Кабінет народнага суддзі невялікі, нават можа паказацца цеснаватым: каля самага акна — шчыльненька, упрытык — два пісьмовыя сталы, два рады зялёных крэслаў прыляпіліся да сцен, ды шафа з вешалкай грувасцяцца, загароджваюць вузкі праход ад дзвярэй. Але Кацярына Іванаўна, мабыць, прывыкла за многія гады працы да свайго кабінета і ўсіх гэтых неабходных рэчаў настолькі, што не заўважае цеснаты, пачувае сябе тут, як дома. Ва ўсялякім выпадку, так мне здаецца. Прыходжу я ў суд звычайна на якую гадзіну раней, каб пазнаёміцца да пасяджэння са справамі, і магу, напрыклад, застаць Кацярыну Іванаўну каля яе кактусаў... Самыя розныя — дымчатыя, цёмна-зялёныя, у белую крапінку — калючкі ўнушальна выстраіліся на падаконніку ў гаршчочках, бляшанках і зусім не гарманіруюць з мяккім, лагодным тварам гаспадыні. Магу яшчэ ўбачыць, як гэтая рухавая жанчына стаіць перад люстэркам і паспешліва прыводзіць у парадак прычоску...
— А-а, памочнік! — заўважыць, ніколькі не бянтэжачыся.— Вы ўжо тут? Цудоўна. А ваш таварыш яшчэ не прыйшоў...
Слова ў слова паўтарае яна мне гэтую фразу і зараз, прычыняючы дзверцы шафы з люстэркам: «А ваш таварыш яшчэ не прыйшоў...» І гучыць яно так, нібы хто вінаваты, што такі ж, як і я, народны засядацель Сямёнаў позніцца ў суд. Ён, можа, і зусім не прыйдзе: нядаўна яго брыгада электрыкаў пачала выконваць тэрміновую работу.
Наогул, крыху дзікаваты Сямёнаў, неразгаворлівы. Яго вузкі твар заўсёды мае як бы задзірліва-незалежны выгляд, хоць ганарлівасць не дужа стасуецца да шчуплай постаці. І нагадвае Сямёнаў хутчэй падлетка, чым дарослага,— таго школьніка, што і ціхенька сядзіць на ўроках, і нібыта слухае ўсё, але думае зусім аб іншым. Сямёнаў мала задае пытанняў, іншы раз не робіць нават спроб прыйсці на дапамогу суддзі ў час разбору чарговай справы. Адно задумліва зіркае спадылба, рассеяна водзіць носам, як тая птушка дзюбай у розныя бакі... Мусіць, гэтая абыякавасць і трывожыць Кацярыну Іванаўну, гэтым і тлумачацца яе насцярожаныя адносіны да Сямёнава: за вочы яна часам называе яго ганарліўцам.
Пакуль няма сакратаркі, я ўладкоўваюся за яе сталом і гартаю папку са шлюбаразводнай справай. Справа нескладаная, усё ў ёй фактычна даволі ясна: двое не могуць жыць разам. Двое, мабыць, яшчэ нядаўна кахалі адзін аднаго, а цяпер — ненавідзяць. Так і напісана. «Мы ненавідзім адзін аднаго...» І гэтая нечаканая нянавісць, пэўна, часовая і беспадстаўная, засланяе ад іх і шчаслівыя гады сумеснага жыцця, і радасць нараджэння сына, і многае іншае. Хто вінаваты? Можа, свякруха, з якой не ладзіць нявестка, можа, тыя некалькі выпівак мужа «з гора», якія з гневам апісвае ў сваёй заяве ў суд Зоя Самчук... Паспрабуй разбярыся ў людскім. Тут і ў сваім не заўсёды разумееш, што да чаго... Але на тое і суд, на тое, урэшце, і мы, народныя засядацелі, каб разабрацца, улічыць усе «за» і «супраць». Праўда, калі гаварыць шчыра, то ў сваіх здольнасцях я вельмі сумняваюся, хоць і намагаюся на пасяджэннях нешта высветліць. Тады я лаўлю на вуснах Кацярыны Іванаўны ўсмешку, сэнс якой няцяжка зразумець: не багі гаршкі лепяць! Ды паблажлівая ўсмешка чамусьці больш бянтэжыць мяне, чым надае смеласці.
Неўзабаве і сакратарка, невысокае, танклявае дзяўчо ў шчыльнай карычневай сукенцы, уваходзіць у кабінет і стаіць, здзіўлена міргае блакітнымі вачамі, разгублена азірае пакой:
— Падумайце, зноў няма... Ну, што з ім рабіць, з гэтым Сямёнавым, з гэтым... ганарліўцам?!
Сакратарка смешна моршчыць носік і заклапочана ўсміхаецца: пэўна, замест Сямёнава давядзецца выклікаць другога засядацеля. І яна ўжо бярэцца за тэлефонную трубку, каб пазваніць, але ў гэты момант дзверы шырока расчыняюцца, і на парозе паўстае постаць Сямёнава: плашч расхрыстаны, канец белага шаліка закінуты на плячо...
— Добрай раніцы.
Буркнуўшы гэтыя словы, Сямёнаў таропка распранаецца. Але, зірнуўшы на гадзіннік, супакойваецца, напэўна, лічыць, што не дужа і спазніўся. Моўчкі займае традыцыйнае месца побач з суддзёй.
— Нарэшце ўсе ў зборы,— звяртаецца Кацярына Іванаўна да сакратаркі.— А як там Самчукі, з’явіліся? Калі з’явіліся — заві... Будзем пачынаць.
Уваходзяць Самчукі, і разам з імі тыя, хто прыйшоў слухаць суд. Самчукі сунуцца, нібы зусім незнаёмыя паміж сабой, чужыя людзі. Абое невысокія, шыракатварыя, надта падобныя, яны робяць усё, каб толькі не сустрэцца позіркамі, апусціўшы галовы, унепрыкметку, насцярожана сочаць за рухамі адзін аднаго. І паніклыя іх галовы, і панурыя твары, і гэтыя халодныя позіркі — усё, усё сведчыць аб пакутлівых перажываннях, аб тым, чаго каштавала ім прыйсці сюды, у суд. Але цяпер іх лёс ужо вырашаны, цяпер яны прагнуць аднаго — суда...
І ўсё ж маладая жанчына ніяк не можа пазбавіцца збянтэжанасці, калі блытана спрабуе апраўдаць сваё рашэнне, гэтая ж няўпэўненасць і на твары Самчука, у яго жаданні хоць куды-небудзь схаваць, сунуць рукі — з шырокімі шурпатымі далонямі. Не, не, відаць, яшчэ не ўсё страчана ў Самчукоў... Збівае з толку толькі тая зацятасць, упартасць, з якой патрабуюць яны неадкладна скасаваць шлюб.
Надакучліва доўга ідзе непрыемная размова... Я здзіўляюся, з якім цярпеннем, настойлівасцю Кацярына Іванаўна вядзе яе. Прывычка? Мабыць, нешта большае, чым прывычка, чым прафесія... Жаданне памагчы. Жаданне, якое ідзе ад самаго сэрца... Але калі ўжо здаецца, што вось-вось Самчукі зразумеюць сваю памылку і прымірацца, раптам усплывае на паверхню зноў якая-небудзь дробязь, крыўда, і, стуліўшы вусны, яны зноў маўчаць. Бачу, і Кацярына Іванаўна ўжо не хавае сваёй прыкрасці, тонкія чорныя бровы заклапочана сыходзяцца над пераноссем:
— Будуць яшчэ пытанні да Самчукоў? Не? Ну, што ж, маладыя людзі... Што ж... Шкада, крыўдна за вас, зусім вы не ведаеце жыцця... Давядзецца, мусіць, задаволіць вашу просьбу. Але пераканана: будзеце калі-небудзь шкадаваць.
— Будуць! Яшчэ як...
Хто гэта, адкуль гэты нечаканы ўсхваляваны голас? Мы адначасова паварочваемся да Сямёнава, здзіўлена пазіраем на яго: загаварыў, ганарлівец? А ён, не звяртаючы на нас ніякай увагі, гарачымі вачамі ўтаропіўшыся ў Самчука, паволі, нібы падшукваючы патрэбныя словы, працягвае:
— Думаеце, усё так проста... развёўся і... кропка? Думаеце, як у сшытку — выкрасліў і напісаў другое? Так думаеце? Тады яшчэ параю: вырвіце з грудзей і тое жывое, што трапечацца там... Вырвіце! Інакш не лёгка будзе вам вытрымаць боль...
На хвіліну Сямёнаў замаўкае, пільна пазіраючы ў акно — нібы сочыць, як нізка грувасцяцца, плывуць над самымі будынкамі цяжкія восеньскія воблакі, як халодны парывісты вецер бязлітасна шкуматае ў дварэ самотнае дрэва, і яго надламаная верхавіна сіратліва гойдаецца пад самым акном. Калі Сямёнаў зноў пераводзіць позірк на Самчука, мне здаецца, што ў вачах яго блішчаць слязінкі.
І ўжо зусім іншым тонам, без гневу, ціха, як самому сабе, ён гаворыць:
— А сын... Хіба можна забыць сына?! Таго самага чалавека, аб якім столькі марыў? Хіба ж не балюча было, калі ён хварэў? Хіба не сам прыціскаў, як самае дарагое, да сваіх грудзей яго кволае цельца? А цяпер уяві: няма ў цябе ні жонкі, ні сына... Жывеш адзін... Зусім адзін... Кожны дзень...
Ціхі голас Сямёнава гучыць пранікнёна, амаль шэптам. І нешта неверагоднае робіцца з Самчуком: ён ужо не пазірае падазрона на нас, не вымучвае недаверлівую ўсмешку, не спрабуе грубавата запярэчыць, як дагэтуль: увесь прагна падаецца да Сямёнава, упіваецца ў яго вачамі, і толькі сутаргава ходзяць жаўлакі на няголеным твары. Відаць, ён чакае ад Сямёнава яшчэ нейкіх слоў. Ды Сямёнаў раптам замаўкае, пачынае збянтэжана азірацца па баках, нібы дазволіў сабе лішняе.
Цяпер ужо наша ўвага прыкавана толькі да яго — што з ім, што гэта ён так расхваляваўся? Але Сямёнаў, згорбіўшыся, маўчыць. Толькі прыкметна дрыжыць рука, якой ён выцірае ўспацелы лоб. І, напэўна, каб неяк падтрымаць Сямёнава і вывесці размову з гэтай нялёгкай паўзы, Кацярына Іванаўна паспешліва падхоплівае:
— Вось бачыце — падумаць вам трэба... Вельмі сур’ёзна падумаць, Самчукі! Тыдзень, другі... Ну, а потым... прыходзьце: канчаткова пагаворым. Згодны?
На гэты раз ніхто не пярэчыць...
Калі Самчукі пакідаюць кабінет, яшчэ доўга ў пакоі стаіць напружаная цішыня. Няма чамусьці таго ажыўлення, якое звычайна пануе сярод нас пасля паспяхова ўладкаванага сямейнага канфлікту. Неспакой і на стомленым твары Кацярыны Іванаўны. Яна звыкла ходзіць па пакоі, аб нечым заклапочана разважае, потым спыняецца насупраць Сямёнава. Па ўсім відаць — хоча нешта спытаць. А Сямёнаў нібы не заўважае яе пільнага позірку... Моўчкі ляпае сябе па кішэні, неяк дужа марудліва дастае пачак папярос, запалкі. І толькі тады ўсхвалявана ўзнімае галаву:
— Быў і я, Кацярына Іванаўна, сямейным... Быў некалі...
І тут жа таропка выходзіць за дзверы.
1976