Нашу Сіўку нешта трывожыла. Прыдзеш у хлеў пасьля ночы, дык пад нагамі ў яе кола вытаптана, як ля малатарні, а сама яна пасусьлена ўся, пад пахамі мокра і грыва паплецена ў коскі, ды гэтак хораша, быццам знарок.
Прабавалі ўсялякай рады. Усіх шаптух абхадзілі. Адна шаптуха параіла ўзяць чырвонай бульбы зь белымі вочкамі, якая завецца вар'яткай, нацерці яе на тарку і мазаць Сіўку нанач. Другая параіла, каб апоўначы верхам на Сіўцы аб'ехаць тры разы навакол могільніка. Але нішто не дапамагло.
Узлаваўся наш тата.
— Ну іх, — кажа, — з шаптухамі! Толькі ўсё сала ды крупы зьвёў. Паеду заўтра па вэтэрынара, што ён скажа, паглядзім.
— Што ён табе паможа, вэтэрынар гэты! — засупярэчыла мама, ды тата сказаў ёй, што «не твая гэта справа», і паехаў. Чакалі мы, чакалі. Мама і стол заслала настольнікам, і хату разы два перамяла, і хвартух новы падвязала. А ўжо толькі ўвечары лах-лах калёсы: узьязджае наш тата на двор. Уваходзіць у хату, а на руках у яго маленькі сівенькі козьлік.
— Вось вам і «вэтэрынар» — кажа тата. Разьвязаў казлу ножкі і пусьціў яго на падлогу. У козьліка — рожкі і пад мызачкай ледзь-ледзь пачалася бародка.
— Дык гэта ты — «вэтэрынар»? — скубануў я яго за бародку. А ён таўхель мяне рогам, і мы ўсе ў рогат: і тата, і мама, і я.
— Сіўку трывожыць ласіца, — кажа тата, — мне вэтэрынар сказаў. Казыча кабылу, каб яна бегала, спацела, а тады пот яе смокча. Ласіца вельмі казінага паху баіцца, адразу ня пойдзе. А шаптухі нямаведама што раілі. Туманяць вочы, дый толькі.
— Ну, будзем бачыць, — сказала мама тату, — што ты із сваім казлом вымудруеш.
А козьлік, мусіць, ня ведаючы, што аб ім ідзе гутарка, скок на лаву, скок на стол, на ложак, а з ложка на печ. Стаў на коміне ды «ме-е-е-»! Першы раз, такім тонкім, дрыжачым голасам.
Ах ты, свавольнік!
Памясьцілі козьліка зь Сіўкай разам.
З таго часу ласіца перастала Сіўку і ганяць, і косы заплятаць у грыве. Толькі козьлік пасьля ночы стаіць ці ляжыць змучаны, сам ня свой, ды толькі тоненька, дробненька: «Ме-е-е!»...
— О бедны мой «вэтэрынар»! — жартую я, ды яму не да сьмеху. Пасьля-ж і яго пакінула ласіца, зусім адчапілася. Спаць прымасьціўся ён у Сіўчыным катуху, на сене. Сіўка спачатку пырхала на яго і туліла вушы, а потым прызвычаілася ці можа таксама ўцяміла, што ён яе «вэтэрынар».
Паілі козьліка малаком з бутэлькі, цераз соску. Угледзіць толькі — эх, бяжыць! Укленчыць і смокча, узяўшы соску на язык, толькі хвосьцікам падрыгвае. Вельмі-ж я любіў падражніцца зь ім гэтай бутэлькай з малаком. Як ён бегае за мной і мекае і тоўхаецца рожкамі ў калені!..
Падрос козьлік і вельмі-ж развалачыўся. Панадзіўся ў Піліпавы грады і ўсе капусныя высадкі абцерабіў. Ганяе яго цётка Марта і лаецца: «А каб цябе так ды гэтак!».
А дома ў нас панадзіўся ў каморку, па крупы. Так сабе клямку рогам — раз, дзьверы таўхель, ськіне вечка з кубельца і чаў-чаў-чаў — есьць, толькі бародкай трасе. А то хлеб знойдзе, усе боханы паабгрызае. Проста рады няма. «А каб цябе воўк заеў!» — лаецца мама. А ён забяжыць за вугол ды толькі бародку сваю высуне, цікуе. Век-жа ня будзеш стаяць, пойдзеш, а ён тады зноў — дэб, дэб — ідзе назад.
А хітры, хітры!
Зьбяруцца каля нас мужчыны на вуліцы, гутараць, кураць. А ён — тыц у тое кола із сваёй барадой, стаіць і слухае таксама. Я да яго з надворку ці з вакна:
— Эй ты, «вэтэрынар»!
А ён адвернецца — «ме-е-е!» — і слухае далей.
— Дайце вы яму, дзядзькі, закурыць! — крычу я, а мужчыны сьмяюцца. Нехта зачэпіць яго, ды ён толькі рогам штурхне і зноў слухае.
Ах ты, барадаты!
Тата паехаў да цёткі Марыі і прывёз назад нашага Жука.
Наша цётка — удава, жыве на водшыбе й вельмі-ж баіцца зладзеяў. Прыстала да таты ўвосень, і ён даў ёй Жука на ўсю зіму.
Вярнуўшыся дахаты, Жук доўга ня мог супакоіцца, прызвычаіцца зноў. Ляжыць навязаны, маўчыць, маўчыць, а потым — «воў, воў, воў» — пачынае выць ад сумных думак.
Козьлік зь ім спачатку не сябраваў. Усё валочыцца недзе ці лазіць па дварэ, таксама сумуе. У нас вароты новыя, заложым падваротню, дык і ня вылязе ніяк. Прыйдзе да Жукавай будкі, брэнькае, брэнькае па ёй рагамі, разбудзіць Жука, узлуе. Той толькі з будкі — «ррр!». Ды так ужо казёл абрыдзеў сабаку сваім прыставаньнем, што Жук аднойчы ня стрываў ды хваць яго з будкі за бараду! Упяўся мой «вэтэрынар», аж вочы выпуліў, ды дзікім голасам — «Ме-е-е!»
— Ой, барада барада!— крычу я, бягучы ад хаты. Вызваліў яго ад Жука, а ён мне за гэта рогам ды пад бок. А пасьля разагнаўся, каб стукнуць, ды я сьхіліўся ўбок.
Біцца як навучыўся нягоднік! Мама несла ваду на каромысьле, а ён гэта ззаду падкраўся ды зьнячэўку як стукне ёй пад калені — ажно прысела і ваду разьліла. Каралі мы яго за гэта, а ўсяроўна не адвык.
Пасьля-ж яны з Жукам здружыліся так, што аж дзіва. Падыйдзе козьлік да будкі — брэн, брэн рагамі, а Жук спачатку толькі — «гррр!». А потым-такі раскатурхаецца, вылязе з будкі, панюхаюцца на прывітаньне і пайшлі гайсаць вакол двара! Палётаюць, нацешацца і да сенцаў. Стаяць абодва каля дзьвярэй, чакаюць, каб ім чаго далі. «Вэтэрынар» дык той проста прэцца ў хату ці ў кухню сам, а Жук толькі хвастом павільвае кажнаму, хто ні выйдзе. Гэты хоць трохі сораму меў: яму скажы, дык паслухае, згорбіцца і ў будку; прынясеш есьці — твая ласка, а не — дык і так будзе спаць. А козьлік — ого!
І вось аднойчы яны раптам зьніклі абодва. Апоўдні толькі прыбягае Жук адзін. Віляе, віляе хвастом, быццам нешта хоча сказаць, ды ня можа.
— Дзе-ж ты, нягоднік стары, козьліка дзеў? — накінулася мама. — Скавычы вось цяпер, як сабака, адзін. Сорамна, цьфу!
І што-ж, Жук і праўда стуліўся, прыгорбіўся, быццам ад сораму, і моўчкі палез у будку.
Дзень няма козьліка, другі няма, цэлы тыдзень няма. Мы ўжо так і падумалі, што ён зьгінуў назаўсёды.
Аднак на другім ужо тыдні дачуваемся, што наш «вэтэрынар» жывы, што ён ажно ў Лядах — трэцяй вёсцы ад нас па дарозе да цёткі Марылі. Вось ліха — няўжо яны йшлі туды?..
Я гэта за кіёк і пайшоў у Ляды, кілёмэтраў зь пяць па гасьцінцы. Прышоў, іду па вёсцы. Хацеў толькі каго-небудзь спытацца, дзе тая Янкава Стэпка жыве, у якой апынуўся козьлік, ажно бачу: на нейчым дварэ, у садку, стаіць мой «вэтэрынар!» Стаіць пад яблыняй дыбка і ўсьпінаецца, каб дастаць на галінцы лісток. А вокал яго дзеці.
— «Вэтэрынар!» — гукнуў я яшчэ ад варот. А ён — пазнаў, нябось, — ме-е-е!» — і бяжыць мне насустрач.
— А што, паслухаў, схадзілі? У прочкі хацеў уцякаць!
А ён штурхель мне рагамі. Таксама хацеў-бы нешта сказаць ды ня можа.
Вышла з хаты жанчына, тая самая, мусіць, Янкава Стэпка, ды кажа:
— Гэта-ж я вось раненька вышла на вёску, а ён ляжыць на мастку і ўцякаць не ўцякае. Замарыўся, відаць. Я гэта за рогі яго ды дахаты. А чорны сабака — таксама, мусіць, ваш — за мною «грр!». А я гэта хвартух расьперазала ды як махну на яго, дык ён і пабег ад мяне. Доўга круціўся каля нашай хаты, пакуль малыя, каровы гонячы, не патурылі яго зь вёскі. А гэты, вось бачыш, прывык.
Цётка, дык тая нічога, — бяры, — кажа, калі ён ваш, — але ад малых я ледзь адпрасіўся: прывыклі да казла, не аддаюць.
Начапіў я козьліку аборачку на рогі і павалок з двара.
Мне дахаты сьпяшацца трэба, а «вэтэрынар» — хоць ты яму што хочаш: дрэ-дрэп ды годзе. Папасу я яго трохі каля прысад і далей. Ужо зусім пад вечар дабрылі мы дахаты.
Ну-ж і ўводзіны былі! Распытваюць мяне, сьмяюцца. А малых дык цэлая чарада за намі ўчапілася.
Падвёў я «вэтэрынара» да Жукавай будкі. Вылез Жук, панюхаў козьліка, а той толькі рагамі таўхель яго, а сам адышоўся і лёг.
— А ну, — кажа мне дзядзька Паўлюк, — шасьні гэта, Лявон, на паперку. Гэта-ж, брат, казка, жывая казка! І трэба-ж ліха ім, надумацца ды згаварыцца!..
— «Вэтэрынар!» — кажу я козьліку. А ён толькі павярнуўся.
— Ну што-ж, ідзі раскажы, як вы ў госьці хадзілі, будзем казку пісаць.
А ён навет і ня ўстаў.
І вось я запісаў гэта сам. Праз дваццаць год, а ўсё-ж такі запісаў.