О вы, што век цэлы адзеты і сыты,
І з думкай адной, каб пражыць весялей!
Ці бачылі гора у вёсцы забытай?
Ці бачылі працу загнаных людзей?
Ці гнуўся з вас хто над сахою у полі?
Ці вёз з вас каторы да места дроў воз
На фунт які крупаў, на фунт які солі?
Ці пёкся на сонцы, ці мёрз у мароз?
Палац ваш смяецца з нядолі бядачай,—
Век музыка, песні і сытасці крык.
А там гэт, у вёсцы і стогне, і плача
Ваш брат, пагарджаны галодны мужык.
Пад потам арэ, барануе і сее,
Каб белага хлеба прыдбаці для вас,
А хто ж з вас яго у бядзе пажалее?
Паслухалі ж песні яго вы хоць раз?
Эй! песня ад вас, як ад пнёў, адаб’ецца;
Вы рады б і песню здушыць, апляваць,
Бо ў песнях шмат скаргаў на хціўцаў нясецца,
А ў скаргах бяздольных шмат праўды чуваць.
Гуляйце да часу уцехай шалёнай,
А можа, і памяць надойдзе калі.
Эй! каб не спаткала вас доля Нерона!
Рым можных шаленствы к упадку звялі...
Зайшоў я раз к пану за нейкай патрэбай;
Сяджу, аж тут з вёскі прыходзе мужык,
Худы, чуць жывы, знаць, даўно не еў хлеба,
Хоць, праўда, к бясхлеб’ю з іх кожны прывык.
Уйшоў, ўвесь трасецца, стаіць у парозе,
Баіцца йсці далей, ат, ведама, гад!
Ён толькі адважны дрыжаць на марозе,
Крывавы пот ліці, каб пан быў багат.
Стаіць, і ўздыхае, і слёзы ўцірае,
З нагі на нагу праступае ўсё так,
Гняце, знаці, думка яго неўдалая.
Аж пан запытаўся: «Што скажаш, бядак?»
«Паночку міленькі!—той гэтак азваўся.—
Будзь ласкаў, змілуйся над горам маім —
Дай хлеба ці жыта, я ўсюдых цягаўся,
Нідзе не дастаў, сам галодны зусім.
І дома сямёра дзяцей засталося,
Нятоплена печка, няма што варыць,
А дзеткі заводзяць, а жонка галосе...
Не йдзі хоць у хату, так цяжанька жыць.
Будзь ласкаў, паночку! Як будзе работа,
Я ўдвое за ласку табе адраблю.
Дай з пудзік, мей літасць над нашай бядотай,
Пазыч, бо ці ж буду я грызці зямлю?!»
І моліцца гэтак, і жаліцца гэтак,
А колькі слёз выліў, сам хіба не знаў,
Клянецца на жонку, клянецца на дзетак,
Што ён не гультай, а што Бог гэтак даў,
Што град выбіў збожжа усё да каліўка,
Так збіў, нібы конь пакачаўся ў траве...
А добра ж была так абсеяна ніўка,—
Як глянеш, здаецца, па ёй штось плыве.
«Эй! шчыра, паночку,— ён гэтак гавора.—
З сахой, з бараной увіваўся я ў полі;
Ару, бараную да поту, а скора,
А ўсё каб зрабіці, а ўсё як найболей.
Аж глянуці люба — абсеяў шнур цэлы:
Лялее пшанічка, авёс і ячмень,
Лялее другі шнур з жытцом, ужо белы;
Хаджу і любуюся кожненькі дзень.
Вот, думаю, будзе і крупак, і хлеба,
Што лішняе — ў Мінск павязу і прадам;
Вот будзе і солі, эй, ласкаў Бог з неба!
Аддам ў магазын і падаткі аддам.
Дарэмныя ж думкі былі усё гэта:
Нядолі праўдзівай, знаць, родны я сын!
Дарэмна я біўся вясну так і лета:
Усю маю працу дзень знішчыў адзін.
Раз неяк на небе з’явілася хмура;
Усякі з нас летняму дожджыку рад,
Але тут шла летняя страшная бура...
О, Божа, хаця б не пасыпаўся град!
Гром глуха грахоча пад небам высокім,
Прыціхнулі птушкі, схаваўся каршун,
Мігнула маланка адблескам далёкім,
Ударыў у елку гняўлівы пярун.
Свет пеклам здаецца, зямля раве дзіка,
А неба, сыпнуўшы маланак агнём,
Азвалася бурай шалёнай, вялікай,
Лясы затрашчэлі, дождж лінуў ліўнём.
Пайшоў я назаўтра к пасевам на поле;
Падходжу, дзе жыта, дзе шнур з ярыной,
Хацеў бы вярнуцца, не йсці ужо болей:
І смутна, і жудка, сам неяк не свой.
Прыйшоў, і... затрэсліся ногі і рукі,
Хацеў бы заплакаць — дый слёз не дастаў:
Дзе столькі ўлажыў я і працы, і мукі,
Мае ўсе пасевы з зямлёй град змяшаў»...
Так скончыў няшчасны свой жаль выліваці,
Па твары ж сляза за слязою бяжыць,
Як дзе летняй раніцай на сенажаці
Раса на травіцы вісіць і блішчыць.
Заплакаў бы, браце, я разам з табою,
Дый слёзаў цяперашні свет не ўзнае;
Сіл трэба магутных змаганню з бядою,
А слёзы, брат, высмеюць толькі твае.
Вы скажаце, пэўна, што пан злітаваўся,
Даў хлеба ці збожжа, памог у бядзе?
Ці ж знае, чым гора, хто з горам не знаўся?
Паноў такіх добрых няма, брат, нідзе.
Паны толькі могуць гуляці да поту,
І беднаму гэты пры мне сказаў там:
«Плаціў я улетку табе за работу,
Плаці ж і за хлеб мне: я дарма не дам!»
[1905-1907]