Вызвалення мы, партызаны і нашы сем’і, чакалі тады, улетку сорак чацвёртага, з вялікім, адным такім на ўсё жыццё хваляваннем. Асабліва ў апошнія дні, на стыку чэрвеня і ліпеня.
Спачатку — дзень за днём, ноч за ноччу — чуўся далёкі гул кананады, і ўсё мацнеў ён, усё быў бліжэй ды бліжэй...
Пасля нямецкае адступленне за трое трывожных сутак грукатліва і пыльна схлынула па шырокай лясной дарозе на захад.
Пушча з доўгачаканай палёгкай уздыхнула.
Бо тут былі цяпер не толькі сем’і партызанскія, але амаль усё прылясное насельніцтва,— поўна старых, жанчын, дзяцей, з вазамі ды з каровамі,— і партызанам было сурова загадана не зачапацца з ворагам, толькі стаяць на ўзлессі, ад дарогі, і чакаць. Тут і затоенасць, і трывога, і радасць, што хутка ўжо, што вось-вось...
Ужо і пачута было: недзе далей на паўночным усходзе, нашы, з суседняй брыгады, сустрэліся з армейскай разведкай.
Усе два тыдні ад пачатку наступлення ў міжраённай падпольнай друкарні, дзе я выконваў абавязкі рэдактара адной з газет, часу рабіць тыя газеты не было. На старонках і паўстаронках са сшыткаў мы паспявалі выпускаць толькі лістоўкі — са зводкамі Саўінфармбюро і загадамі Вярхоўнага.
Уранні сёмага ліпеня я выпусціў сваю, апошнюю ў лесе, лістоўку, прынёс яе камісару, і ён, нарэшце, сказаў: «Ну, добра, валяй! Не напарыся толькі дзе-небудзь». Нібы сурова, аднак і ўсміхнуўся сваёй таўстагубай, прыязнай усмешкай.
Рэдактарам я працаваў па сумяшчальніцтву. Калі здаралася зноў выехаць у раён, да разведчыкаў, адкуль я быў узяты ў рэдакцыю, каня прыходзілася браць, які трапляўся. Цяпер пад павеццю канюшні стаяў знаёмы гняды жарабец, адпачываў, заезджаны, у самоце і без усякай ужо фанабэрыі. Прыйшлося ўзяць яго. Сядло ў мяне, як і ў кожнага з коннікаў, было сваё, зробленае адным вясковым умельцам.
Спачатку Гнеды трохі нават рысіў, а потым зноў прачнулася ўся яго, грунтоўна назапашаная, стома, бядак прыстаў, і не было ўжо сэнсу ні злавацца, ні сядзець на ім. І мы пайшлі па лугавой дарозе, я спераду, а ён на повадзе. Смех і бяда, хоць і спяшацца ўжо лішне няма асабліва куды. І
Мы браліся левым берагам рэчкі, супраць вады, да тае вёсачкі, дзе ўсю зіму стаяла наша разведка. Там іх, вядома, сёння не будзе. А можа, і будуць. Ці хоць пачую, можа, дзе яны.
І вось яно, наша Зарэчча.
Моста на рэчцы не было. На папярэчынах пáляў ляжала кладка з акораных бярвенняў. Дзе два танчэйшыя, дзе тоўстае адно. Кладка доўгая, шэра-бліскучая, абутаму можна і паслізнуцца.
Па кладцы з майго берага на вясковы ішоў, нарэшце, ён — той першы для мяне баец. Наогул першы ў маім жыцці чырвонаармеец, бо іх жа мне перад вайной, у дні ўз’яднання, калі я быў з польскага войска ў нямецкім палоне, пабачыць не давялося.
Спалавелая гімнасцёрка, пілотка, абмоткі. І доўгая, ад штыха — яшчэ даўжэйшая вінтоўка на рамяні.
— Эй, товарищ! — гукнуў я.
Ён азірнуўся з паўабарота, з павольнай асцярожнасцю, каб не зваліцца, і я ўбачыў, што гэта — пажылы, па-прасцецку вусаты дзядзька.
— Здравствуйте, товарищ! — паўтарыў я сваё прывітанне.
Ён павярнуўся поўнасцю, памалу пайшоў да мяне і ўжо зусім каля травы адхоннага берага сказаў з уздыхам:
— Братец, если бы ты знал, как я испугался!..
Мы павіталіся за руку.
І тут да мяне дайшло, чаму ён спалохаўся. Дый сам стары растлумачыў:
— Подумал сразу, что фриц.
На мне была трафейная кашуля, з закасанымі рукавамі, я быў без шапкі, з нямецкім карабінам за плячыма, з іхняй даўбешкай-гранатай за поясам.
Мы пасмяяліся, закурылі.
А пра радасць спаткання не толькі крычаць, нават і гаварыць патрэбы не было. Хоць і здавалася, што мы даўно, даўно знаёмыя.
1981