Жыла сабе ў адным вуллі пчала, якая не любіла працаваць. Яна лётала з дрэва на дрэва, ад кветкі да кветкі, але замест таго, каб збіраць нектар ды рабіць мёд, сама ўвесь нектар выпівала.
Была яна пчолка-гультайка. Кожную раніцу, як толькі сонейка сагравала паветра, яна вылазіла з вулля і глядзела, ці добрае надвор'е, потым прычэсвалася лапкамі, як гэта робяць мухі, і ляцела гуляць, радуючыся пагоднаму дню. Лётаючы з кветкі на кветку, яна гула ад задавальнення, потым вярталася ў вулей, потым - зноў вылятала з яго, і так бавіла цэлы дзень. А тым часам астатнія пчолы шчыравалі, стараючыся напоўніць усе соты мёдам, бо мёд найлепшае харчаванне маленькім пчолкам, якія толькі што нарадзіліся.
Пчолы - насякомыя вельмі сур'ёзныя. І таму іх урэшце пачалі абураць такія паводзіны іх сястры. Каля ўвахода ў вулей заўсёды дзяжурыць некалькі вартаўнічых пчол, якія глядзяць, каб у вулей не запаўзлі казуркі. Звычайна гэта сама старыя пчолы, якія ўжо добра дасведчаныя ў жыцці. Спіны ў іх зусім голыя, бо яны ўвесь час труцца аб дзверы вулля і выціраюць у сябе на спінах усе валаскі.
І вось аднойчы вартаўнічыя пчолы спынілі гультаяватую пчолку каля ўвахода і сказалі ёй:
- Сястра, ты павінна працаваць, бо ўсе мы, пчолы, заўсёды працуем.
Пчолка адказала:
- Але я ўвесь дзень лётаю і вельмі стамляюся.
- Справа не ў тым, што ты вельмі стамляешся, - сказалі пчолы, - а ў тым, што ты павінна хоць крыху працаваць. Глядзі, мы папярэджваем цябе першы раз.
І сказаўшы гэта, яны прапусцілі яе.
Але гультайка не падумала выпраўляцца. І наступным вечарам вартаўнічыя пчолы сказалі ёй зноў:
- Сястра, ты павінна працаваць.
А яна адразу адказала на гэта:
- Ну добра, днямі пачну.
- Не, не днямі, - сказалі пчолы, - а заўтра. Запомні гэта.
І яны ўпусцілі яе і гэты раз.
Але наступным вечарам паўтарылася тое самае. І не паспелі вартаўнічыя пчолы ёй што-небудзь сказаць, як пчолка сама ім крыкнула:
- Добра, добра, сёстры! Я памятаю, што паабяцала!
- Справа не ў тым, ці памятаеш ты абяцанне, - адказалі ёй вартаўнічыя пчолы, - а ў тым, каб ты працавала. Сёння 19 красавіка. Дык вось, пастарайся заўтра, 20 красавіка, прынесці хоць бы кропельку мёду. А цяпер праходзь.
І сказаўшы гэта, яны саступілі ўбок, прапускаючы яе ў вулей.
Але і 20 красавіка прайшло марна, як і ўсе ранейшыя дні, з той толькі розніцаю, што, калі сонца пачало апускацца, надвор'е сапсавалася і падзьмуў халодны вецер.
Гультаяватая пчолка хуценька паляцела да вулля, думаючы, як ёй будзе ў ім цёпла. Але калі яна сабралася ўвайсці, вартаўнічыя пчолы не ўпусцілі яе.
- Нельга! - цвёрда сказалі яны.
- Я хачу ўвайсці, - пачала румзаць пчолка. - Гэта мой вулей.
- Гэта вулей добрых і працавітых пчол, - адказалі ёй вартаўнічыя. - Гультайкам сюды ўваход забаронены.
- Я заўтра абавязкова пачну працаваць, - папрасілася пчолка.
- У тых, хто не працуе, заўтра няма, - адказалі пчолы, якія былі добра знаёмыя з філасофіяй.
І з гэтымі словамі яны выштурхалі яе прэч. Не ведаючы што рабіць, пчолка яшчэ трошкі палётала вакол вулля, але надыходзіла ноч і ўжо амаль нічога не было бачна. Яна хацела зачапіцца за ліст, але павалілася на зямлю. Ад халоднага ветру ў яе здранцвела ўсё цела, і яна ўжо зусім не магла лятаць.
Тады яна папаўзла па зямлі, пералазячы цераз палачкі і каменьчыкі, якія здаваліся ёй цэлымі горамі, і калі дапаўзла да ўвахода ў вулей, з неба пачыналі падаць халодныя кроплі дажджу.
- Ах, Божухна! - закрычала няшчасная. - Ідзе дождж! Я памру ад холаду.
І яна паспрабавала ўвайсці ў вулей. Але ёй зноў заступілі дарогу.
- Прабачце мне! - зарумзала пчолка. - Дазвольце ўвайсці!
- Позна! - адказалі ёй вартаўнічыя пчолы.
- Сёстры, калі ласка! Мне хочацца спаць!
- Позна! - зноў быў ёй адказ.
- Сяброўкі, мне холадна! Злітуйцеся!
- Немагчыма!
- Даруйце астатні раз! Я памру!
Тады вартаўнічыя пчолы сказалі:
- Не, ты не памрэш. Але за гэтую ноч ты даведаешся, што такое адпачынак, зароблены працаю. А цяпер - ідзі.
І яны выштурхалі яе.
Дрыжачы ад холаду, спатыкаючыся, з мокрымі крыламі, пчолка папаўзла прэч. Яна паўзла і паўзла, пакуль раптам не правалілася ў нейкую дзірку. А дакладней, гэта была не дзірка, а цэлая пячора, і пчолка пачала ў яе падаць.
Ёй здалося, што яна не перастане падаць ніколі. Але ўрэшце яна апынулася на дне і ўбачыла якраз перад сабой вялікую гадзюку - зялёную змяю са спінай чырвона-цагельнага колеру. Гадзюка ляжала, скручаная ў клубок, і пазірала на пчалу, гатовая на яе скочыць.
Папраўдзе тая пячора была дуплом у старым дрэве, і гадзюка зрабіла ў ім сваё логвішча.
Трэба сказаць, што змеі вельмі любяць пчол, бо пчолы для іх - вялікі ласунак. Таму, калі пчолка апынулася перад сваім ворагам, яна заплюшчыла вочы і шэптам прамовіла:
- Бывай, маё беднае жыццё! Сёння апошні раз мне давялося бачыць святло...
Але на яе вялікае здзіўленне, змяя не паспяшалася яе праглынуць і сказала:
- Ну што, як жывеш, пчолка? Відаць, ты не надта руплівая, што апынулася тут у такі позні час.
- Гэта праўда, - прамармытала пчолка. - Я не працую і таму вінаватая.
- Калі гэта так, - здзекліва прашыпела змяя, - дык я зараз звяду са свету такую паганую істоту, як ты. Я цябе зараз з'ем.
Пчала ўся задрыжала і крыкнула:
- Але гэта несправядліва, несправядліва! Несправядліва есці мяне толькі таму, што вы дужэйшая за мяне. Толькі людзі ведаюць, што такое справядлівасць!
- Га! - усміхнулася змяя і борздзенька зноў скруцілася ў клубок. - Дык ты добра ведаеш людзей? І ты думаеш, што людзі, забіраючы ў вас мёд, болей справядлівыя, апошняя ты дурніца?
- Не, яны не таму забіраюць у нас мёд, - адказала пчолка.
- А чаму ж тады?
- Таму што яны разумнейшыя.
Пчолка гэта сказала, а змяя зарагатала:
- Ну, справядліва гэта ці не, але я цябе з'ем. Рыхтуйся!
І яна адхілілася назад, каб скочыць на пчолку. Але пчолка паспела крыкнуць:
- Вы робіце гэта таму, што вы меней разумная за мяне!
- Я меней разумная за цябе, смаркачка? - засмяялася змяя.
- Так, - пацвердзіла пчала.
- Добра, - прамовіла змяя, - зараз пабачым. Давай прыдумаем два выпрабаванні. Выйграе тая, хто здолее зрабіць што-небудзь больш незвычайнае. Калі выйграю я, дык я цябе з'ем.
- А калі выйграю я? - спыталася пчолка.
- Калі выйграеш ты, - адказала непрыяцелька, - тады ў цябе будзе права правесці тут усю ноч, пакуль не развіднее. Згодная?
- Дамовіліся, - адказала пчала.
А змяя зноў засмяялася, таму што ёй прыйшло ў галаву такое, чаго пчала ніяк не магла б зрабіць. Вось што яна прыдумала.
Яна на імгненне - так хутка, што пчала не паспела нават вокам міргнуць, - выскачыла з дупла і вярнулася з капсулкаю эўкаліптавага насення - з таго самага эўкаліпта, што рос каля вулля, кідаючы на яго цень.
Хлапчукі звычайна круцяць гэтыя капсулкі, як ваўчкі, і называюць іх эўкаліптавымі ваўчкамі.
- Глядзі, што я зраблю, - сказала змяя. - Сачы ўважліва!
Яна адным махам як шпагат навіла вакол ваўчка свой хвост і раскруціла яго з такою хуткасцю, што ваўчок завярцеўся і страшна загуў.
Змяя засмяялася і нездарма, бо ніякая пчала ніколі не запускала і не здолела б так запусціць ваўчок. Але калі ваўчок, які, здавалася, ніколі не скончыць гусці і круціцца, нарэшце ўсё-такі паваліўся, пчала сказала:
- Гэта вельмі прыгожае выпрабаванне, і я ніколі не змагу так зрабіць...
- Значыць, я цябе з'ем! - крыкнула змяя.
- Пачакай хвілінку! Я не магу зрабіць гэтага, але я зраблю нешта такое, чаго не зробіць ніхто.
- І што ж гэта такое?
- Я знікну.
- Як? - крыкнула змяя і аж падскочыла ад здзіўлення. - Ты знікнеш, не выходзячы адсюль?
- Не выходзячы адсюль.
- І не хаваючыся ў зямлі?
- Не хаваючыся ў зямлі.
- Добра, паспрабуй! - сказала змяя. - Але калі ты гэтага не зможаш, я цябе адразу з'ем!
А ўсё ў тым, што пакуль ваўчок круціўся, у пчолкі быў час уважліва агледзець пячору, і яна ўбачыла, што там расце адна маленечкая раслінка. Гэта быў невялічкі кусцік, амаль траўка, з шырокім, як манетка ў два сэнтава, лісцем.
Пчолка падышла зусім блізенька да раслінкі і, стараючыся не датыкацца да яе, сказала:
- Зараз мая чарга, сеньёра Змяя. Павярніцеся, калі ласка, і палічыце да трох. А калі скажаце «тры» - шукайце мяне дзе хочаце, мяне нідзе не будзе!
Так яно і здарылася сапраўды. Змяя хутка палічыла:
«Адзін... два... тры...», - але, павярнуўшыся, ад здзіўлення аж разявіла свой вялізны рот: у пячоры нікога не было! Яна агледзела ўсё і ўверсе, і ўнізе, і вакол, аблазіла ўсе куточкі, уважліва вывучыла раслінку і памацала ўсё языком. Але марна - пчолка знікла!
Тады змяя зразумела, што калі выпрабаванне з ваўчком было добрае, дык пчолчына выпрабаванне - проста выдатнае. Ува што яна магла ператварыцца? Дзе яна?
Яе нідзе немагчыма было знайсці!
- Ну, добра! - нарэшце сказала змяя. - Здаюся. Ты дзе?
І тады пасярод пячоры пачуўся ледзь чутны голас. Гэта адказвала пчолка.
- А ты мне нічога не зробіш? - спыталася яна. - Ці магу я давяраць тваёй клятве?
- Можаш, - адказала змяя. - Клянуся. Дзе ты?
- Я тут, - прамовіла пчолка і нечакана вылезла са скручанага лісточка той самай маленькай раслінкі.
Але што ж адбылося? А адбылося ўсё вельмі проста: раслінка, якая расла ў дупле, была сарамлівай мімозаю - іх шмат расце ў Буэнас-Айрэсе. І лісце ў такой мімозы скручваецца пры сама нязначным дотыку. А таму, што гэтая гісторыя адбывалася ў Місьёнэс, дзе расліннасць вельмі багатая і буйная, дык і ў мімоз там лісточкі даволі шырокія. І калі пчолка дакранулася да аднаго такога лісточка, ён хутка згарнуўся і цалкам яе схаваў.
У змяі ніяк не хапіла розуму заўважыць гэтую з'яву, а пчолка скарысталася ёю і выратавала сабе жыццё.
Змяя нічога не сказала, але яна была вельмі раздражнёная, што прайграла. І таму пчолцы ўсю ноч давялося нагадваць сваёй непрыяцельцы, што тая абяцала яе не чапаць.
Ноч доўжылася бясконца. Пачалася навальніца, вада раўчуком лілася ў дупло, і змяі з пчолкай прыйшлося зашыцца ў глыбіню пячоры і сядзець там, тулячыся да яе сама высокай сцяны.
Апроч таго было холадна і цёмна, хоць вока выкалі. Час ад часу ў змяі ўзнікала неадольнае жаданне кінуцца на пчалу, і тады пчолцы здавалася, што надыходзіць яе канец.
Пчолка ніколі і нізашто не паверыла б, што ноч можа быць такая халодная, такая доўгая і такая жахлівая. Яна ўспамінала сваё ранейшае жыццё, прыгадвала, як кожную ноч спала ў цёплым вуллі, і моўчкі плакала.
А калі развіднела і на небе заззяла сонца, бо новы дзень меўся быць пагодны, пчолка вылецела з дупла і, падляцеўшы да вулля, збудаванага намаганнямі ўсёй сям'і, зноў нягучна заплакала перад яго ўваходам. Вартаўнічыя пчолы прапусцілі яе, не сказаўшы ні слова. Яны разумелі, што цяпер, вярнуўшыся, пчолка была ўжо не бяздумнай гультайкаю, а сапраўднай пчалою, бо за гэтую ноч яна спазнала суровую школу жыцця.
Так усё і было. З гэтага часу ніхто больш за яе не збіраў пылку і не рабіў столькі мёду. А калі прыйшла восень, і разам з ёю - канец пчолчыным дням, у яе быў яшчэ час, каб перад тым як памерці, даць апошнюю параду маладым пчолам, якія сабраліся вакол яе.
- Не наш розум, а нашая праца робіць нас дужымі, - сказала ім пчолка. - Толькі адзін раз мне даводзілася выкарыстоўваць свой розум, дый тое, каб выратаваць сваё жыццё. Але гэтага мне не спатрэбілася б, каб я працавала, як усе. А я толькі лётала сюды-туды і стамлялася, быццам сапраўды працавала. Мне не хапала пачуцця абавязку, якое прыйшло ў тую ноч. Працуйце ж, сястрыцы, і ведайце, што мэта, да якой скіраваныя ўсе нашыя намаганні, - гэта агульнае шчасце, а яно вышэй за стомленасць кожнай. Людзі называюць такое ідэалам, і нездарма. Бо няма іншай мудрасці ні ў чалавека, ні ў пчалы.
Пераклад зроблены з выдання: Quiroga H. Cuentos de la selva. Editorial Losada, SA Buenos Aires, 1973.