Было дзве гадзіны дня, Мікалай Пятровіч ішоў з жонкай у бальніцу да хворага. Ярка свяціла сонца, пад нагамі хлюпала снежная каша. Паветра было яшчэ халаднаватае, але ўжо з выразнымі пахамі нечага вясенняга. Дыхалася лёгка і радасна. Мікалай Пятровіч прыемна жмурыўся, ледзь усміхаўся, і думкі яго, што тыя вераб’і, весела пераскоквалі з аднаго на другое.
Верачка важна трымала Мікалая Пятровіча пад руку, ішла паволі, з пачуццём уласнай годнасці. Маленькі, хударлявы Мікалай Пятровіч бачыў толькі яе ружовы трайны падбародак ды пушысты каўнер выдры. Верачцы было цяжка ісці, гэта даўно заўважыў Мікалай Пятровіч і цяпер шкадаваў, што не выклікаў машыны.
— Вяруся, табе цяжка... Ты прабач мне, але трэба было б нам усё ж узяць легкавічок! Яшчэ... прастудзішся.
— Ну, мілок, не ўвесь жа час ездзіць... Не мяшчане мы якія-небудзь, і пяшэчкам можна. Паглядзі, як я цёпла апранута! І надвор’е добрае...
Сапраўды, не было нават маленькай шчылінкі ў вопратцы Верачкі — яна была яшчэ ва ўсім зімовым, як у лютаўскія маразы. Але Мікалай Пятровіч падазрона паківаў галавою. А яго заклапочаны, журботна-пяшчотны погляд, здавалася, гаварыў: «Як не турбавацца, ты ж у мяне адна, Верачка... Захварэць нядоўга!»
Чалавеку заўсёды хочацца думаць аб прыемным, хай нават гэтага прыемнага адна кропля. А ў Мікалая Пятровіча добрага было нямала: надзейная пасада, цудоўная кватэра, аклад, жонка... І цяпер думкі яго цалкам перанесліся да жонкі. Што ні кажы, а Верачка ў яго — малайчына! Вось пяць гадоў ужо душа ў душу жывуць. Ні адной сямейнай сваркі або яшчэ чаго-небудзь такога... «Ты, кажа, Коля, заўсёды мяне слухай, і ўсё будзе добра!» Разумніца! Вось і цяпер ідуць яны ў магазін, а там, нібы па дарозе, зойдуць праведаць дырэктара: захварэў ён, шосты дзень ляжыць у бальніцы... «Гэта табе патрэбны чалавек, Колечка. Да яго зайсці — абавязкова трэба. Апельсінчыкаў парачку аднясі... Разумееш?»
Што там гаварыць! Першыя гады сумеснага жыцця Мікалай Пятровіч не зусім разумеў жонку, а цяпер — зразумеў і ацаніў. Ды і хто не ацэніць? Спагадлівая жонка, разумнейшы друг — заўсёды падтрымка. А якая чалавечная, чулая! Жабрака не абыдзе, капейку дасць. А свае старыя сукенкі? Ды ўсе Ганне Міронаўне задарма аддае, хіба толькі часам тая бялізну памые... Добрая жонка! Не тое, што ў таварыша па службе, Андрыеўскага! Скандал за скандалам...
Мікалай Пятровіч ішоў і задуменна ўсміхаўся — ад паўнаты пачуццяў, ад асабістага шчасця, ад сваёй перавагі над гэтым самым Андрыеўскім. «Дурны ты, чалавеча! — кпіў з яго ў думках Мікалай Пятровіч.— Пярэчыць жонцы? Ды гэта ж... скарб для нашага брата: толькі прыслухоўвайся, што кажа...»
Але вось вялікі шэры будынак пошты стаў на рагу і засланіў сонца. У яго ценю адразу адчуўся непрыемны зімовы халадок. Верачка нават паскорыла хаду, але Мікалай Пятровіч нечакана спыніўся, нібы нешта ўспомніўшы.
— Вярусь, а можа, мы... зойдзем? Ну, на пяць хвілін, пашлём рублёў сто, га? — прагаварыў ён.
Верачка крута павярнулася да Мікалая Пятровіча. Яе твар у момант скрывіўся, быццам праглынула яна нешта вельмі горкае. У тую ж хвіліну тонка падведзеныя п’явачкі-броўкі рэзка падскочылі, і вялікія вочы злосна заблішчалі.
— Коля, я цябе не разумею: колькі пра гэта можна гаварыць? Куды ты спяшаешся? Вышлем, паспеецца... Не галодная ж твая маці там сядзіць! Вось... атрымаем... прэміяльныя, тады і пашлём... Нават хоць... дзве сотні, мне ўсё роўна!
Такі нездаволены выгляд і злосны голас заўсёды палохалі і псавалі настрой Мікалаю Пятровічу. Ён нават сам неяк непрыкметна пераняў у Верачкі гэты тон, і калі даводзілася прабіраць падначаленых або адмаўляць ім у чым-небудзь, гаварыў з імі іменна так:
— Колькі пра гэта можна гаварыць? Куды ты спяшаешся? Паспеецца. Вось выканаем план, тады...
Але цяпер Мікалай Пятровіч непрыемна паморшчыўся.
— Ды не, я нічога, я так сабе... Ты даруй, Вярусь, зноў праз мяне хвалюешся,— ціха прамармытаў ён.— Я думаў, што да зарплаты пачакаем купляць румынскі гарнітур. А наогул — ты правільна гаворыш.
Верачка толькі пагардліва зірнула на Мікалая Пятровіча і не сказала нічога. Але ў яе вялікіх вачах выразна свяцілася перавага дарослага над дзіцянём:
«І колькі вучыць цябе! Эх, Коля...»
Зноў няспешна пайшлі па вуліцы... Невядома, ці ад таго, што Верачка не згадзілася зайсці на пошту, ці ад сваёй неабдуманай просьбы, але Мікалай Пятровіч ужо не адчуваў усёй чароўнасці сонечнага дня. Ён панура плёўся за жонкай, і яму здавалася, што цень ад будынка пошты паўзе ўслед за імі — сіні, змрочны... Ён нават адчуў на сваёй спіне лёгкі халадок і прыкра хмурыўся, намагаючыся рассеяць нядобры настрой. Але, як звычайна бывае, успаміналася і іншае, яшчэ больш непрыемнае.
Два тыдні таму назад Мікалай Пятровіч атрымаў з Глыбаўкі ад сястры ліст. Атрымліваў ён і раней іх, толькі гэты быў не такі: Соня прасіла хутчэй прыехаць дамоў, праведаць хворую маці, якая хоча яго бачыць... Спачатку Мікалай Пятровіч устрывожыўся, рашыў нават узяць на тыдзень адпачынак — усё ж не бачыў маці каля года! Сам дырэктар угаварыў яго паспяшацца. Толькі ж параіліся, прыкінулі назаўтра з Верачкай і вырашылі не ехаць пакуль што. «Старыя людзі ўсе хварэюць... Нічога тут страшнага. Настассі Фёдараўне яшчэ і шасцідзесяці няма! Мы, Колечка, ёй лепш грошай вышлем»,— рашыла жонка. Тады гэтым разумным рашэннем Мікалай Пятровіч быў вельмі заспакоены. Браць адпачынак за свой кошт — невялікая радасць! А маці — не такі ж яшчэ і стары чалавек... Гэта ж апошні раз, калі ён быў праездам у Глыбаўцы, нават песні з гасцямі спявала.
На момант Мікалай Пятровіч уявіў сабе крануты ўсмешкай твар маці, уважлівыя позіркі гасцей, і яму зрабілася не па сабе. Ды зрэшты прайшло паўмесяца, аб сестрыным лісце забыліся, а грошы... «Трэба было адразу выслаць,— думаў Мікалай Пятровіч, распырскваючы снежную кашу,— а то неяк нядобра выходзіць: не памагаю, не паехаў праведаць... Можа, там швагер жыве ў нястачы, вось і напісаў пра хваробу маці знарок. Не вышлеш грошай, дык яшчэ скаргу дырэктару, чаго добрага, напішуць: не памагае маці...» Мікалай Пятровіч не паспеў падумаць, як быць далей, а Верачка ўжо жвава ўпіхвала яго ў мэблевы магазін.
Не болей як праз паўгадзіны яны выйшлі з магазіна. Твары ў іх былі задаволеныя, лагодныя. Мікалай Пятровіч быў задаволены перш за ўсё жонкай (гаспадарлівая, можа выбраць рэч!), гарнітурам. Жонка ўжо ўяўляла гарнітур у гасціннай, бачыла суседку Ганну Міронаўну, як тая цмокае губамі каля пакупкі, і сэрца яе напаўнялася гонарам. Ганне Міронаўне не купіць такога. Дзе ёй, на восемдзесят рублёў у месяц. Не асабліва разгонішся...
— Ты малайчына, Верачка, чэснае слова! Густ у цябе! Густ...— не ўтрымаўся ад пахвалы Мікалай Пятровіч і, радасна паціраючы рукі, аж засмяяўся.— Ну, цяпер, значыць, у клініку!
Верачка кіўнула галавой, упершыню за ўсю дарогу ўсміхнулася: густ у яе ёсць... дзіва што!
— Вось я толькі наконт апельсінчыкаў,— няўпэўнена заўважыў Мікалай Пятровіч.— Мала іх... Можа, прыкупіць чаго-небудзь яшчэ? Пірожнага ці гэтага... як яго... адным словам...
— Адным словам, мне абрыдла,— абарвала раззлаваная Верачка,— абрыдла твая балбатня. Ды ты ж да хворага ідзеш, хіба не разумееш? Яму і двух апельсінчыкаў... хопіць. Збыткаваць няма чаго тут. Яшчэ невядома, як у дырэктара са здароўем пойдзе.
«А і праўда, здароўе ў Ільі Ільіча і раней не надта што добрае было,— падумаў Мікалай Пятровіч.— Наўрад ці вернецца ён ужо да выканання сваіх службовых абавязкаў. Не вернецца?.. Ды гэта ж значыць...»
Мікалай Пятровіч ледзь не спыніўся ад уласнага адкрыцця. «Значыць, дырэктарам стане нехта другі! Але хто?»
— Коля, як ты думаеш, хто ў вас там мог бы... замяніць Ілью Ільіча? — нібы ўгадваючы мужавы думкі, спытала Верачка.
— Не ведаю, Верачка, але...— і Мікалай Пятровіч пачаў ліхаманкава перабіраць супрацоўнікаў, быццам перад ім быў каталог асабовых спраў. У яго аж лоб успацеў ад напружання. «Аваднёў? Не, не падыдзе... індывідуаліст! Пялёнкін, хіба ён? Але таксама... малады. А можа... Сукаваты?»
Ад густога паху, які звычайна ідзе ад лякарстваў, Мікалай Пятровіч гучна чхнуў. Падняў галаву і адразу заплюшчыў вочы: снежна-белая сцяна клінікі ярка ззяла на сонцы.
— Які мярзотны пах,— скрывілася Верачка.— Я... я так стамілася, прысесці б крышку дзе-небудзь.
— У дварэ, у дварэ, Верачка...
Свежавыфарбаваныя лаўкі ўжо былі расстаўлены ўздоўж вузкай бальнічнай алейкі. На адной з іх, каля ўвахода, і прыселі адпачыць Мікалай Пятровіч з жонкаю. ,
Адкінуўшыся на спінку лаўкі, Мікалай Пятровіч пацягнуўся, соладка, ва ўвесь рот пазяхнуў і... застыў. На яго акамянелым твары мільганула спярша здзіўленне, затым спалохана стуліўся рот, і разгублена заміргалі маленькія вочкі. Ён павярнуўся да жонкі, бязгучна паварушыў вуснамі, але тут жа хутка ўскочыў.
— Добры дзень, дзеткі...
Згорбленая бабулька ў паношанай ватоўцы, з маленькім жоўтым тварам стаяла за два крокі ад лаўкі і глядзела на Мікалая Пятровіча. За локаць яе асцярожна падтрымліваў рослы малады мужчына.
— Добры дзень, кажу... Не пазнаеш, сынок? — Голас старой быў хрыплы, цяжка перарываўся амаль праз кожнае слова.— А я вось... прыехала... з Васем, накіравалі ў бальніцу... Дзякуй богу, убачыліся... Хоць тут...
— Мама, ды як жа вы...
Мікалай Пятровіч хацеў пра нешта спытаць, але гаркаваты камяк падступіў раптам да горла. Ён не вытрымаў погляду старой, апусціў галаву. Потым рука яго неспакойна зашарыла ў кішэні пінжака, доўга там корпалася і нарэшце выцягнула новенькую сторублёвую паперку.
— Вось, мама, грошы... Вазьміце,— прамармытаў ён.— Думаў паслаць, не паспеў, вазьміце...
Паперка трапятала на ветры і ледзь чутна шамацела. Нечым яна нагадвала сухі асенні ліст, які вось-вось адарвецца ад галінкі і ўпадзе пад ногі.
— Не трэба, Колечка, не трэба... мне грошай... Нічога... ужо не трэба.
Слабай, з сінімі пражылкамі ў пальцах рукой старая адвяла ад сябе працягнутую сынаву руку.
— Схавай, Коля,— нечакана ўмяшалася Верачка,— схавай. Гэта нават нетактоўна прапаноўваць грошы... Мы лепш купім фруктаў Настассі Фёдараўне, а пакуль — вось, апельсінчыкі... Бярыце, мама, бярыце. Вам патрэбны вітаміны.
Але старая ўсё гэтак жа нерухома і пільна глядзела на сына. Яна не помніла ўжо горкай і балючай матчынай крыўды. Толькі тонкія сіняватыя вусны ледзь чутна шапталі:
— Убачыліся, сынок... адзін ты... А я... ужо ўсё... Не акрыяю...
Верачка стаяла адвярнуўшыся, нервова пакусваючы напамаджаныя губы. Хаваў погляд Мікалай Пятровіч. Адны толькі цёмныя вочы швагра Васіля глядзелі гнеўна...
І ўжо даўно павёў швагер на прыём да ўрача растрывожаную сустрэчай старую, даўно зачыніліся за імі цёмныя масіўныя дзверы, а Мікалай Пятровіч усё стаяў, пануры, разгублены, з апушчанай галавой, і нібы чакаў, што вось-вось адчыняцца дзверы і зноў выйдзе маці — здаровая, з усмешкай, такая, якой помніў яе з дзяцінства...
1962