Чарнявы, здаравенны грукач, - у вялізных надзягцяраных ботах, у пахучым кажусе, толькі ўчора, відаць, да чырвані нацёртым свежай цэглай, - ляснік Мікола Жолуд стаіць на рынку каля сваіх саней-развалаў і гукае:
- Здароў, зямляк!
Збочваю з праходу сярод распрэжаных фурманак, конскіх хвастоў і задзёртых аглабель і - паміж саньмі і коньмі - іду да яго.
Здароўкаемся. Не ведаю, як яму, а мне вельмі прыемна сустрэцца з даўнім знаёмым, паціснуць яго вузлаватую і шурпатую, як карага, руку, - нібы набіраючы сілы. Ды і яму, відаць, прыемна, бо смяецца, чорт, выскаліўшы белыя, моцныя зубы, якімі шчодра напханы яго шырокі рот.
- Што, па скварку прыехаў? Бяры вось маю, - цэлыя сані сала!..
У развалах на гарохавінні ляжыць ва ўсёй сваёй дванаццаціпудовай красе ружовая ад холаду, перацягнутая двума пастронкамі адстаўная свінаматка.
- А сам ты што, толькі дзічынку ясі?
Ён адказвае нешта, смяецца, а ўвага мая тым часам выключаецца на момант, не ўспрымае ягоных слоў...
Я ўспамінаю вясняны лес, росны, халаднаваты майскі досвітак, восем дружных, вясёлых хлопцаў, партызанскіх разведчыкаў, і ён, ляснік Мікола, дзевяты, - ляжым мы ў засадзе каля дзічынай сцежкі. Хутка прыемнае спалучыцца з карысным: затрашчаць нашы аўтаматы, і будзе цэлая фурманка свежаніны. Бо тут, па гэтай сцежцы, яны ідуць звычайна на жыр - цэлы вывадак з маткаю. Мікола ілгаць не будзе: сам прыйшоў па нас у вёску, дзе мы тады стаялі. Навокал аж заходзяцца ў падсадзе салаўі. А мы чуем нават, як мармыча, лезучы з зямлі, трава... Вось, вось, вось... Вось яна пачуецца нарэшце, гэтая дзічыная хада!.. Ды тут ён, наш правадыр, узняўся.
«Уставайце, хлопцы! - загрымеў як з яснага неба. - Нічога не будзе». «Няўжо не пойдуць? Дрыжалі колькі... Яшчэ паляжым!»
Але ён - няўмольны і ўсемагутны, як нейкі бог-лясун, - гаворыць: «Браточкі мае, што ж мы робім?! То ж вёска пад бокам: паднімем вэрхал - што людзі падумаюць?.. Мала хіба народ напалоханы?.. Няхай яны лепш падохнуць, ліха матары, тыя дзікі!..»
Да нас адразу даходзіць, што гэта азначае. Надрэчная вёска Мохавічы, першая за лесам, зусім нядаўна адчула начны варожы напад. Няхай цяпер спіць спакойна.
І мы ідзём, ужо вясёлыя, да Міколавай леснічоўкі, дзе стаяць нашы коні...
Цяпер мне хочацца, зноў набіраючы сілы, шчыльней дакрануцца да гэтай простай, здаровай душы.
- Памятаеш, як мы дзікоў пільнавалі?
Ён дабрадушна ўсміхаецца шырокім ротам.
- Вось цяпер прыехаў бы! Га? Ну, няўжо ты і праўда так моцна заняты?..
- А што - ходзяць?
- І ходзяць, і ў кубле ляжаць. Нядаўна аднаго ўходаў, перад самымі калядамі.
- Колькі пудоў?
- А чорт яго важыў! І так нікуды не дзенецца.
- Сальца такое... з праслойкай...
- Сала, браток, любівае. І чарачку яшчэ... Прыязджай - праслоім.
Базару сёння, як кажуць, няма: свіней многа, а пакупцоў не шмат, ды і тыя чакаюць, пакуль прадавец здасца на марозе, пачне патроху збаўляць цану. Да таго ж яшчэ, у Міколы - «мацёра», вельмі падобная на паросную. Не тавар. Вось зноў нейкі падышоў, памацаў, спытаўся пра цану, сказаў: «Дай божа!..» і пасунуўся далей.
Міколу гэта не збянтэжыла. Нібы ад мухі, адмахнуўшыся ад купца, ён расказвае:
- Паглядзеў я, браток, нядаўна цікавую штуку. Калі ты не забыўся яшчэ - у Чорнай Кудзерцы, каля Ахламеевага котлішча. Каля самай дзічынай сцежкі - яловы выварат. Здаравенны! Неяк я сабе ціхенька іду, гляджу - ліса, ліха матары, то з выварата, то на выварат, то з выварата, то на выварат!.. Цырк!.. Ляжу я, гляджу і пра стрэльбу забыўся. Што гэта, думаю, да чаго?.. А потым, браток, дзікі. І зноў мяне нібы хто пад бок штурхае: «не страляй!..» Мацёра спераду ідзе, а за ёю жэўжыкі, паласатыя ўсе, як акуні. Адкуль тая ліса і ўзялася, - за апошняга парсючка ды на выварат!.. Рохкала свіння, рохкала! І на дыбы станавілася - не дастане! Пайшла. А тады і ліса з парасём пабегла...
- А ты не страляў?!
- Паверыш, браток, і не страляў. Пасля толькі пакаяўся. Інцярэсу многа! Дзе ты бачыў!
- Ну за ваўкоў, глядзі, капейку добрую аграбаеш?
- Ды каб жа так яны пад руку ішлі! Ого! Абкружылі мы іх нядаўна за Галым балотам, - усё як мае быць. Ды гэтак жа добра адзін, ліха матары, ішоў на Свярдзёлка!.. Ты яго не ведаеш: новы ляснік, замест Маханьковіча. Недзе ажно з-пад Валожына прыехаў. Стрэльба, браток, новая, а - раз! - асечка, другі раз - асечка!.. А Свярдзёлак... Ты ведаеш, - добра, што мы падбеглі! Хапіў стрэльбу за рулю ды ўжо размахнуўся, каб гваздануць па сасне! Ледзь адабралі. За рукі, браток, за ногі - ледзь яго ўтрымалі! Разышоўся - няхай бог крые!..
Жолуд гаворыць гэта зусім сур'ёзна. І я міжвольна ўяўляю другога такога, як ён, грукача, ляснога асілка. Бо дзе ж там - ледзь утрымалі!
- А вось і ён! - усцешыўся Мікола. - Гэй, Сцяпан! Ідзі сюды! Можа, хоць ты маю скараміну купіш.
Асцярожна праціснуўшыся паміж двума конскімі задамі, да нас падышоў чалавечак. Не скрыпка, а такі сабе паўскрыпак. І кажух не пахне, і боты даўно не мазаны дзёгцем. Каўнер настаўлены, вушы ў шапцы-аблавушцы не звязаны наверсе матузкамі. Худы, няголены, рыжаваты. Адзін толькі нос тырчыць. Убачыўшы гэты востры, сіняваты носік, я пачаў падазраваць, што Свярдзёлак - не прозвішча, а мянушка. Можа з дому яе прывёз, з-пад Валожына, а можа тут ужо нашы хлопцы прышпілілі.
- Во, ліха матары, здаравіла які! - на ўсе, як кажуць, застаўкі ўсміхнуўся Мікола, паказваючы на Свярдзёлка. - Воўчая смерць! Паздароўкайся, Сцёпа, з чалавекам.
Сцёпа падаў мне руку. Малая, але ўчэпістая, як ракава клюшня.
Мне цяжка стрымліваць смех, а Мікола яшчэ паддае.
- Які там здаровы! - нібы адказвае ён камусьці. - Вунь ужо кропля пад носам вісіць...
Сцёпа шморгае носікам і тонкім, «бабскім» галаском адказвае:
- А кроплю, бачыш, яшчэ ўтрымаю!..
Мы рагочам. Пасля гаворым пра пушчу, пра жыццё, пра міжнародную палітыку... На развітанне леснікі просяць прыехаць абавязкова.
- Хочаш - адзін, - гаворыць Мікола, - а хочаш, дык таварышаў якіх вазьмі. - Ну, і, бясспрэчна, як заўсёды, дадае: - Прывязіце трохі гільзаў, шаснаццатага калібра, і пораху...
- Дрампуляў якіх-небудзь, на ваўкоў, - у тон яму дадае сваім галаском Свярдзёлак. - Каб пекануў катораму, дык каб адразу...
Сцёпа развітаўся са мной і пайшоў. Хацеў ісці і я, але Мікола прытрымаў маю руку.
- А ты не думай, - сказаў ён значна цішэй і неяк нібы нават вінавата ўсміхаючыся, - што я табе пра Свярдзёлка насмешку якую... Ён гэтых ваўкоў налузгаў столькі, што мы з табой і ў вочы не бачылі. Газета пісала: шэсцьдзесят тры. Гэта, браток, пра яго. А як ён падвывае, каб ты толькі чуў! І за прыбылога, і за пераярка, і за старога воўка, ліха матары, як зойдзецца - хоць ты на печ хавайся!.. І так ён, Сцяпан, харошы чалавек... Дык прыязджай ты, браток, не лянуйся!..
...Сяджу на цягучым пракураным сходзе... Успамінаю словы: «Няўжо ты і праўда так моцна заняты?», чую за імі пах жывіцы і аўчыны, сасновы шум і рыпенне снегу пад ботамі... Трэба паехаць!.. Нават адразу, - не дачакаўшыся канца чарговай гаворкі пра неабходнасць вывучаць жыццё!..
1957 г.