На павароце вуліцы каля раймага стаяла некалькі чалавек, і па нечым вельмі няпэўным можна было адразу прызнаць, што гэта чакальнікі падарожных машын. Яшчэ да таго, як нехта з іх падняў руку, Майбарада рэзка затармазіў сваю трохтонку. Ён зрабіў гэта вельмі ўпэўнена і незалежна, так, як робяць усе шафёры на ўсіх дарогах, даючы зразумець, што спыняецца не дзеля пасажыраў, а дзеля больш важнай патрэбы: забегчы купіць папярос. Не спяшаючыся, адчыніў дзверцы, вылез з кабіны, бухнуў нагою па пакрышцы. На запытанне: «Ці далёка, таварыш шафёр?» - няўзнак адказаў, куды едзе, і спакваля пайшоў у краму.
- Ну, сядай, каму ў дарогу! - коратка дазволіў, выйшаўшы адтуль. - Толькі, вядома, хто з грашыма, - дадаў як бы між іншым, але строга.
Нам трэба будзе праехаць кіламетраў з восемдзесят, аж у другі раён, у прамысловую арцель «Драўніна». Учора я пералічыў туды праз банк пяць тысяч рублёў, узяў з сабою копію плацёжнага даручэння, і цяпер мы едзем, каб адразу зрабіць аж дзве справы: Майбарада нагрузіць піламатэрыялаў, а я ў бухгалтэрыі праверу нашы фінансавыя дачыненні.
Выехаўшы за мястэчка, Майбарада дае поўны газ. Дарогу ён ведае на памяць. І яму няма чаго баяцца ні калдобін, ні крутых паваротаў: усё гэта машына ведае нібы сама. Ён вядзе машыну як лепш не трэба. Гэта ведае ён сам і таму мае поўнае права трымаць сябе ўпэўнена і незалежна. І так, каб кожны бачыў, што ён не раўня каму другому. Седзячы поруч у кабіне, я гляджу на яго збоку і нібы ўсяго чытаю. Мажны, дужы, плячысты, у сваім камбінезоне, які падкрэслівае яго павагу да свае прафесіі, Майбарада сядзіць, як цар, - адкінуўшыся да спінкі сядзення, надаўшы твару рысы велічнай спакойнасці. Рукі яго ляжаць на рулі лёгка, нібы толькі для таго, каб адпачыць на ім, а павароты робяцца як бы самі. Нага ляжыць на педалі таксама быдта для прыліку, проста толькі таму, што так зручна. Можа, гэтая свабоднасць перадаецца ўсёй машыне: яна імчыць весела, роўна, ажно пасвіствае вецер. Адно, што занята ў Майбарады, - гэта вочы: яны ні на імгненне не адрываюцца ад дарогі. Але Майбарада не хоча паказаць нават гэтага. На яго можна залюбавацца. І я ведаю, што ўвесь гэты выгляд Майбарадзе вельмі патрэбен. Гэты выгляд як бы гаворыць: «Гэта едзе не абы-хто, а Майбарада. То-та ж, а вы ўсе кажаце, што Майбарада ў вас чорт ведае што».
Нарэшце позу трымаць робіцца цяжка.
- Ну як? - пытаецца ён, не адрываючыся ад дарогі, і твар яго ледзь прыметна святлее.
Я ведаю, пра што ён пытаецца, - пра машыну. Гэта яго гордасць. Гады два валялася на нашым двары разбітая трохтонка. Мачылі яе ўсе дажджы, абдзімалі ўсе вятры і сушылі ўсе сонцы. Час ад часу шафёр кінафікацыі ці маслапрома, падцікаваўшы, калі нікога не было на двары, забягаў і цішком выкручваў якую дэталь. Паступова яна пачала выглядаць як шкілет, абглоданы ваўкамі: без скатаў, без дзверцаў, з паабдзіранымі бартамі, з патрэсканым абаранкам руля ў пустой кабінцы. Зайшоў неяк на двор Майбарада, агледзеў усё гэтае дабро, уздыхнуў і падрадзіўся паправіць. «Толькі з адною ўмоваю, - сказаў ён нашаму загадчыку, - што ў чужыя рукі я ўжо яе не аддам». - «Тым лепш, - сказаў наш загадчык, - сам зробіш, сам і ездзіць на ёй будзеш». Адтарабанілі мы яе тады ў механічную майстэрню ў саўгас, заключылі ўмову на капітальны рамонт. Але Майбарада не астаўся: ён паехаў разам з машынаю. Ён хацеў, каб уся работа ішла ў яго на вачах. Ён бракаваў работу, перарабляў, сварыўся, мірыўся, не аднойчы распіваў пляшку гарэлкі з майстрамі, з шафёрамі, з начальнікам гаража, каб дастаць дзе якую патрэбную дэталь або сабраць які вузел. Сам лазіў пад машынаю і на лапатках і на чэраве. Праз два месяцы прыкаціў на новенькай машыне, толькі што пафарбаванай у бледна-зялёны колер. І з таго часу пачаў шафёрыць. Час ішоў, машына бегала як мае быць. Майбарада лічыў яе лепшай за самыя лепшыя маркі на свеце і не прапускаў выпадку, каб не падкрэсліць, што гэта справа яго залатых рук.
- Што ж ты маўчыш? - патрабуе адказу Майбарада. - Машына, пытаюся, здорава бегае?
- Здорава, Якаў, - кажу я вельмі пераконана. - Я нават не чакаў, што яе можна паправіць.
- То-та ж, - кажа ён здаволена. - А ўсё гэта зрабілі рукі Майбарады. Не машына, а - звер! Чортава сіла! От пабачыш, колькі я на яе нагружу. А матор як працуе - чуеш?
Я стараюся прыслухацца, як працуе матор, але нічога асаблівага не магу распазнаць. Гудзе роўна, настойліва - можа ў гэтым і ёсць яго адмысловасць?
- Але, - кажу я, не паказваючы, аднак, што ў гэтай справе вялікі невук.
- У Майбарады ўсё павінна быць так, - кажа Майбарада, раптам хмурнеючы. - Майбараду толькі трэба паважаць трохі, як кожнага чалавека.
- А цябе і паважаюць, Якаў Міхалавіч.
- Можа і паважаюць, ды толькі не ты, Ян Аляксеевіч.
Мільгануў толькі што папраўлены, яшчэ са свежымі сасновымі балясамі мосцік. Мінуліся два прыдарожныя курганы з рыжай рэдкай травой наверсе - сведкі незапамятнай старажытнасці. Паказаўся лясок; машына ўскочыла ў яго, і ён нібы пакланіўся, расступаючыся і кладучы перад машынаю бясконцую стужку дарогі. За лесам адразу дарога крута пайшла ўніз, адкрыўшы перад намі далячынь. Пад гарою ў нізіне, як на карце, нанізанае на пакручастую нітачку рэчкі, раскінулася Вераб'ёва з жылкамі вулачак, з пункцірамі платоў на агародах, з чародамі гусей на паплавах уздоўж рэчкі, з чырвонымі цаглянымі будынкамі МТС наводшыбе.
У першай вулачцы забарабанілі па кабіне, але Майбарада не суняўся. Уехаўшы ў сяло, ён крута павярнуў направа, праехаў высокі драўляны мост і затармазіў каля чайной, дзе звычайна спыняюцца ўсе шафёры. Адчыніў дзверцы, не вылазячы пачакаў, пакуль падыдуць пасажыры разлічыцца. Падышло чалавек пяць, астатнія ехалі далей.
- Колькі, таварыш шафёр? - запытаўся першы, невысокі мужчына з палявой торбачкай пад пахай, не то палявод, не то канторскі работнік МТС.
- Сам ведаеш, чаго ж пытацца, - адказаў сурова Майбарада.
- Пяцёркі хопіць?
- Хопіць.
Майбарада палажыў пяцёрку ў верхнюю кішэньку камбінезона.
Чалавек у плашчы і ў пакамечанай кепцы працягнуў грошы не пытаючыся. Майбарада моўчкі ўзяў.
- Калі ласка, таварыш шафёр! - нечая рука падавала тры рублі.
Майбарада бліснуў вачыма. Высокі, танклявы, яшчэ малады, няйначай студэнт, чалавек глядзеў дабрадушна, выказваючы шчырую ўдзячнасць за паслугу.
- Куды вы іх тыцкаеце? - груба сказаў Майбарада. - Хіба не бачылі, як плацяць другія?
- Як вам не брыдка, таварыш шафёр. Я плачу так, як заплаціў бы на аўтобусе.
- То трэба было і чакаць аўтобуса. Можа абышлося б і дзешавей. Або можна было і пехатою адбарабаніць.
- Эй, абдзірала! На казённай машыне, дый...
Дастаўшы яшчэ два рублі, чалавек кінуў іх у машыну і скоранька пайшоў, махнуўшы рукою.
- Іч ты, разумнік! Толькі яму дарагі рубель, а Майбарадзе ён не патрэбен, - наўздагон яму кінуў Майбарада, разлічваючы на маё спачуванне.
Нехта яшчэ моўчкі працягнуў пяцёрку.
Майбарада пералічыў грошы, палажыў у кішэньку.
- Можа зойдзем падсілкуемся? - запытаўся, яўна адчуваючы сябе ніякавата перада мною.
- Не.
- Як хочаш, а я забягу.
Праз хвіліну Майбарада вярнуўся, рукавом выціраючы губы.
- Хто ў Шылу, або ў Ленінку, або ў самыя Гайнічы, садзіся! - апавясціў ён народу, які таптаўся каля машыны, хто з клункам, хто з чамаданчыкам, чакаючы яго. - Але загадзя кажу: толькі з грашыма.
- У Ленінку, дзеткі, едзеце? - відаць не дачуўшы, кранаючы Майбараду за рукаў, папыталася старая бабулька ў хустцы, завязанай пад бараду. У руках яна трымала хатулёк, увязаны ў нейкую крамніну - не то злівачак, не то кадаўбец. Перад дужым Майбарадам была яна вельмі маленькая, слабенькая, можа нават хворая.
- Даедзеш, бабка, даедзеш, сядай. Памажыце ёй там, хлопцы, залезці! - крыкнуў ён мужчынам у кузаве.
Ён сеў у машыну, румяны, здаровы, нават павесялеўшы.
- Цяпер без перасадкі, Ян Аляксеевіч, да самых Гайніч.
Дарога наша пайшла цяпер па добрай роўнай шашы, і за сялом Майбарада пускае машыну на поўную сілу. Ён дастае папяросы, прыкурвае, і я толькі дзіўлюся, як ён робіць усё гэта спакойна, упэўнена, не паменшваючы ходу, не пакідаючы глядзець на дарогу, не перастаючы кіраваць рулём. Нават запалку выкідае за дзверцы неяк вельмі ёмка: нібы сам вецер забірае яе ў яго з рук, робячы яму паслугу.
Аднак твар у Майбарады паступова хмурнее. Зноў нешта гняце яго.
- Не шануеш ты добрых работнікаў, Ян Аляксеевіч, не цэніш, - нарэшце гаворыць ён, не маючы сілы маўчаць.
Я чакаю гэтай гаворкі даўно. Я ведаў, што Майбарада пакарыстаецца нашай паездкай, каб нарэшце выказаць усе крыўды ў абставінах, так сказаць, неслужбовых. Гэта гаворка будзе пра грошы. Майбарада глыбока ўпэўнены, што я яго незаслужана крыўджу. Ён мала зарабляе. Лепш кажучы, ён зарабляе многа, але гэтага яму мала. Не па яго размаху. Ён павінен зарабляць больш. А я кожны раз раблю якое-небудзь кепства, каб не даць яму зарабіць: то не правяду акта на буксоўку, не спішу бензіну на перапал, то не прыму пуцявога ліста, западозрыўшы ў ім не вельмі хітрую недакладнасць. Гэта больш за ўсё крыўдзіць Майбараду. Я лезу туды, куды мне не асабліва і трэба тыкаць носа. «Падумаеш, закон мне - бухгалтар! На тое ёсць начальнік. А начальнік, можа, пра гэта даўно ведае ці сам закамандаваў. Што табе да таго, як хто зарабляе? Майбарадзе кожны рубель дарагі, і ты яму яго аддай. От які твой павінен быць закон...»
Гэтая хцівасць да грошай у Майбарады мяне дзівіць і абражае. Дзівіць і абражае, можа, таму, што Майбарада не такі ўжо благі чалавек. У ім ёсць і многа харошага, чалавечага. Ён шчыры і ўвесь непасрэдны. Шчыра ён працуе, не шкадуючы ні сваіх рук, ні часу, шчыра можа злавацца, радавацца і - нават плакаць. Аднойчы я бачыў, як ён плакаў ад свайго сямейнага гора, калі былі нелады з жонкаю, - чыста, не хаваючыся, як дзіцянё, выціраючы кулаком слёзы. Калі ён памыляецца ці гневаецца, то таксама шчыра, і я ведаю, што лічыць ён мяне ліхім чалавекам ад пераканання. Ён шчыра ўпэўнены, што сапраўды не ён, а я ўсё раблю незаконна. А ці магу я рабіць патачку гэтай чалавечай слабасці?
- Ну от скажы, Ян Аляксеевіч, чаму ты таго пуцявога ліста не правёў? - пытаецца Майбарада якраз пра нядаўнюю сваю крыўду.
- Бо такой работы ў нас не было, - кажу я спакойна, як адбываючы павіннасць. - Мы нікуды не вазілі жвіру.
- Але ж прараб падпісаў, ён прыняў работу.
- Я правяраў: такой работы не было, Якаў. Ты, мабыць, рабіў паслугу самому прарабу.
- Я не за грошы яе рабіў, а ад павагі - як чалавеку. Так, як зрабіў бы табе або другому. Я ж не такі бессардэчны, як ты.
- Не магу, Якаў, я прыняць таго ліста. Не магу.
- Але ж я працаваў! І бензін паліў!
- Ну, от бачыш, зноў прыйдзецца вылічваць. А ты будзеш злавацца на мяне - мала зарабіў. Зноў буду вінаваты я. Ты бачыш, Якаў, як выходзіць? Ты падумай, што ты гаворыш!
Майбарада маўчыць. Я ведаю, што ён не згодзен са мною. Прараб прарабам, а пуцявы ліст падпісаны, і я мог бы яго смела правесці. Законнік! Ён успамінае другую крыўду, можа нават куды большую:
- Ну, а пяцьсот рублёў навошта ўтрымаў?
І пра гэта мы гаварылі не раз. Але я цярпліва зноў тлумачу:
- Ты сам добра ведаеш, што ўзяў іх пад справаздачу. Ты павінен быў іх або вярнуць, або апраўдацца дакументамі.
- Я не ўкраў іх - вунь яны ўсе на машыне. Думаеш, чаму ў мяне машына бегае, а не стаіць, як у другіх? Бо ў мяне ёсць і запасныя часткі, і інструмент.
- Веру, што ты купіў інструмент. Дык жа дай справаздачу.
- А як я дам яе? Я купляў у людзей, дзе папала, ты ж распісак не прымеш?
- Не.
- Значыць, няхай цярпіць Майбарада? Ён багаты!
- Якаў, пакінь прыкідвацца, - нарэшце кажу я рэзка, хочучы скончыць гаворку. - Я ведаю, што ты ўжо тройчы акупіў гэты інструмент, і нават з дазволу начальніка, праўда ж? Дзе ты з машынаю быў увесь дзень у чацвер? А ўчора звечара куды машына хадзіла цішком? Пуцявых жа лістоў няма? Як табе не брыдка, Якаў! Цябе трэба караць!
Майбарада сплёўвае за дзверцы, гэтым як бы ставячы кропку. Машына імчыць, мы нават не заўважылі, што так многа праехалі. Шаша перад намі набягае і набягае, то выпучваючыся, то ападаючы ўніз, загінаючы то ўправа, то ўлева, ледзь паспяваючы паказваць свае падарожныя знакі то клічнікаў, то зігзагаў. Звешваючы ніткі правадоў, мінаюцца і мінаюцца тэлеграфныя слупы, нібы стараючыся нас перасцігнуць і кожны раз закідаючы правады наперад. Наўздагон выцягваюць вецце кусты, дарэмна просячы пачакаць. Паказаўшыся наперадзе, сустрэчныя машыны пагрозліва растуць і тут жа знікаюць, на адно імгненне злосна хапаючыся ветрам за борт. Матор гудзе да таго імкліва і роўна, што робіцца страшна ад яго спакойнай, настойлівай сілы.
- Табе трэба часцей бываць у дарогах, Ян Аляксеевіч, - кажа Майбарада другім, памяркоўным тонам.
- Чаму?
- Можа, тады ты сам пабачыш і што такое буксоўка, і перапал гаручага, і аварыя ў дарозе. Тады, можа, і акты пачнеш лягчэй прымаць. Памякчэеш.
Ясна, што гаворка ідзе на прымірэнне. Я разумею яе так: «Ну добра, дапусцім, што раблю я крыху незаконна, - нібы гаворыць Майбарада. - Але ж хіба ты не можаш сяды-тады саступіць закону? Тут жа ніякай правінкі няма, калі найпершы закон - чалавек. Ці табе баліць ад таго, што Майбарада будзе мець лішні рубель?» Але я не магу ні кропелькі саступіць, бо тады Майбарада сам жа першы не будзе мяне паважаць.
- Але ж тады я буду ведаць і другое, Якаў Міхалавіч, - кажу я яму ў тон. - Буду ведаць, напрыклад, як збіраюць грошы ў дарозе, што пішуць у пуцёўкі і што робяць за пуцёўкамі. Нават буду ведаць таксу, што за кожны рэйс у лес па дровы Дубіцкаму ці Жывіцу бярэцца па сто рублёў.
Маўчым. Мы сказалі адзін аднаму ўсё, хоць добра ведаем, што адзін аднаго не пераканалі.
Шыла набегла на нас неспадзеўна, раскінуўшыся наабапал шашы шырока забудованымі дамамі, высокім пабеленым клубам на самай гары. Майбарада суняўся, не даязджаючы яе. Сабраў з пасажыраў грошы. Вылезла чалавекі чатыры. Грэбліва ткнуў у кішэню колькі паперак: што гэта за заработкі!
Звярнулі налева. Цяпер наша машына пайшла мякка, пагойдваючыся на гладкай няроўнасці поплаву. Слядоў дарогі было многа, Майбарада выбіраў больш біты, штораз кідаючы машыну то ўправа, то ўлева. Перад выбоінамі ён тармазіў, і машына паслухмяна прыпынялася, нібы прыглядаючыся, ці глыбока там, а перайшоўшы пярэднімі коламі, спяшалася выскачыць на пагорак. Яна то бегла весела, жвава, калі было роўна, то гула і стагнала, быдта злуючыся, што яе не пускаюць, калі траплялі ручаіны і калдобіны.
Аднак вельмі хутка нізіна мінулася, і машына пакаціла зноў весела і лёгка. Цяпер мы ехалі дарогамі, якія называюцца селавымі і хараства якіх ніхто не здолее апісаць.
То мы ехалі сенажацямі, усыпанымі кветкамі, якія напярэсцігі кланяліся і заклікалі спыніцца і палюбавацца на іх. То траплялі ў малады бярэзнік, і ён, паварочваючыся перад намі, выхваляўся і паказваў усе свае ўборы - і белыя ў карунках сукенкі, і параспусканыя каснікі тонкага вецця; ён то хаваў ад нас дарогу, падступаючы зусім блізка і блытаючы яе ў сваіх нагах, то раптам выпростваў і рассцілаў яе перад намі, гасцінна запрашаючы ў мяккія цені. То мы плылі, як па моры, у бяскранніх палях збажыны, у хвалях якой млела і паласкалася сонца. То бачылі, як у неба, цягнучы за сабою бясконцую нітачку песні, падымаецца і трымціць жаваранак; то як кружыць коршак, выглядаючы сабе здабычу, і раптам, бліснуўшы на сонцы косым крылом, кулём кідаецца ўніз, як нажом разрэзваючы паветра.
- Грошы, Ян Аляксеевіч, кожнаму патрэбны, і ты мяне гэтым не сарамаці, - кажа Майбарада, нібы хочучы ў нечым усё ж апраўдацца. - «Буду ведаць, як зарабляюць грошы ў дарозе...» А што - мо задарам? Не, браце, я свайго не папушчу!
Я не адказваю: гэта ўжо не паможа нашым спрэчкам. Майбарады я не папраўлю, а ён не паправіць мяне. Гэта апошнія іскры пратэсту, яны ўспыхваюць яшчэ на імгненне, каб патухнуць зусім.
Дарога выйшла на скрай узгорка, адкрыўшы перад намі новыя краявіды. Справа ляжала нізіна, спрэс укрытая лесам. Гэта быў нават не лес, а шырознае мяккае мора яго верхавін, го густа-зялёных там, дзе стаяў сасоннік, то з жаўтаватым адценнем, дзе ў сваім вечным шолаху трапеча лістота асінніку ці таполяў. Часамі пракідаліся прасветліны, - мабыць, там прайшлі пажары, і маладняк не паспеў яшчэ набраць свае сілы. А за нізінай паступова, адна за адной, падымаліся горы, укрытыя тым жа лесам, і контуры іх то вырысоўваліся ясна, то зліваліся ў сіняватай смузе аж да самага гарызонту. Часамі вылучаўся на фоне далёкай смугі няроўны грэбень вяршынь, часамі вышэй за другіх падымалася адна якая сасна, стоячы, як вартавы, над гэтым спрадвечным царствам дзіўнот.
Я пачынаю марыць. Вось на той, самай блізкай шырокай гары, край якой мякка сплывае ў нізіну, я хачу ўявіць горад. Адсюль я бачу, як сярод сосен узвышаюцца дзіўныя палацы, ляжаць асфальтам залітыя вуліцы, у задуменным гомане стаяць паркі. Не паркі ў горадзе, а горад, пабудаваны ў суцэльным парку з непачапанага лесу. Увечары заззяюць там гірлянды агнёў, напоўніўшы ўвесь гэты край адвечнага хараства казачным святлом. Як хораша там жыць чалавеку, думаю я і пачынаю верыць, што гэта недалёкая будучыня. І хіба не робім гэтага мы ўжо цяпер, на вуліцах саджаючы кветкі і ліпы, паркамі займаючы цэлыя кварталы, садамі высаджваючы дарогі кароткіх і доўгіх шляхоў. Будучыня! Ці не для цябе нам так хораша хочацца марыць?
Люблю дарогі! У дарогу я магу ехаць у любы час, у любое надвор'е і ніколі не скажу, што стаміўся. Дарога не то маладзіць мяне, не то абнаўляе, не то поўніць нечым вельмі патрэбным, жывым, энергічным. Дарогамі апавіты ўвесь наш край, і колькі б ні ездзіў па іх - з кожным разам будзеш усё больш і больш любіць яго. Там сустрэнуцца людзі, пазнаўшы якіх, ты сам станеш лепшы, чысцейшы. Там народзяцца думы, з якімі хораша і памаўчаць, і памарыць.
- Ленінка, - кажа Майбарада. - А за ляском, што наперадзе, будуць і нашы Гайнічы. Кіламетраў з восем асталося.
Гэта Майбарада гаворыць, каб сказаць, што ён канчаткова са мною мірыцца, што цяпер мы можам быць з ім нават сябрамі.
Машына праскаквае праз невялікі гаёк і спыняецца на палянцы каля старой сасны, што ўсыпала дол шурпатымі шышкамі і выцягнула абслізганае карэнне цераз дарогу. За сасной ідзе паварот на сяло. Яно паказалася неспадзеўна - невялічкае, новае, з кучаю акоранага бярвення наводшыбе, са свежымі трэскамі ля яго, - нібы аднекуль выскачыла, каб пахваліцца сабою. Ля бярвення ходзяць куры. З вуліцы на поплаў жыватастая свіння важна, самавіта выводзіць двух парасят. Майбарада выходзіць з кабіны, выцягваецца на сонцы, чакаючы, пакуль павыходзяць пасажыры. Тут ён бярэ розна: з каго пяцёрку, з каго дзесятку, у залежнасці ад таго, дзе хто садзіўся. Нехта сеў пад Шылою - Майбарада бярэ з яго траяк.
- Ладна, хопіць, - кажа ён прабачліва чалавеку.
Апошняй да Майбарады падышла бабка. Яна торкнулася рукою ў свой хатулёк, завязаны крамнінаю, дастала адтуль два яечкі і сунула іх у руку Майбарадзе. Майбарада перамяніўся ў твары, размахнуўся і пляснуў яйкі аб дол. Яны разбырзнуліся, абдаўшы жоўтымі пырскамі Майбарадаў кірзавы бот.
- Ты здзекуешся, бабка, з мяне! - крыкнуў Майбарада, шалёна чырванеючы і наліваючыся гневам.
- Дзеткі мае, - кажа бабулька, - няма ў мяне грошай, каб я так жыла. - Галава ў яе трасецца, выцвілыя вочы моргаюць, макрэюць слязьмі.
- Прадаваць дык было што, а расплаціцца няма чым! - з нянавісцю глядзіць Майбарада на хатулёк.
- Не прадавала я, дзеткі, ездзіла да сына. Вазіла гасцінца, а ён прагнаў мяне.
- Як? - нечакана прыслухоўваецца Майбарада.
- Сын у мяне, дзеткі, нелюдзь такі. З'ехаў з дому, пакінуў калгас і не тое, каб мне, старой, памагаць, дык яшчэ мяне ўсю абшастаў. Усё да ніткі спрадаў і яшчэ гневаецца, што не памагаю. А дзе я вазьму? Цяпер хварэе, ляжыць у бальніцы, можа ад гарэлкі гэтай праклятай. Сабрала яечак яму, павезла. Дык жа прагнаў, што не прывезла грошай.
- Дык гэта сын у цябе нягоднік такі? - пытаецца злосна Майбарада.
- Што ж я вінавата, дзеткі. Няшчасце маё.
Майбарада спахмурнеў. Ён толькі цяпер зірнуў на бабулю і ўгледзеў, што яна зусім старая, нямоглая, што ў яе вельмі сухія, спрацованыя рукі. От і гэтую яго натуру я добра ведаю: лёгка адгукнуцца на чужое гора. І таксама шчыра, усёю душою. Я ніколі не мог памірыць у ім гэтых дзвюх супярэчнасцей.
Грошы ў Майбарады ляжалі ў кішэньцы камбінезона, адтатурчваючы яе і вытыркаючы пакамечанымі краямі. Майбарада выняў іх, аддзяліў дзве пяцёркі і палажыў назад у кішэньку, а рэшту, поўную жменю, сунуў у руку бабульцы.
- Ідзі, маці, не журыся надта. Такога сына не варта нават і ўспамінаць.
Скоранька сеўшы ў машыну, Майбарада выводзіць яе на дарогу, і мы едзем далей - у Гайнічы.
- Ну і пагода сёння, Ян Аляксеевіч, а? Ты толькі паглядзі, ты палюбуйся! - кажа ён, і я разумею, што дагэтуль не бачыў ён ні сонца, ні траў, ні людзей - нічога. - А едзем мы здорава! Дый рана яшчэ: паспеем і нагрузіцца, і вернемся дахаты завідна, - кажа ён лёгка.
Твар у яго светлы, чысты. Такая ж светлая і чыстая перад намі дарога.
1957 г.