epub
 
падключыць
слоўнікі

Якуб Колас

На чужым грунце

Аднаму толькі Богу вядома, колькі гора выцерпела гэта Каліўка жыта. Самая важная прычына ўсіх яго нягод хавалася ў тым, што гэтае Каліва расло на чужым грунце. Бог яго ведае, як трапіла яно на зялёны луг. Але хіба яно вінавата? Або хто вінават? І навошта шукаць вінаватага? Проста выкінулася зярнятка жыта з меха, як везлі ў млын жыта, — ці ж не магло хіба так стацца? А можа, які падарожны сашмаргнуў, не думаючы, каласок на полі, ішоў потым праз луг і кінуў зярнятка. Толькі ж узрасло Каліва між чужынцаў: поруч з ім рос званец, мяцёлка, а каля саменькага карэння ціснулася ўсялякая трава-драбяза: шчытнік, імяло, белая дзяцеліна, муражок і розныя краскі. Але гэтыя суседзі не хацелі знацца з сірацінай і лічылі вялікай ганьбай для сябе і свайго гонару кампанаваць з закіданым Калівам жыта. Ну, што ж! Хіба змусіш каго, каб любіў цябе, калі ты нікому не любы? Няхай!

Надышла вясна. Вясна — такая пара, у якую адны толькі няўдачнікі, адны бяздольнікі, сапраўды нешчаслівыя, не знаюць радасці. Вясна — такая пара, якую ўсе спяшаюцца скарыстаць для шырокай весялосці і глыбокага жыцця сэрца.

Бывала, ледзь пачне паказвацца з-за лесу сонца, а на лузе ўжо пачынаюцца спевы, шчаслівыя, улюблёныя шэпты чаротаў з высокай жорсткай асакой. Падыдзе сонейка яшчэ вышэй, пачынаюць злятацца матылі, ды такія прыгожыя, так хораша ўбраныя, што найпершы зух-фарсун пазайздросціў бы ім. Розныя травы, кветкі, кожны кусцік, кожная сцяблінка падымалі галовы, цягнуліся да сонца, віталі яго і ў гонар яго курылі найлепшымі ладанамі — найчысцейшымі туманамі раніцы і найпрыямнейшымі пахамі свежых красак лугу. І сонейка віталася з імі і рассыпалася золатам, дыяментамі ў кожнай кропельцы расы, зіхцела ўсімі колерамі вясёлкі. Закінутае Каліўца жыта таксама прагнула сонца і цягнулася да яго кожнаю сваёй жылкай, усім нутром сваім. Мяцёлка штурханула яго.

— Куды сунешся, мужыцкая ўцеха? — сказала задзіра-мяцёлка.

— Шу-шу-шу, — зашапялявіў званец (гэта смех яго такі), — змый наўперад пясок са свайго рыла, тады пазірай на сонейка.

— Яно тут фанабэрыі набралася, усіх адціснуць хоча і заняць чужое месца, — шаптала знізу трава-драбяза.

Слова не сказала Каліўца на такую знявагу. І што ты адзін зробіш супраць усіх? А хіба жыта не ўмее цярпець?

Якая ж другая расліна зазнае такога гора, як жыта? І яно цярпела, толькі сэрца ледзь-ледзь магло стрываць, каб не разарвацца ад жалю — так многа сабралася яго.

Хоць бы было з кім пагаманіць, слова прамовіць, разважыць сваю тугу, думкі паганыя разагнаць, — усё ж было б лягчэй. І толькі той зразумее, як цяжка было гэтаму Каліву ў лузе, хто сам многа гараваў, многа меў у сэрцы горкіх думак, якімі не было з кім падзяліцца.

Але мінуліся веснавыя дні. У надворʼі адбылася вялікая змена: пачалася суш. Заныў луг, пажаўцелі груды, цяжкія пачаліся часы. Рыжыя мурашкі хадзілі як непрытомныя, не ведаючы, за што ўзяцца; пчолкі, чмелікі званілі яшчэ нудней, пралятаючы над лугам і не знаходзячы сабе спажытку, толькі авадні і сляпні красаваліся і паганым звонам рэзалі сэрца. Конікі пазмаўкалі і толькі вечарамі пачыналі сваю жальбу.

Травы сохлі і жоўклі, прыгожыя краскі тужліва хілілі свае зграбныя галоўкі, дарэмна шукаючы цяньку, і сохлі без часу. Глухі шум, нараканне пайшлі па лузе, трывожна гаварыў луг пад гарачым ветрам. Пачалі травы і краскі разважаць, вышукваць прычыны такога няшчасця. Адны казалі тое, другія — другое, і ўсе шумелі, ніхто не слухаў нікога, і толку ніякага не дабіліся.

— Спытайма хіба ў ручайка: ён самы мудры на лузе, — урэшце параіў чарот.

І праўда, ручаёк тут быў самы старэйшы і болей за ўсіх ведаў жыццё. Стаяў тут таксама і стары дуб, але ён прызнаваўся, што і дзед яго не памятае такога часу, калі б у лузе не было ручайка. Прыйшлі да ручайка травы-пасланцы, бухнулі ў ногі яму — няшчасце навучыць гнуць голавы. Так і так, кажуць, навучы, што рабіць, дай ты нам раду.

Слухаў мудры ручаёк гэтую просьбу травы.

— Заўтра скажу, а цяпер дайце мне падумаць, распытаць сяго-таго.

— От што, мілыя, — сказаў назаўтра ручаёк, — сонейка ўгневалася на вас. Знайдзіце між вамі самага няшчаснага, і няхай ён раскажа сонейку сваё цяжкае жыццё-нядолю; тады яно злітуецца над вамі і загадае ветру нагнаць хмары.

— Хто ж тут самы нешчаслівы?

Кожнаму здавалася, што ён і ёсць самы няшчасны.

Прылятаюць матылькі і кажуць:

— Жытняе Каліва — самае няшчаснае.

І вецер пацвердзіў, што гэта праўда. Пасылае луг паслоў да Каліва, кланяюцца жыту паслы, просяць заступіцца.

А жыта звесілася коласам і маўчала: цяжкая доля, знявага адабралі ад яго дар слова.

І сонца яшчэ гарачэй стала прыпякаць лугавыя травы.

 

1913


1913

Тэкст падаецца паводле выдання: Якуб Колас. Т. 7