У страха вочы вялікі.
Да пары жбан ваду носіць.
(Прыказкі)
Ці з ласкі, ці з няласкі Боскай,
Не нашым гэта судзіць зданнем,—
Стаяла вёска бліз Лагойска
З сваёй нудой і нараканнем.
А ў ёй жыў Юрка Данілёнак,
Як нарадзіўся — ад пялёнак.
Быў Юрка чалавек нядрэнны,
Адно быў трохі пустамеля:
Аж так і трэскаюцца сцены,
Як расхлюсціцца мала-веле;
Не раз ён з толку сам саб’ецца,
Ці праўду рэжа, ці смяецца.
А як крыху ён быў падпіўшы,
Свае тады не пазнавалі:
І ў поўнач з папраці расцвіўшай
Зрывае кветку на Купалле,
І на Узвіжанне з звярамі
Гуляе ноч, як з сваякамі.
Няма яму ніякіх страхаў:
Шаптун, вядзьмак прад ім хавайся!
Самога чорта нёс пад пахай,
З самою ведзьмай цалаваўся!
Такі ўжо Юрка Данілёнак,
Як нарадзіўся — ад пялёнак.
Але на нашым зменным свеце
Няма, бач, сталага нічога,
І салаўём падчас запеці
Ваўка прымусяць беспутнога,—
Так наш і Юрка, як ніколі,
Змяніўся з часам паняволі.
Было, як помню, гэта самай
Перад Вадохрышчам куццёю.
Вячэру з’еўшы, да Адама
Сышліся ўсе мы грамадою —
От, пры лучыне ў цёплай хатцы
Паваражыць, пазабаўляцца.
Былі старыя і малыя,
Падросткі, хлопцы і дзяўчаты;
Крычаць адны, смяюцца тыя,
Аж так і рвецца гоман з хаты!
І Юрка тут, і па-сваёму
Прагаварыць не дасць нікому.
Я слухаў, слухаў, ды цярпення
Не стала слухаць перахвалкаў!
Слоў колькі, выйшаўшы у сені,
Шапнуў Лявону і Міхалку;
Пагаварыўшы, зноў прыходзім
І гутарку няўзнак заводзім:
— Хто (тут я к Юрку вокам кінуў)
Адважны з вас такой парою
Ў манеж схадзіць, набраць мякіны
І к нам сюды вярнуцца з ёю,—
Хаця і поўнач ужо пэўне
І першыя не пелі пеўні?—
Тут хлопцы жыва падхапілі:
«Вось Юрка нам дакажа славы!
Ці ж ён бы страху не асіліў?
О, ён для дружбы, для забавы
І ў пекла, калі трэба, сходзе,—
Адважным гэта смех, і годзе!..»
Наш Юрка, хоцькі ці не хоцькі,
Не рад з свайго ўжо выхваляння;
Папхнуўся ў ток той сярод ночкі,
А з ім наш смех і наруганне.
Аж вось, праз нейкіх мінут дваццаць,
Мы чуем: «Гвалт! ратуйце, братцы!»
На двор мы выбеглі ўсе гурмам.
Ляціць наш Юрка, як здань, белы,
У сенцы, ў дзверы валіць штурмам,
Як ліст ад ветру, дрыжыць цэлы;
Убег у хату, дух не змене,
Як бы у чортавай быў жмені.
Мы ўсе яго давай у хаце
Прыводзіць к ладу і спакою,
Давай смяліць, давай пытаці:
— Што, гавары, было з табою?—
Той, страх змагаючы авечы,
Пляце няствораныя рэчы:
— О, Езу! Божа мой вялікі,—
Ён так расказ пераплятае.
— Я чуў няземскія там крыкі,
Была там сіла незямная!
З усякім страхам я пазнаўся,
А з гэткім век не спатыкаўся!..
Іду ў манеж я той Рыгораў,
Прыйшоў і мацаю у куце,
І думаю сабе ўжо скора
Да вас з мякінаю вярнуці;
Аж калі хапну я за нешта —
І сіл маіх прапала рэшта!..
Згубіў і памяць, і адвагу,
Дрыжу, хістаюся, як колас,
І не магу, і даў бы цягу,
А тут — бух! нейкі страшны голас:
Ні чалавечы, ні сабачы,—
Люцыпар з пекла не іначай!
Сабраў я тут астаткі сілы
Ды як нагамі не задыдню!
Хоць бы схавацца да магілы,
Але ўцячы ад гэтай злыдні!
І прыляцеў к вам гэтак, брацці,
Вы ж прэце чорта выганяці! —
І ўсім не па сабе нам стала:
Мурашкі бегаюць па целе,—
А што, як праўды тут нямала
І ўбіўся чорт на самым дзеле?
Але ўсе надрабляем мінай
І ў ток збіраемся з лучынай.
Ідзём. І Юрка дрыпе ззаду.
Прыйшлі. З увагай, як належа,
Давай шукаць пужалу, здраду
Па ўсіх вуглах, кутках манежа.
Аж бач — у куце, у мякіне,
Ляжыць свіння, як усе свінні!!!
Усе ў рогат! кпінкі і прытыкі
Пайшлі у ход на ўсе староны:
«Зух Юрка! Чорт жыў і вялікі!»
«Ці не пагнаць вадой свянцонай?»
А Юрка... Юрка з пустамелі
Стаў з часам смелым і на дзеле.
[1908]