У дарозе цяжка ў спёку,
Коней сціш, тут цень і холад.
Коней падганяе голад,
Дай спачыць ім, дай аброку,
Дый вада тут недалечка,
Ля карчмы смяецца рэчка.
Пехатой ідуць аблокі
З возера вады напіцца.
Пад гарой звініць крыніца,
На раўніне дуб высокі.
Лесам курганы прыспаны.
Касцёл блізка мураваны.
Вось ідзе падданец кія
З поля на дарогу й крэкча,
«Ці не скажаш ты, старэча,
Гэта курганы якія?
Можа, крыжакоў магілы?
Ці спачынак іншай сілы?»
- Звеку кажуць і даводзяць,
Гэта крыжакоў магілы.
Тут капаюць дол астылы,
Зброю ржавую знаходзяць.
І сказаў мне пра здарэнне
Жудаснае да знямення.
Тут калісьці ў нашым краі
Жыў якійсьці чужаземец,
Ці француз ён а ці немец,
Аніхто ўжо не ўзгадае.
Ні ў нядзелю, аніколі
Не бываў ён у касцёле.
І не меў, вядома, шаны
У суседзяў, бо нібыта
З чортам ладзіў сябравіта,
Дый памёр неспавяданы.
Твар меў жудасны на подзіў -
Кожны позірк свой адводзіў.
Страшныя астанкі звычна
Грамада ў труну хавае,
Свенціць ксёндз вадой, спявае
Requem eternam зычна.
І труну пад голас звона
У касцёл нясуць сцюдзёна.
Ля касцёла за ракою
У суседзях з курганамі
Жыў юнак за туманамі,
Не даваў усім спакою.
Зухаваты, дзёрзкі, ўпарты
І са зданяў строіў жарты.
Пахваліўся: «Перш чым зграю
Уначэлых цёмных жахаў
Пеўняў крык прагоніць з гмахаў,
Жарт з нябожчыкам сыграю,
Волас выстрыгу з вусішча,
Хай жа здань мне ўслед пасвішча».
Як сказаў такія словы,
Адступацца недарэчна,
Гонар страціць небяспечна.
Хлопец быў на ўсё гатовы.
Дзверы кутыя паволі
Адамкнуў - і ўжо ў касцёле.
Ды сама найшла трывога,
Глуха скрозь, глядзіць з ваконца
Маладзік - заступнік сонца.
Ён малітву ўзнёс да Бога,
Ўзяўшы з алтара распяцце,
Каб прагнаць вякоў закляцце.
З крыжам хлопец пасмялелы
Да мярца йдзе без супыну,
Адмыкае дамавіну -
Бачыць чорны труп згарэлы.
Вочы ўпалыя, як днішчы,
Сівыя тырчаць вусішчы.
Ён за вус, а здань рукою
Вус хапае ды вачамі
Зырыць, склыгае зубамі,
І ўстае, і галавою
Круціць. Хлопец стаў, як хворы -
Дзверы ён забыў на хоры.
І на сходцы крыж узмашны
Ён паклаў; бяжыць нябожчык,
Зірк на крыж - і глухне пошчак,
Крыж асуджанаму страшны.
І жахлівае аблічча
Пасярод касцёла кліча:
«Вырачэнцы-душы, ўстаньце,
Вашы жыцці свет жахалі,
Тут вас курганы прыспалі.
Хоць на свет здзічэлы гляньце.
У крыжацкай непакоры
Штурмам возьмем, возьмем хоры».
Задрыжэла ўсё наўкола,
Гэткі голас быў пагудны,
Быццам бы труба у дзень судны.
Курганы як раскалола.
У глухой цвінтарскай тхлосці
Грукаюцца труны й косці.
Падымаюцца шкілеты,
Ў іх з насоў, з ратоў нялюбы
Сыплецца пясок праз зубы;
Труны, ржавыя стылеты,
Бач, нясуць, хадою шпаркай
Крочаць, месік знік за хмаркай.
Лярвы кідаюць дакоры
І касцёл перапаўняюць,
На труну труну ўскладаюць,
І па трунах аж на хоры,
Як па сценах пары-ў-пары
Лезуць страшныя пачвары.
Ксціўся ён анёльскім сказам.
Як імя Езуса ўчулі,
Паляцелі долу ў гуле
Косці з узбраеннем разам.
Труны падалі вясёла,
Ноччу гром грымеў з касцёла.
Зоркі йшлі сваёй дарогай,
Ды ўцяклі хутчэй за хмары.
Зрэдку маладзік паджары
Пазіраў на ўсё з трывогай.
Там над цвінтаром без жалю
Совы крыллем лапаталі.
На нагах ужо шкілеты,
На труну труну ўскладаюць,
Штурм нанова пачынаюць,
Мечы ржавыя, стылеты
Помста ўзносіць перад бітвай -
Не памогуць крыж з малітвай.
Ксціўся ён анёльскім сказам.
Як імя Езуса ўчулі,
Паляцелі долу ў гуле
Косці з узбраеннем разам.
Труны падалі вясёла,
Ноччу гром грымеў з касцёла.
Рана бліснуў дзень праменнем,
Молячыся за памерлых
Асвячонай веры верных,
Ксёндз заходзіць са здзіўленнем
У касцёл, і лоб ягоны
Пакрывае пот сцюдзёны.
І прыбеглі з вёскі людзі,
Як пабачылі шкілеты,
Труны, ржавыя стылеты,
Спалатнелі ў перапудзе.
Сэрца ў кожнага дрыжэла.
Роспыты пайшлі нясмела.
Узнялі на хоры вочы -
Там юнак знямелы, белы.
Ён пасля, паздаравелы,
Распавёў пра жахі ночы.
І прыгадваў з дрыжыкамі
Пра сустрэчу з крыжакамі.
Змоўк стары. Найшло сутонне.
І зірнуў на курганы я,
І згадаў часы былыя,
Загадаў запрэгчы коні.
Едзьма! Час вячорны можа
Залагодзіць падарожжа.
[1841]
Каментары
Упершыню на польскай мове ў альманаху «Niezabudka» (T.III. 1842).