гляну,
за рукі зябкія вазьму
і праз аснежныя паляны,
праз завірушную зіму
цябе, маё жыццё і радасць,
я па сцяжынцы павяду
не ў залацісты ціхі ранак,
а ў гулкі дзень трывожных дум.
Ты помніш той дзень?
У зеніце шчыравала сонца,
зганяючы апошні снег мінулае зімы.
Я блукаў па вуліцах роднага горада
і на ўсе грудзі піў вясну.
Шчыравала сонца,
ад яго пацалункаў набухалі і лопаліся
пупышкі дрэў.
Я блукаў па вуліцы і піў вясну.
На самым сонечным месцы сустрэў цябе.
Ты ішла па мокрым асфальце
і ўсміхалася мне — пяшчотна, зычліва.
Да гэтата ніхто мне так не ўсміхаўся.
Шчыравала сонца.
Лопаліся пупышкі дрэў.
Як зачараваны, я спыніўся.
Здалося, спыніўся і час.
Ты помніш той дзень?
Будзем жа ісці разам
і піць вясну.
Няхай вечна шчыруе сонца!
Няхай кожную вясну лопаюць пупышкі дрэў!
Ніхто мне так не ўсміхаецца,
як ты.
Хораша з табой ісці
у жыцці адной дарогай!
Будзе вечна нам свяціць
зорка шчасця маладога,
бо не можа пастарэць
кроў у сэрцах закаханых,
як не блякне сонца медзь
ад расы, дажджоў, туманаў.
Хораша з табой ісці,
песні пець аб маладосці.
І не скажуць, што ў жыцці
мы — вандроўнікі ці госці,
бо сапраўдны творчы ўздым
і высокія парывы —
толькі у сэрцах маладых,
закаханых і шчаслівых.
Як бачыце, былі сустрэчы,
былі і ростані. Былі...
Пяшчотна рукі клаў на плечы —
і ўдаль
гадзіны,
дні плылі.
Плылі і мы на крылах лёгкіх
таго святога пачуцця,
што, як вясной разліў паводкі,
нясе бярвенні,
трэскі,
лодкі
у вольны акіян жыцця.
Ёп разгарнуўся перад намі,
той запаветны акіян,
абмыты веснімі дажджамі,
прадзьмуты вольнымі вятрамі,
з палямі,
рэчкамі,
лясамі,
з агнямі,
кветкамі,
сцягамі,
з Хатыні сумнымі званамі
і з партызанскімі кастрамі
на плошчах сцішаных палян.
І адкрывалі мы нанова
зямлі абноўленую шыр,
сэнс новы набывалі словы:
Радзіма,
Беларусь
і Мір.
І пераходзіў сон у яву,
а ява зноў — у светлы сон.
...Калісьці памяць зноў праявіць
мне фотаплёнку гэтых дзён.
Там кадраў шмат.
Між іх і тыя,
якія ў сэрцы я нашу,
як успаміны дарагія,
што ўскалыхнулі мне душу.
Спыніся, чалавек,
на ціхім скрыжаванні,
дзе сцежкі і дарогі
затканы муравой.
Тут спяць і смех сустрэч,
і смутак развітаппяў,
рып сумных палазоў,
звон бомаў пад дугой.
Спыніся, чалавек,
на ціхім скрыжаванні.
Спыніся і пастой.
Спыніся, чалавек,
пад ніцаю бярозай,
што голлем захінула
самотны абеліск.
Прыгледзься, як дрыжаць
на цёплых вейках росы,
паслухай, што шапоча
вятрам зялёны ліст.
Спыніся, чалавек,
пад ніцаю бярозай
і галаву схілі.
*
Гудуць званы...
Галосяць каміны...
Дымяцца раны сцішаных курганаў.
Дзіцячыя няскончаныя сны
лунаюць над палеткам неўзараным.
Водгуллем вайны
гудуць званы.
Журба смугі
калыша берагі
зямлі-пакутніцы, зямлі-святыні.
Звісаюць, як жалобныя сцягі,
спыняюцца аблокі над Хатынню.
Водгуллем вайны
гудуць званы.
Жалобны звон...
Абвуглены бетон
і надпісы на плітах паўтараюць:
вайны ахвяры шлюць вайне праклён,
мір берагчы нашчадкаў заклікаюць.
Водгуллем вайны
гудуць званы.
*
Квецень садоў — гэта песня вясны.
Матчына песня — чатыры сыны.
Кожны сынок —
жывы ручаёк
звініць у зацішку лясным.
Дзеці раслі на зялёнай зямлі,
кветкамі шчасця над сонцам цвілі.
Кожны сынок —
стройны дубок,
мора блакіту ў галлі.
Першы пайшоў на завод працаваць.
Доля другога — палі засяваць.
Трэцяга лёс —
ў дождж і ў мароз
родны свой край вартаваць.
Самы малодшы сынок — вечны боль,
слёз мацярынскіх пякучая соль,
горкія сны —
ахвяра вайны...
Сціснута сэрца матулі жальбой.
Ходзіць матуля, плача-рыдае,
у травах пахілых слядочкі шукае,
сына гукае:
— Дзетка маё мілае!
Дзетка маё роднае!
Лісточак мой зялёненькі,
цвяточак мой чырвоненькі,
недаспелы мой каласочак,
дарагі сыночак!
Салавейка шэранькі, шчабяціннічак мой!
А куды ж ты ад мяне адляцеў?
Ці цябе ветрыкі адбілі?
Ці цябе дожджыкі адмылі?
Хадзіла я ў зялёны лес,
там зязюлі кукуюць,
птушкі спяваюць,
людскія дзеткі ягадкі збіраюць...
Аднаго цябе няма.
Хадзіла я на шырокі луг,
там краскі цвітуць,
пчолы гудуць,
людскія дзеткі цвяточкі рвуць.,.
Аднаго цябе няма.
А куды ж гэта ты, галубочак мой, падзеўся?
У якую дарожаньку падаўся
проціў лецечка цёплага?
Ходзіць матуля, плача-галосіць,
спагады і помачы просіць:
— Людзечкі родныя, брацці, сястрыцы,
не дайце мне ў горы маім утапіцца.
Многа на свеце розных дарог,
абысці іх усе мне не хопіць ног.
Пакажыце, родныя,
пакажыце, добрыя,
па якой дарожцы ісці,
каб свайго чацвёртага сыночка знайсці?
Светлай дарогай ходзяць сябры:
будаўнікі, плугары, пчаляры —
шчырыя людзі,
працоўныя людзі,
нашай планеты гаспадары.
Чорнымі сцежкамі ходзяць звяры,
смерці, разбою, пажараў майстры.
Мірны наш дом
штыхом і агнём
знішчыць хацелі яны на зары.
Чуеш: над полем звоняць званы?
Бачыш: на ўзлессі стаяць каміны?
Гэта — Хатынь.
Там і твой сын —
бедная дзетка лясной стараны.
Падышла матуля да бярозы,
абняла счарнелы камялёк.
Капаюць на шэры попел слёзы —
горкі дождж мільёнаў мацярок.
— Родненькі сыночак,
светлы промнік мой,
што яны зрабілі,
лютыя, з табой?
Нахілілася ў няўцешнай скрусе,
попелу у прыгаршчы ўзяла,
смутак-жаль зялёнай Беларусі
над Зямлёй-планетай узняла:
— Глядзіце, жанчыны
ўсіх краін,
попел ад сына.
Гэта — Хатынь.
Няхай вам не бачыць
такога і ў сне.
Не!
Не!
Не вайне!
Падтрымаў матулю сын-рабочы,
вывеў на шырокі, светлы шлях:
— Маці-Беларусь, ты выплакала вочы
па сваіх нявернутых сынах.
Паглядзі, як мы адбудавалі
спаленыя вёскі, гарады.
Яркімі агнямі свецяць далі —
сведкі нашай шпаркае хады.
А з другога боку да матулі
падышоў яе сын-аратай:
— Мы тваім палям красу вярнулі:
каласамі звоніць ураджай.
Пасівелыя цалуе скроні
у вайсковай форме сын-баец:
— Ад напасцяў лютых абаронім
мы прасторы родныя свае.
Хай сады цвітуць пад небам сінім
і красуюць мірныя палі.
Не дадзім, каб новыя Хатыні
ранамі чарнелі на зямлі!
*
Сонца ўзыходзіць,—
яснеюцца далі,
ззяюць на лузе
росы-каралі,
вецер прылёг
адпачыць пад ракіту,
сыпле жаўрук пералівы з блакіту.
Сонца ўзыходзіць.
Сонца ўзыходзіць,—
знікаюць туманы,
з поля струменіцца
водар духмяны,
промні цалуюць
прастор васільковы,
поўняцца спевам птушыным дубровы.
Сонца ўзыходзіць.
Сонца ўзыходзіць,—
рунеюць палеткі,
травы растуць,
распускаюцца кветкі,
сілай зямной
наліваецца колас,
бягуць ручаі на сустрэчу з ракою.
Сонца ўзыходзіць.
Сонца ўзыходзіць,
зямлю сагравае.
Мірнае неба
іскрыцца над краем.
Сад апранаецца
ў белую квецень.
Спяць у калысках шчаслівыя дзеці.
Сонца ўзыходзіць.
*
Разлівае звон вясенні
светлы купал сінявы.
Едзе звонкае вяселле
на машынах легкавых.
Ластаўкамі ўюцца стужкі,
гнуць антэнныя пруткі.
З маладой сядзяць падружкі,
з маладым — яго дружкі.
Едзе песня, едзе шчасце,
едзе новая сям’я.
Перад ёй адкрыта насцеж
беларуская зямля.
Вёсак шыферныя дахі
ў буйнай квецені садоў,
светла-бэжавыя гмахі
вечна юных гарадоў.
Родны сэрцу далягляд
ліўнямі прамыты,
промнямі заліты.
Пад аховаю прысад —
абеліск гранітны.
Ля падножжа птушкай-песняй
б'ецца Вечны агонь.
І вядзе жаніх нявесту
да яго.
Каб аддаць пашану моўчкі
светлай памяці байцоў
і прыпомніць лёс жаночы
недалёкіх тых часоў.
Слодыч першага спаткання,
промні светлыя надзей.
Развітання цяжкі камень,
ноч журбы,
турботны дзень.
Пасылалі ў бой любімых,
самых родных, дарагіх,—
толькі б ворага разбілі,—
самі сеялі, касілі,
працавалі за траіх.
За свой край стаялі цвёрда
беларускія сыны.
І да кожнай да чацвёртай
любы не прыйшоў з вайны.
Ззялі знічкамі спадзеўкі,
а на сэрцы — жаль і боль.
Падвяночныя сукенкі
у куфэрках ела моль.
Колькі гора перацёрта,
колькі выплакана слёз,
бо для кожнай для чацвёртай
выпаў горкі ўдовін лёс.
Пад крылом Айчыны-маці
дзеці новыя раслі,
для іх радасці і шчасця
мы ўсе сілы аддалі.
Пад вянец ідуць дзяўчаты.
І няхай жа ім не знаць —
ні чацвёртай, ні дзесятай —
слова страшнага «вайна».
І няхай у згодзе, ладзе
шчасце іхняе цвіце!
І няхай у кожнай хаце
не змаўкае смех дзяцей!
*
Беларусь! Пакутніца-матуля,
партызанка, воіна сястра,
не забыла ты, як свішчуць кулі,
як палеткі спелыя гараць.
Не забылі ніцыя бярозы,
як стагнаў пад цяжкім ботам шлях,
на зямлю раняюць росы-слёзы
па тваіх загінуўшых сынах.
На пагоркі ўсталі абеліскі
вартаваць няскончаныя сны;
ў новых хатах — новыя калыскі,
а ў калысках — дочкі і сыны.
Беларусь! Шчаслівая матуля,
працаўніца горада й сяла,
мы тваім палям красу вярнулі,
вывелі цябе на светлы шлях.
Паглядзі, як мы адбудавалі
спаленыя вёскі, гарады,
яркімі агнямі свецяць далі —
сведкі нашай шпаркае хады.
Хай сады цвітуць пад небам сінім
і красуюць мірныя палі.
Не дадзім, каб новыя Хатыні
ранамі чарнелі на зямлі!
Наташын бацька — Павел Сліва,
мужчына крэпкі і мажны,
звычайна ціхі і маўклівы,
а сёння ўспомніў дні вайны;
паважна, ціха, нетаропка
ды складна свой расказ вядзе,
нібыта ўе з пянькі вяроўку
ці з цэглы моцны мур кладзе:
— Сваёй каханай
прыносіў не цюльпаны я,
не мак чырвоны,—
прыносіў эшалоны
ўзарваныя.
Там, на ўчастку
Талька — Блужа
клаў ўзрыўчатку
пад рэйкі ў дождж і ў сцюжу.
Кожная аперацыя
была ўсяночнай,
кожная ноч
магла быць апошняй,—
не гэта страшна.
Страшней за ўсё,
калі ты, малады і прыгожы,
усё сваё, роднае
павінен лічыць чужым і варожым.
Мост,
якім калісьці любаваўся з берага ракі,
рві на шматкі,
каб па ім не беглі
на фронт цягнікі.
У вокны школы,
дзе ты навучыўся пісаць першае слова «мама».
шпурляй гранаты,
страляй з аўтамата,
бо там цяпер начуюць
фашысцкія салдаты.
Плошчы прасторнай
у родным пасёлку,
дзе ты на свята ў піянерскай калоне
крочыў з гальштукам чырвоным,—
пасылай праклёны,
бо там павесілі
нашага атраднага любімца,
танцора і веселуна
Мішку Гарана.
Вечарам майскім,
салаўіным, звонкім,
на сцежцы ля саду
напароўся ён на засаду,
не паспеў нават вырваць чаку «лімонкі».
Фашысты яго схапілі,
рукі скруцілі,
выкалалі яму вочы,
вырвалі язык,
адрэзалі вушы і нос...
Думаеш, аднаго Мішку яны катавалі?
Яны катавалі нас усіх:
мёртвых і жывых
і яшчэ ненароджаных —
цябе і Наташу.
Вось чаму і была такой лютай
помста наша.
Свой боль,
сваю злосць,
сваю рашучасць
мы прасавалі
ў толавыя шашкі народнага гневу
і гатовы былі самі
ўзарвацца,
каб знішчыць фашыстаў.
Жыццём сваім,
крывёю сваёй
мы адваёўвалі
цішыню і спакой
не толькі для сябе,
але і для тых, хто прыйдзе за намі —
для цябе і для Наташы,
таму і была такой урачыстай
перамога наша.
Калі ў дзень вызвалення
па Магілёўскай шашы
мы ў родны Мінск уступалі,
горада не ўбачылі —
адны руіны ляжалі.
І нам,
былым дыверсантам і падрыўнікам,
стала ясней яснага,
што трэба набываць прафесію
будаўніка.
Вось з таго часу
па сённяшні дзень
я на будоўлі
і скажу табе,
што лепшай не трэба мне долі.
Колькі дамоў
узвёў —
не злічыць.
Атрымліваюць навасёлы
ад кватэр ключы
і радуюцца.
Іх радасць — і радасць наша:
мая,
маёй жонкі Юлі,
маёй дачкі Наташы.
Мы, Слівы —
народ шчаслівы,
з лёгкай маёй рукі
ўсе мы — будаўнікі.
Марозным вечарам зімовым
з Наташаю гулялі мы,
дзе з вуліцаю Васняцова
праспект сыходзіцца. Там новы
квартал нядаўна забудован —
заззялі вокнамі дамы.
Мне нездаровілася штосьці,
у горле стала казытаць,
і я ўздыхнуў:
— Прамерзлі косці,
цяпер было б нядрэнна ў госці
на чай гарачы завітаць.
Ды, як Валера кажа, стэпы
больш людныя, чым гарады:
тут век не стрэціш, каго трэба,
ніхто не прапануе хлеба,
не паднясе глытка вады.
— Які ж няшчасны твой Валера!..
Атруту носіць у крыві.
Вось дом, у ім сто дзве кватэры,
любы мне нумар назаві.
— Сорак дзевятая.
— Цудоўна,
мы зараз жа туды ідзём
у госці да людзей чароўных,
пагрэемся, чайку пап’ём.
— А хто жыве там?
— Мне ўсё роўна.
Я ж будавала гэты дом,
і кожны, хто ў яго ўсяліўся,
лічы, са мною парадніўся.
— Ты скажаш...
— Ну давай праверым.
І вось мы звонім у кватэру,
якую я назваў наўгад.
Жанчына адчыняе дзверы:
— Наташа! Ты? Заходзь, заходзь!
Ну й малайчына — пад вячэру
патрапіла к нам акурат,
дый не адна, а з кавалерам.
Я ведала, што будзе госць,—
часаўся нос мой. Дзе ты, Саша?
Глядзі, хто к нам прыйшоў — Наташа.
Але яшчэ раней за тату
прыбеглі дзве яго дачкі,
адна ў адну, відаць, блізняты,
вясёлыя, як матылькі.
І Саша — волат, не мужчына —
з’явіўся тут жа. Без размоў
справадзіў ад дзвярэй дзяўчынак,
нас прывітаў усмешкай шчырай
і ў залу светлую павёў.
Яму гадоў гэтак пад трыццаць,
вясёлы, гаваркі і спрытны,
прыродны тамада і сват.
— Усё ў парадку. Стол накрыты.
Прашу, таварышы, садзіцца,—
хто чым батат, тон тым і рад.
— Ды што вы?.. Так мы... на хвілінку.
— Вось і цудоўна, што зайшлі.
Ці там хвілінка, ці гадзінка,
калі ёсць свежая свінінка,
а да свінінкі — чацвярцінка,
каб вы здаровыя былі!
І гаспадыня шчыравала
сваё няхітрае меню:
капусту, бульбу, скваркі сала
ў талеркі нашы падкладала
і ветла ўсім напамінала,
што посуд любіць чысціню.
Сама ж ці ела ці не ела...
Калі прыбрала са стала,
з Наташай поручкі прысела,
як маці, на яе глядзела,
гамонку ціха павяла
пра гаспадарку і работу,
свае жаноцкія турботы.
Пакуль нарэшце дзядзька Саша
іх далікатна не развёў:
— Старая, адпусці Наташу,
мы праспяваем песню нашу
любімую — пра свой раён.
І, не чакаючы адказу,
ён заспяваў прыгожым басам
Мой Заводскі раён прачынаецца рана,
да варштатаў ідзе, як на свята радня.
На руках узнімаюць пад’ёмныя краны
залацісты світанак працоўнага дня.
Мой Заводскі раён любіць светлыя фарбы
неба мірнага сінь, зеляніну садоў,
вітражы агнявыя заводаў і фабрык
і крылатую чырвань святочных сцягоў.
Мой Заводскі раён зычыць кожнаму шчасце
Сілу маеш — рабі, сэрца маеш — любі!
Ён слабому не дасць пакаўзнуцца і ўпасці,
не дапусціць, каб моцны павагу згубіў.
Мой Заводскі раён рукі ўмелыя цэніць
і не любіць прыгожых напышлівых слоў.
Тут усе пакаленні рабочым сумленнем
правяраюць і вартасць сваю, і любоў.
Мой Заводскі раён цвёрдым крокам ступае
па шырокіх праспектах, па роднай зямлі.
Асвятляе прасторы шчаслівага краю
камунізма зара, што Ільіч запаліў.
У цэху зборачным навечна
прапісаны даўно ўжо я,
дзе дружбай спаяна сардэчнай
мая
рабочая сям’я.
Сям’я, з якой у добрым ладзе
жыць буду вечна — не памру,
з якой дзялю бяду і радасць.
Сям’я, якая мне не здрадзіць,
якой гатоў аддаць бясплатна
я ўсё, бо ўсё ў яе бяру.
Зя свой адменны лёс праменны
я шчыра абавязан ім —
сябрам з ударнай нашай змены,
вясёлым, шчырым, нетаемным,—
хоць з кожнага пішы паэму.
Але дам слова ім самім.
*
Камсамолец Полаз Андрэй
вядзе на зборцы рэй.
— Я ў цэху не прыкметны дужа
але галоўны тут амаль,
бо на канвеерную стужку
кладу найпершую дэталь —
паўраму,
моцную аснову,
што будзе ўвесь цяжар трымаць,
з якой пачне наш конь сталёвы
расці
і сілу набіраць.
Кладу, вядома, не рукамі,
бо гэта важкая дэталь,—
я толькі кнопкі націскаю.
Слухмяныя электраталі
яе падносяць,
падаюць мне,
каб я памог на ўпоры стаць.
Як ні кажыце, а прыемна
і разумець
і адчуваць,
што ты з сваім уменнем,
спрытам
кіруеш, нібы чарадзей,
каб у належным
тэмпе,
рытме
прайшоў увесь працоўны дзень.
*
Слесар-зборшчык
Рыгор Кудраўцаў —
не выканаўца,
а творчы рабочы.
— Галоўны канвеер
таму і галоўны,
што тут мы галоўныя
ўсе пагалоўна.
Усе мы — галоўныя,
усе мы — адказныя,
усе мы адзінаю
мэтаю звязаны,
адзіным імкненнем,
адзіным жаданнем,
адзіным вытворчым
і творчым заданнем.
Так, творчым!
Хоць справу
мы маем з металам,
ды трактару мала,
каб звонку ўсё ззяла,—
яму дай душу,
каб спакою не знала:
у шчасці — спявала,
у гневе — злавала,
смяялася,
плакала
і сумавала.
А гэта, прабачце,
не толькі вытворчасць —
сапраўдная творчасць.
*
Што трактару шэпча
запраўшчыца Валя,
яна па сакрэту
мне расказала:
— За сто немаўлят у хаце,
дык знаеце, колькі турбот?!.
Як маці
свайму дзіцяці,
піхаю шланг-соску ў рот:
«Смакчы весялей,
запраўляйся,
цэхавы наш сынок,
сіл пакрысе набірайся,—
упэўнены
будзе
крок,
калі загудзеш-забуркочаш
і выйдзеш
за родны парог
пласты чарназёму
варочаць,
мераць вёрсты
дарог.
Плугамі
пісаць будзеш вершы
на аркушах
родных ніў
і, можа,
не ўспомніш,
хто першы
цябе
напаіў-накарміў.
Мне памяць твая
і не трэба.
Без працы
ў разоры
не стой,—
аддзячыш ты
боханам хлеба,
што ляжа,
як сонца,
на стол».
*
Пятро Дзям’янавіч —
абкатчык вопытны,
у яго свае
турботы-клопаты:
— Ці бачылі вы,
як з канвеера
сыходзіць чарговы трактар?
Сабраны
рукамі вернымі,
кантролямі ўсімі
завераны
і толькі на ход
не правераны,
як кажуць,
яшчэ не практык.
Нагамі — пярэднімі коламі
спаўзае
на дол
памалу,
з гумы адменнай падковамі
мацае грунт —
ці трывалы?
— Трывалы!
— Надзейны!
— Мірны! —
Туркоча-пяе рухавік.
І стане на ўсе чатыры
будучы працаўнік.
І я яго
першы прымаю,
спачатку,
нібы акушор,
прыдзірліва ўсё аглядаю,
слухаю сэрца-матор,—
спраўна працуе.
Садзіцца
можна спакойна за руль.
Цяпер я —
яго вадзіцель,
а значыць — і верны
друг.
— Бяжы, размінай суставы,
Наперад!
Налева!
Направа! —
Адразу ў шоры бяру.—
Бегаць па цэху цікава?
Наперадзе ж, брат,
не забавы —
спазнаеш,
як поле аруць,
і тое,
дзе гразь па восі,
і тое,
дзе пыл гарачы.
Не раз ты вадзічкі папросіш,
саляркі
і масла ў прыдачу,
ды будзеш —
я ў гэта веру —
упарта ісці наперад
і ў спёку,
і ў холад люты
па нівах,
дарогах
і трактах.
...Праз кожныя
тры мінуты
сыходзіць
з канвеера
трактар.
*
Акумулятаршчык Ладзько Антон
расказвае пра дзіўны сон:
— Прысніцца ж вось такое:
нібыта раніцой
іду я зноў у школу
сцяжынкай палявой.
Пяе жаўрук над полем,
над свежаю раллёй.
Мне — дзесяць год, не болей,
п’ю веснавы настой,
любуюся наўколлем,
абуджанай зямлёй.
І хочацца сваволіць
пад сонечнай страхой:
каменьчыкі футболіць...
Ды бачу прад сабой
сляды рубчастых колаў
на ўзбочыне сырой —
знаёмы мне да болю
у «елачку» узор.
Куды пайшла машына
ад свежых шчэ разор?
За гарызонтам сінім
нібы гудзе матор...
Услед па каляінах,
па поплаве, паўз бор,
па ўзгорках і далінах
бягу, бягу ў прастор.
Пінжак і шапку скінуў,
узлез на касагор
і бачу ўсю краіну
ад мора і да гор.
Па ёй праклаў след шынны
трактар «Беларусь».
Увішны і заўзяты,
ён хлебаробам — друг,
на станы і брыгады
прыходзіць у пару.
Дзе глебы пласт пухнаты
плугі яго ўзаруць,
там не памруць зярняты —
ўсе густа прарастуць,
там ураджай багаты
працаўнікі збяруць,
у юртах, саклях, хатах
хлеб ляжа на абрус,
і сыдзецца на свята
вялікая радня...
Прабачце, што з слядамі?
Згубіліся ў палях?
Не! Трактар усё далей
вядзе свой слаўны шлях,—
за сінімі марамі,
за белымі гарамі
працуе наш зямляк.
Жывуць у дружбе з намі
карэец, чэх, славак,
в’етнамец, егіпцянін,
кубінец і паляк.
Бягу мацерыкамі
за сіні далягляд,
як глобус, пад нагамі
верціцца Зямля.
Вітаюся з сябрамі,
гукаю ім здаля:
— Уласнымі рукамі
сабраў вам трактар я.
Няхай на вашым полі
працуе добра ён!
...Прысніцца ж вось такое.
А мо гэта — не сон?
Рабочыя ў спяцоўках
забылі пра абед,—
чытае вершы Броўка —
народны паэт.
Сюды, у цэх, не госцем,
а як старэйшы брат,
прыйшоў да маладосці
герой і дэпутат.
На ясны лоб маршчынамі
ляглі гады.
Як снег, яго чупрына,
а голас малады.
І нес пра старасць вершы —
пра звон
юнацкіх дзён,
пра дапатопны першы
трактар той «Фардзон»,
што па зямлі ушацкай
даўным-даўно,
вясной,
на колах на зубчастых
каціўся навіной.
Пісаў ён на палосах
вячыстыя радкі.
А з трактарыста босага
кпілі кулакі:
— Ну рыхцік, як нячысцік...
— Чарней усіх чарцей...
— Глядзі, падсмаліць кіпці
табе жалезны змей...
З усмешкаю вясёлай
праз дзікі гік
і свіст
барозны вёў да сонца
босы трактарыст.
Узяў на свае плечы
ён клопаты сяла,
каб Беларусь галечай,
галоднай
не была.
І не падвёў!
Адолеў
дзірван,
бядоту,
гнеў.
Сілай маладою
рунеў
яго пасеў.
А сёння — выйдзі ў поле,
на ніў прастор зірні:
наліўся зернем колас,
пад ветрыкам звініць...
Звініць паэта голас
у звонкай
цішыні.
Рабочыя ў спяцоўках
забылі пра абед,—
чытае вершы Броўка —
народны паэт.
Настой хваёвы і жалеза пах
змяшаліся ля прахадной завода.
І сэрца б’ецца радасна ў грудзях
заўжды, калі ўдыхаю гэты водар,
калі гляджу на ўзнятую ў блакіт
эмблему вольнай працы — Серп і Молат,
бы ў поціску сяброўскім дзве рукі
на векі вечныя з’ядналі з вёскай горад.
*
На тратуар кладуцца цені ліп,
пасаджаных далёкай той вясною,
калі ты нараджаўся, мой завод,
на ўлонні мірным маці-Беларусі.
Сын горада —
ты вырас і ўзмужнеў
і сам стаў горадам у горадзе сталічным,
падняў да неба гмахі карпусоў
і расцягнуў ушыркі веер вуліц,
сын горада
і вёсцы — родны брат,
яе памочнік, верная апора
у паўсядзённых клопатах зямных,
у праведнай вайне за хлеб надзённы.
*
Гады плывуць і пакідаюць след
на аркушах гісторыі сусветнай,
малююць часу нашага партрэт,
малююць нанава партрэт планеты.
*
Рабочым быць — не толькі добра ўмець
рабіць табе даручаную справу.
Рабочым быць — дастойна несці сцяг
эпохі самых велічных здзяйсненняў.
І мала ўмелых, працавітых рук,—
аб чысціні іх клапаціцца трэба,
каб не запляміць золата зары,
што новы дзень нашчадкам адкрывае.
І трэба мець шырокую душу,
і зрок глыбокі,
і цвярозы розум,
насіць у сэрцы столькі дабраты,
каб для сяброў тваіх яе хапіла.
І гэта ўсё ты мне даеш, завод,
не з літасці, як жабраку падачку,
а так, як сыну ў рукі плуг дае
вясной на ворыве шчаслівы бацька:
з любоўю чыстай да сваёй крывінкі,
з павагай — стаў на ногі чалавек,
з надзеяй — будзе працаўнік руплівы
і з верай, што ў бядзе не падвядзе.
*
Тут славу не зацьміць кадзільны дым,
тут мудрасць не схаваецца ў цытаты,
тут прыгажосці не патрэбен грым,
і праўдзе не патрэбен лоск плакатны.
Усё тут па віду: прызнанне і любоў
без мішуры, без лішняе аздобы;
на вецер тут кідаць не любяць слоў,
і дружба тут — вышэйшай самай пробы
*
На трактар, што з канвеера сышоў,
упэўнена садзіцца хлопец русы.
У грудзі вецер б’е тугім крылом,—
прынёс ён ад калгасных ніў шырокіх
удзячнасць шчырую
і за цнату раллі,
і за цікаўнае блазенства руні,
і за цяжарнасць спелай збажыны,
і за сівое адрачэнне мліва.
Адценняў гэтых розумам сваім
шчэ не спаўна спасцігнуў хлопец — сэрцам
адчуў глыбока еднасць ён з зямлёй,
якой імя — Савецкая Айчына.
*
Заззяла золатам узнятая ў блакіт
эмблема вольнай працы — Серп і Молат,
бы ў поціску сяброўскім дзве рукі
на векі вечныя з'ядналі з вёскай горад.
*
Плывуць у сквер пагодным веснім днём,
бы караблі, дзіцячыя каляскі,
вязуць ружавашчокіх немаўлят
у гавань цішыні,
азону,
сонца.
Пад чыстым небам добра ім ляжаць,
смактаць праз соскі малако густое,
ад сонца жмурыцца і слухаць за кармой,
вятроў пралётных песню-калыханку.
...Гляджу за васільковы небасхіл,
хачу разгледзець дзень малютак гэтых,
жадаю ім:
«У шчасці і красе
расці, працяг дынастыі рабочай!»
*
Гады плывуць
і пакідаюць след
на аркушах гісторыі сусветнай,
малююць часу нашага партрэт,
малююць нанава партрэт планеты.
*
А вечарам на зыркае святло
ідуць дзяўчаты ў свой Палац культуры.
Чакаюць ля ўвахода хлопцы іх,
бяруць каханак беражна за рукі,
вядуць у залу, нібы каралеў,
каб закружыцца ў танцы бесклапотным.
Са светлай зайздрасцю на іх глядзяць,
галовамі ківаюць ветэраны:
«Як хутка дзеці нашы падраслі!
А ці ж даўно былі такімі самі?..
Такімі? Не! З-пад саламяных стрэх
прыехалі мы ў горад на будоўлю.
Яны ж — народ ад роду гарадскі,
нашчадкі нашыя, рабочы клас патомны».
*
Настой хваёвы і жалеза пах
змяшаліся ля прахадной завода.
І сэрца б’ецца радасна ў грудзях,
калі ўдыхаю гэты родны водар.
Бяжыць, бяжыць насустрач лету
зеленакосая вясна.
Па Партызанскаму праспекту
да нас у Мінск прыйшла яна:
з усходу сонейкам заззяла,
дыхнула цёплым вецярком,
туманамі снягі злізала
і зазвінела жаўруком
над полем каля Серабранкі,
што ўжо і полем не назваць,—.
электразваркі там заранкі
ад ранку дружна зіхацяць;
прысады промнямі сагрэла
і выгнала з пупышкі ліст,
у лесапарк памаладзелы
вярнула грай,
птушыны свіст;
на дзень суботні ў ціхіх скверах,
дзе садзяць дрэвы і кусты,
дазволіла пенсіянерам
заняць камандныя пасты;
прагнала з сэрца сум і стому,
з дарог дажджамі змыла бруд
і пераможным залпам грому
ўрачысты пачала салют
у гонар вечнага імкнення
ўсяго жывога на зямлі
да барацьбы за абнаўленне,
за новых сіл густы прыліў,
за новай яснасці світанні,
за поўныя здзяйсненняў дні,
за прыгажэйшыя жаданні,
за песні лепшага гучання,
за мар ярчэйшыя агні.
Эх, мары, мары!
Вы — не знічкі,
народжаныя раз мільгнуць,
вы больш падобны на крынічкі,
што рэчкам сілу надаюць.
Вы — промні першыя світання,
вы — іскры ціхія, з якіх
успыхне яркае каханне —
пачатак добрых спраў людскіх.
Без вас жыццё нібыта ў хмарах,
а правільней — няма жыцця...
Гарыце ж,
не згасайце, мары,
вядзіце ў сонечны прасцяг!
1973-1974