Хто там стогне так на ўзмежку,
На капцы у полі?
Як згубіўшы к долі сцежку,
Як не знаўшы долі.
Ці там вецер водзіць гулі
Так па самагубе,—
Бы сваё дзіцё матуля
Песціць ды галубе?
Ці над бацькаўскай магілай
Жаліцца сіротка,
Ці сваёй шукае мілай
Хлопец-адзінотка?
Ой, не плача брат над братам
На мяжы кургана,
А бядуе так душа там —
Звязана, скавана.
Хто умее слухаць, можа
Шмат пачуць чаго там;
Як прычытвае, нябожа,
Бы Лазар пад плотам.
Не жылося мне даўней так
(Льецца гэткі голас),
Не такі мой быў палетак,
Іншы меў ён колас.
Шла мая ў даль дзіва-сіла,
Як бы хвалі Нёмну;
На касе сваёй насіла
Княжацку карону.
Ніў маіх ніхто б не змерыў,
Не злічыў сялібаў;
Мела ў пушчах многа звера,
Многа ў водах рыбы.
Засядала, расцвітала
За гадамі годы;
Залатыя думкі ткала
З шчасця і свабоды.
Мелі страж гранічны вехі;
Гадавала дзетак
І чакала з іх пацехі,
Як вясною з кветак.
Трох сыноў дала судзьбіна
Да майго парога,
А такія — сын у сына,
Як нідзе, ні ў кога!
Іх пясціла, як умела,
Ласкаю вясёлай;
Красак, сонца не жалела
Я для іх, саколаў.
І раслі яны, раслі так,
Мае княжаняты,
На багацце, на прыбытак,
На вось тое свята.
Як са мною будуць разам
Жыці, панаваці,
Славы быць жывым абразам
У людзей і ў хаце...
Бегам беглі дні і ночкі,
Леты за лятамі...
І павыраслі сыночкі
Самі, як не самі,
Як дубы у полі чыстым,
Як сасонкі ў боры,
Як у небе абадзістым
Тыя свечкі-зоры,—
Так магутны, яснасветны
На пагляд былі ўсе,
Хоць да бою з апраметнай...
Ажна свет дзівіўся!
Ды ўдаліся, ой, сынкі мне
Не аднэй натуры,
Як бы тыя ноткі ў гімне
Цішы і віхуры.
Працавітага быў першы
Складу і нагібу,
Так, здаецца, што й памершы
Ўсё араў, касіў бы.
За другім была ахвота
К лежні, к панаванню;
За чужой бы жыў работай,
Спаў бы да змяркання.
Трэці ўсіх бы толькі мучыў —
Склад меў быці катам,
З паганякаю на ўзруччы
К здзекам быў заўзятым.
Вось такой натуры, складу
Ў іх я дачакала;
На дарма, як мёд-прынаду,
Думка ў думку ткала.
Не прышлось мне жыць на свеце
Ў славе і дастатку:
Загубілі родны дзеці,
Загубілі матку.
І сярэдні, і малодшы,
Родныя дзяціны,
Як мая — пайшлі к салодшай
Ласцы без прычыны.
Ў свет збрылі чужы дзівіцца,
Гнуць у ёрмы шыі...
І ўтапілі ў чужаніцы
Душы маладыя.
Заставаўся толькі старшы
Гаспадарыць дома,
Бо ад тых быў гаспадаршы,
Хоць быў ў іх за лома.
Заставалася адна я,
Сын адзін са мною,
Як той путнік на расстаі,
Летам і зімою.
Сяк ці так, жылось паволі
Ў палавіне з горам —
Тым у хаце, тым на полі,
А другім за морам.
Аж дакучыла, знаць, далей
Недзе так бадзяцца,
І сынкі збірацца сталі,
Ззадалёк вяртацца.
Як прыйшоў дамоў сярэдні,
Выглядаў багата,
Й не пазнаў, як звер паследні,
Ні мяне, ні брата.
Ў плуг запрог свайго браточка
Навек, да сканання,
А мяне асенняй ночкай
Выгнаў на бадзянне.
Як дамоў вярнуўся меншы,
Свету як увідзеў,—
Аказаўся дасціпнейшы,
Чым сярэдні, ў крыўдзе.
Над старэйшым братам ставіў
Стражы і запоры,
Цела ранамі крывавіў,
Здзекаваўся ў горы.
Здзекі далей строіць дай жа,
Ласку з сэрца выжыў:
Суд судзіў, што я — не я ўжо,
І распяў на крыжы.
Так мая краса завяла
І маёй сялібы!
Ліхата апанавала
І капцы, і скібы.
,Адплацілі роднай матцы
Княжаняты-дзеці:
Відмай кінулі бадзяцца,
Сіратой гібеці.
Ходзяць, гоняць сухавеі
Праўданьку святую;
Брата брат не разумее,
Брата брат катуе.
Я на гэтым на кургане
Ўсё сяджу і плачу,
Ўсё чакаю змілавання,
Дый ніскуль не бачу.
Ці апомняцца сыночкі
У сваёй правіне?
Ці загінуць сярод ночкі,
Што і след загіне?..
…..............................................
Стогнуць ветрам калыханы
Ліпы ды бярозы,
А ноч сее скрозь туманы
Золь, слату, як слёзы.
Лапацяць крыламі жудка
Кажаны, начніцы,
Як бы суд спраўлялі тутка
Ведзьмы-чараўніцы.
А душа сама — без хаты,
Знаць, з вялікай мукі
То зрывае з сябе шаты,
То ў крыж зложыць рукі,
То паказвае на плечы,
То капец абойме...
Бог яго усё дарэчы
Зразумее, пойме!
Можа, з іншага хто краю
Скеміў бы сумленне,
Што яна там вычварае
З жалю і цярпення.
Што нам кажа ночкай цёмнай
На мяжы ў пракляцці,
Як Дзяды ў нас векапомны
Стануць адпраўляці.
1912