Прыгожыя ў нашых мясцінах лясы. Хораша паблукаць па іх тады, калі толькі што пачынае абуджацца зямля. І хоць няма яшчэ таго прывычнага ляснога гоману, але адчуваеш сябе там і лягчэй і вальней.
Учора я таксама падаўся ў гай. На дварэ сакавік, а не вытрымаў — пайшоў. Доўга хадзіў ляснымі сцяжынамі. Ужо было хацеў падацца дадому, як раптам пачуў ціхую песню. Гэта было так нязвыкла, што міжволі спыніўся і прыслухаўся. Мне падалося, што я недзе чуў гэты голас. І песня была пра самае светлае на зямлі...
Я не памыліўся. Па сцяжынцы ў мой бок, трымаючы пучок вербалозу, ішла яна. Спынілася, заўважыўшы мяне, і сумелася. Але тут жа знайшлася:
— Коцікі распусціліся... Ля рэчкі...
Яна шчакою прытулілася да залацістых галінак і засмяялася:
— Цёпленькія...
А потым схамянулася, змоўкла і найшла, таропка, у бок вёскі.
Я чакаў, што зноў пачую песню, але дарэмна...
Вярнуўся дахаты і доўга дакараў сябе, што пайшоў у той гай. Сядзеў бы, думалася, у хаце, уткнуўшы нос у кніжку, і ўсё было б добра. Хутка скончыўся б адпачынак, і я паехаў бы ў горад. Ды і Наташа жыла б спакайней. Я ж бачыў, як уразіла яе наша сустрэча. Ад нечаканасці нават не прывіталася...
Ды хто я цяпер ёй? Так, аднавясковец.
Даўно гэта было. У дзесяты клас хадзілі ў суседняе сяло толькі мы з Наташаю. Нас нават пасадзілі за адну парту. Мы пасябравалі.
...Добра помню той дзень. Першыя кволыя ручаінкі струменіліся па снежных каляінах. Мы ішлі і радаваліся блізкай вясне.
— Усё ж, Наташа, я на табе... ажанюся...
Яна здзіўлена паглядзела на мяне і засмяялася:
— Дурань!
Сыпануў першы, споры і не такі яшчэ цёплы дожджык. А я стаяў і глядзеў на яе сляды, якія раставалі, сінеючы, у цаліку, і нічагусенькі не мог зразумець.
Аднойчы наша хімічка тлумачыла новую формулу, а я пісаў на лістку паперы: «Скончым школу і распішамся». Наташа адказвае: «Не дуры».— «Распішамся і паедзем у горад»,— стаю я на сваім.— «Я з вёскі не з’еду»,— піша яна.— «Чаму?» «— «Пасаг у мяне нялёгкі...»
Я некалькі хвілін удумваюся ў сэнс яе слоў і здагадваюся: яна гаворыць пра бацьку. Тут жа адказваю: «Будзем дапамагаць. Ды ён і не вечны...»
Прачытала мае апошнія словы і збялела. Глянула чужымі вачыма ў мой бок, разарвала лісток і адвярнулася...
На выпускным вечары былі таксама чужымі. Я адчуваў, што тады пакрыўдзіў Наташу, але нічым не мог апраўдацца перад ёю.
А перад ад’ездам у інстытут пайшоў вечарам у другі канец вёскі. Гародамі даплёўся да іхняй хаты і пастукаў у дзверы.
— Чаго грыміш? Не бачыш, ці што?
Я здрыгануўся. Асіплы мужчынскі голас, здавалася, чуўся з-пад зямлі. Азірнуўся і толькі тады ўбачыў на прызбе дзядзьку Хвядоса. Яго калясачка на гумавых колах стаяла побач, пабліскваючы адшліфаваным донцам-сядзеннем. Гаспадар неяк дзіўна перакуліўся на адным месцы, правай рукой падняў гэты вазок, паставіў на прызбу і ўжо ціха сказаў:
— Прысядзь. А то на прызбе, чаго добрага, штаны вымажаш...
Мы сядзелі і маўчалі, занятыя сваімі думкамі. Я час ад часу кідаў позірк на гэтага пажылога ўжо чалавека, і мне рабілася няёмка. Побач з ім – бязногім і скалечаным – я здаваўся , асілкам, але адчуваў сваю нікчэмнасць...
Глядзеў на натруджаныя, мазолістыя рукі Хвядоса, якія спакойна ляжалі тым месцы, дзе павінны былі быць калені, і нечакана сказаў:
– А Наташа ваша... харошая...
У адказ пачуў:
— Не ў маці пайшла...
Вечар выкаціў на канёк суседняй хаты поўню, і яна заліла трапяткім святлом надворак. Твар дзядзькі Хвядоса, перакрэслены глыбокім шрамам, здаваўся цяпер маладзейшым, быў спакойны, як у чалавека, які ўсё зрабіў на сваім вяку.
Раптам Хвядос ажывіўся:
— А тая — была...
Я ведаў пра каго ён. «Тая» — гэта жонка Хвядоса. На пяты год пасля вайны яна сышлася з прыезджым шабашнікам і, пакінуўшы мужа-калеку і падлетка-дачку, падалася немаведама куды. Аб ёй з тае пары — ні слыху. І Наташы трэба было адной, з дапамогай суседзяў, весці гаспадарку, даглядаць бацьку. І вучыцца.
— А помніш, як Наташка мяне ў школу прывалакла?
Хіба такое забываецца?..
Выў школьны вечар, прысвечаны героям вайны — аднавяскоўцам. Сабраліся не толькі мы, вучні, але і нашы бацькі. Прыйшлі былыя салдаты, партызаны. Не было толькі Хвядоса.
Ці то бездараж перашкодзіла яму «прыйсці» па гэты вечар, ці то яго забыліся запрасіць — хто ведае. І вось у самы разгар гаворкі пра тыя далёкія дні расчыніліся дзверы класа, і мы ўбачылі... Наташу. Яна цягнула за сабой бацькаву каляску, сілячыся пераваліць яе цераз парог. Але не змагла. Заплакала і адвярнулася, прыпала да вушака і залілася, ужо нікога не саромеючыся, горкімі слязьмі.
Некалькі дзядзькоў усхапіліся, асцярожна паднялі Хвядоса разам з каляскай-самакатам, пранеслі праз увесь клас і паставілі на табурэтку...
...У той вечар, седзячы на прызбе, я адчуваў сябе ніякавата. Здавалася, што калі б гэта было ўдзень, а не пры бляклым святле поўні, я не вытрымаў бы і хвіліны, падняўся б і гародамі, каб не бачылі людзі, уцёк дадому. Але хацелася пагаварыць з Наташай, расказаць аб сваім рашэнні Хвядосу.
Толькі не ладзілася ў нас гаворка. Я не мог ні з таго ні з сяго сказаць яму: так і так, вось чаго я прыйшоў, дзядзька Хвядос. А ён, здавалася, зусім і не прыкмячаў мяне, рабіў адну за другой зацяжкі самасадам ды зрэдку кідаў якое-небудзь слова.
Наташы я не дачакаўся ў той вечар. Яна, пэўна, затрымалася на ферме, куды ўладкавалася пасля школы. А можа, даведаўшыся пра мой візіт, не захацела трапляць на вочы?..
Два гады я не быў у роднай вёсцы. У час канікулаў уладкоўваўся дзе-небудзь на часовую работу, каб зарабіць колькі рублёў на свае студэнцкія выдаткі, і жыў, можна сказаць, спакойным жыццём. А на трэці год здарылася-такі сустрэцца з Наташай...
Аўтобус тады не праходзіў праз нашу вёску. Бліжэйшы прыпынак — кіламетры са тры ад яе. Гэта калі ісці дарогай. А напрасткі — не будзе і вярсты. Вось я і пайшоў бліжэйшым шляхам. І напаткаў яе, Наташу.
Яна зжынала пырнік з узмежка і складала на невялікую посцілку. Прывітаўся, сеў на ўзмежак і закурыў. А яна, Наташа, відно было, прысаромілася, пакінула свой клопат і прысела таксама, толькі воддаль, здзіўленая такой нечаканай сустрэчай. Няёмка было маўчаць, і я, каб пачаць неяк гаворку, запытаўся пра вясковыя навіны. Хвілін колькі Наташа маўчала, а потым прагаварыла:
— Хіба не ведаеш?..
Я ведаў. У той год, як я падаўся ў інстытут, прыехаў у нашу вёску Андрэй-баяніст. Вясёлы, зухаваты. Упадабаў ён маладую, прыгожую даярку і неўзабаве ажаніўся, пайшоўшы, як некалі казалі ў нас, у прымакі.
Але не склеілася ў іх жыццё. Андрэй здзекваўся з Наташы і асабліва з яе бацькі. І яна прагнала яго...
...Наташа паднялася з узмежка:
— А сына я выгадую...
Мы пайшлі ў вёску. Нёс я тую посцілку з духмяным пырнікам і думаў пра Хвядоса, пра яго дачку. Думаў і пра таго чалавека, які робіць па зямлі першыя свае крокі...
Ля веснічак спыніліся.
Недзе адтуль, з глыбіні двара, да нас даляцеў смех хлапчука і басавіты голас Хвядоса:
— Смялей, унучак, смялей...
На твары Наташы прабегла цёплая ўсмешка:
— Вучыцца хадзіць Сяргейка...
Я развітаўся. Моўчкі. Стрымана.
А ўчора зноў сустрэўся з Наташаю. Нечакана. У нашым сінім гаі. Яна ішла лясною сцяжынкаю і... спявала.
Недзе з поўдня дабіралася да нашых мясцін вясна. Наташа назбірала «коцікаў» — гэтых вясновых першынцаў — і несла іх, шчаслівая, дадому.
Яна несла іх сыну свайму.
І старому Хвядосу...