Я сяджу за нашым круглым сталом і ўпарта расфарбоўваю дом...
Дом гэты намаляваў я сам. Нават комін зверху зрабіў. Праўда, у нас ніякага коміна няма, але мне здаецца, што так значна прыгажэй. А якім жа колерам сцены будынка пафарбаваць? Паспрабаваў чорным — дрэнна, быццам дзірка на паперы. Жоўтым? Не, не тое. А калі... І я ўзрадавана выхопліваю з карабка сіні аловак. Ой, як цудоўна, ярка! У мяне нават дух займае. Але тут я ўздрыгваю, таму што чую над сабой сярдзіты голас таты:
— Хіба так малююць? Дом — і сіні. Смехата! Ты бачыў наш дом?
Я моўчкі, пакрыўджана гляджу на тату, на яго вечна суровы твар, насупленыя калматыя бровы. А тата яшчэ больш нездаволена працягвае:
— Ну, чаго маўчыш? Ды не бывае, даражэнькі, сініх дамоў, не бывае! Разумееш? Ні на ёту ў цябе, брат, назіральнасці няма... Разумееш, на-зі-раль-нас-ці!
У таты робіцца такі раззлаваны твар, што я спалохана яшчэ ніжэй схіляюся над сшыткам. Мне зусім незразумела, што такое «ёта», а слова «назіральнасць» так апрыкла і надакучыла, што кожны раз, калі тата вымаўляе яго над маім вухам, мне здаецца, што бачу страшную бараду дворніка Панаса...
А татаў траскучы голас ужо чуваць каля маці, якая прыбірае са стала:
— Не разумею, Муся, што ў нас за такое дзіця расце: ні на ёту назіральнасці! Падумай, у другім класе...
Тата смешна складвае на сваім вялікім жываце валасатыя рукі і чакае, пакуль мама падумае. А мама не хоча доўга думаць і тут жа хутка гаворыць тату, што я яшчэ маленькі, падрасту, а тады і назіральным стану. Толькі тата заўважае, што гэтая справа не такая лёгкая.
— Вось я ўспамінаю,— ужо спакойна кажа ён,— сябе ў дзяцінстве ўспамінаю, і наогул... Які быў назіральны! Бывала, дзед шые боты — і я побач, паглядаю на яго спрытныя рукі... Але вось прыкмячаю, што неяк неспакойна пачынае дзед пазіраць па баках, ёрзаць на чурбаку. Эге, думаю, зараз пашле да дзядзькі па табаку... Дудкі! І ўжо за дзвярыма чую: дзед гукае мяне, а я — памінай як звалі! Вунь яно як!
Тата весела смяецца, прыціскаючы лодачкай рукі да грудзей, і трэ далоньку аб далоньку: гэта ён заўсёды так, калі задаволены... Смяецца і маці, але кажа тату, каб ён перастаў, а то на працу спозніцца. Толькі я ведаю, што тата цяпер будзе доўга расказваць маці. І ён працягвае:
— Ды і цяпер, ужо дарослы, шосты дзесятак, а як дапамагае мне гэтая самая назіральнасць! Колькі было ў нас розных дырэктараў — усіх, Мусенька, звычкі ведаў. Ды што ведаў? Вывучаў іх проста! Гэта рэч ой якая патрэбная чалавеку! І, канешне, складаная, такая складаная!..
Маці з павагай глядзіць на тату, потым падыходзіць да яго і цалуе лысую галаву з трыма доўгімі, як жылкі ад вуды, валасінкамі. Цалуе і ласкава, нібы мне, шэпча: «Раз-зум-нік ты мой...» А тата яшчэ больш важна гаворыць:
— Вось, да прыкладу, Аляксей Пятровіч... Як я яго вывучыў! Проста сам здзіўляюся... Выходзіць ён, бывала, з кабінета і проста да мяне. Але, прыкмець, нічагусенькі не кажа! Садзіцца тут жа за стол і — маўчыць. А я яго, саколіка, бачу навылет... Якіх, кажу, вам, Аляксей Пятровіч, даць і колькі? Дай, адказвае, з прафсаюзных рублёў трыццаць, а то галава нешта трашчыць... Разумееш? Чаму ж не даць, хе-хе, хвораму чалавеку? І яму выгадна, і я не ў крыўдзе, а наадварот.
Тата так тоненька і залівіста рагоча, што мне здаецца, быццам Генькаў брат на цымбалах грае. А маці ў гэты час яму заматвае вакол каўняра белы шалік — на вуліцы ж мароз! Потым тата бярэ пад паху пузаты, з двума бліскучымі замкамі карычневы партфель і ідзе на працу.
Каля дзвярэй ён нечакана спыняецца і таропка, быццам глытаючы гарачае, кажа маці:
— Цяпер жа гэты новы, Іван Сямёнавіч... Вывучу і яго, пачакай толькі! Назіральнасці ў мяне хопіць, хоць і трымаецца ён пеўнем.
Мы застаёмся з маці ўдваіх. Я саджуся за задачкі і думаю. Але чамусьці і цяпер у галаву ўсё лезе ненавіснае слова «назіральнасць». І я, замест таго каб рашаць задачкі, задумваюся: што ж гэта на самай справе? Я ўспамінаю, як тата запрасіў да нас гэтага самага Аляксея Пятровіча і які быў з ім «назіральны». Аляксей Пятровіч глядзеў на бутэльку — і тата адразу ж наліваў яму ў шклянку, потым дзядзька кідаў позірк на талерку з агуркамі, і тата даставаў яму самы вялікі агурок... Можа, гэта і ёсць назіральнасць? Ды толькі... ну яе! А то і не паспею ўсе задачы рашыць, а Генька — зробіць!
...Снег рыпіць пад нагамі, нібы кот Мішка мурлыкае, і мароз шчыпле балюча за нос. А нам з Генькам хоць бы што, весела! Сёння абодвум па матэматыцы Ганна Васільеўна пяцёркі паставіла... Ну, Генька і па пісьму часта атрымлівае пяцёркі, а я — не. Ды нічога, зараз я яго здзіўлю так, што ён пазайздросціць.
Каля нашага дома спыняемся.
— А ты ведаеш што? — нечакана кажу я яму.— У мяне тата — самы назіральны! Ага, з’еў?
Генька не чакаў ад мяне такога... Ён і не чуў, мабыць, ніколі слова «назіральнасць». Але яму ўсё роўна крыўдна, што не яго, а мой тата самы назіральны.
— А мой... мой... дэпутат! — нарэшце адказвае ён.
— Гэта што! Вось мой тата — самы назіральны! — ужо на ўсю вуліцу крычу я.
Але раптам мяне нехта моцна хапае за руку, і я чую злосны-злосны татаў голас:
— Марш дамоў, дурань!
Маці, як заўсёды, з усмешкай адчыняе нам дзверы. Толькі тата і не глядзіць на яе. Ён шпарка, быццам за ім гоняцца, праходзіць да акна і спыняецца. Пальцы яго дробна-дробна выбіваюць па шкле, і яно жаласна звініць. Маці і я адразу здагадваемся: у таты непрыемнасці...
Тата маўчыць. Але маці падыходзіць да яго і строга кладзе на татава плячо руку. І тата тлумачыць:
— Звальняюць... з працы...
— Хто, за што? — ужо зусім спалохана пытае маці.
— Ды ну іх! Растрату прыпісалі, падхалімаж нейкі... І ўсё — гэты новы... дырэктар.
Голас у таты глухі, як з бочкі, што стаіць на дварэ ў нас. Ён адкрывае рот, хоча сказаць нешта яшчэ, але махае рукой і чмякаецца на канапу. А маці... Што гэта з ёю? Кончык носа робіцца ў яе белы-белы.
— Ну вось... Я гэтага чакала, чакала! — гучна кажа яна.— І як у цябе назіральнасці не хапіла, не разумею! Куды глядзеў?
А я цікую з-за дзвярэй спальні і ціхенька, задаволена смяюся. Вось здорава! І ў таты назіральнасці не хапіла... А ён — мяне папракаў.
1959