Руская балада. XVII стагоддзе
Ратай ідзе паціху за сахою,
Што так спавольна сунецца ў зямлі,
І часта ўсё спыняецца — цягло
Стамілася: ў пярэдыхах маленькіх
Чуваць, як цяжка хакаюць траіх.
Але іх не падгоніш, «Но!» не крыкнеш,
Не свіснеш ёмка пугаю-звіванкай,
Якую ўзяў з сабой ратай па звычцы
І круціць сарамяжліва ў руках...
Тут пуга не патрэбна — сошку цягнуць
Сівая маці з прыгажуняй-жонкай,
А каля іх, нібыта жарабятка,
Шчыруе прыпражны сынуля-жэўжык —
Ён напінаецца, здаецца, больш за ўсіх.
Ратай ласкава так глядзіць на сына
І просіць:
— Ты цішэй цягні, Івашка,
А то не паспяваю за табой я,—
Саха ляціць, нібы за жарабком...
І раптам да ратая незаўважна
Пад’ехала людзей на конях процьма,
А іх галоўны (мусіць, пан вялікі:
Зялёныя саф’янавыя боты,
Кафтан на ім,— ды гэткі ўжо шыкоўны,
На галаве — з чырвоным верхам шапка...)
Знячэўку крыкнуў:
— Што ты робіш, кат!
Як ты пасмеў араць зямлю на людзях?!
Ратай збялеў і пану — бух! — у ногі:
— А што ж рабіць мне, беднаму, паночак:
Каня няма — забралі за падаткі.
— Эх ты, мужчына! — пан злуе і злазіць
З каня свайго і аксамітны повад
У чорныя парэпаныя рукі,
Якія ўсё яшчэ дрыжаць ад страху,
Ён аддае:
— Бяры майго — ары,
А я твайго у пана забяру...
І сам пайшоў.
І коннікі за ім ,
Паехалі паволі.
А ратай
Стаяў з канём і ўсё, як ашалелы,
Сябе шчыпаў, каб неяк апрачнуцца,
Калі ўсё гэта сон. А потым
Шчыпаць каня пачаў.
О, радасць! —
Конь селяніна раптам убрыкнуў!
Ратай стаіць з рассечанай губою,
Размазвае па твары кроў, смяецца
І радасна крычыць:
— Івашка!
Дык конь жа, брат, сапраўдашні, не прывід
Зірні, як моцна б’ецца капытом!
А сын глядзіць на пыльную дарогу,
Дзе ўперадзе вялізазнага войска
Пайшоў багаты пан той пехатою
(На галаве — з чырвоным верхам шапка,
Кафтан на ім — ды гэтакі шыкоўны,
Зялёныя запыленыя боты...)
Па іхняга каня да багацеяў
Пайшоў незразумелы гэты пан —
Сцяпан Разін.