— Што, Пятроўна, сабралася ўжо ў шлях-дарожку? Нагасцілася ў сына?
Суседка стаіць, прыхіліўшыся да дзвярэй, зычліва жмурыць на маці санлівыя шэрыя вочы.
— Збіраюся, збіраюся, Насць...
Маці мітусіцца ў калідоры каля розных клуначкаў і сетак, шамаціць папяровымі мяшэчкамі, нешта заклапочана правярае, перасыпае і, сухенькая, дробненькая, у доўгім, як не да пятак, сінім байкавым халаціку, побач з высокай суседкай нагадвае дзяўчынку-падлетка. І мне дужа шкода яе: здароўя ў старой зусім няма, усю зіму хварэла. Куды, здаецца, нямоглай, спяшацца? Жыла б сабе ў маім халасцяцкім пакойчыку — на двух з лішкам... Але ніякія ўгаворы застацца ў горадзе далей зімы не дзейнічаюць. Яшчэ і снег долам ляжыць, і марозец па начах прыхоплівае зямлю, і сівер бушуе, злуецца напаследак, а маці ўжо толькі і трызніць домам, прысожскай вёсачкай... і хвалюецца, і ўздыхае, і трывожна спіць, і ўсіх прагна распытвае пра надвор’е: а раптам той крыгалом раней часу на рацэ пачнецца?
Нарэшце, сабраўшы ўсю сваю рашучасць, заяўляе пра свой ад’езд. І па тым, як зварушліва-ўпарта гучыць яе голас, як нецярпліва хмурыцца пасечаны маршчынамі высокі лоб і ўсхвалявана стульваюцца вузкія губы, я разумею: ніхто ўжо маці не ўтрымае — ні я, ні суседка...
— А, можа, пачакала б, Пятроўна, куды табе ў халодную хату? — і цяпер слушна даводзіць Насця.
— Што ты такое гаворыш, Насць? — спалохана ўзнімае галаву маці і з дакорам, сярдзіта пазірае ў мой бок.— Вось і ён усё не пускаў мяне... Не пускаў! А то б я ўжо даўно паехала. Мне затрымлівацца нельга. Сама ведаеш, пойдзе рака шугаць — як тады дабяруся? А тамака і дамок, і садок... Усё — без нагляду!
— А кватарантка?
— Што кватарантка?! Якая на яе надзея? Падмые слупы, знясе плот — не знойдзеш...
Памаўчаўшы, дадае ўжо іншым, вінаватым тонам:
— Я да вас буду наведвацца... Глядзіце тут майго сына...
— У крыўду не дамо! — жартаўліва адказвае Насця.— Хіба што... ажэнім?
— За гэта толькі дзякуй скажу, Насць... Ну, заставайцеся жывыя ды здаровыя! Пойдама, сынок!
Унізе ля пад’езда нас чакае матацыкл з люлькай. Транспарт не надта камфартабельны, але зручны, скоры. Маці ўладкоўваецца ў люльцы звыкла, хоць і не без жаночай палахлівасці, пакорна назірае, як прыкрываю ёй хворыя ногі кавалкам брызенту, заводжу матор.
— Памажы, божа! — шэпча яна, акідваючы развітальным позіркам захламлены двор з чахлымі дрэўцамі, круглую, даўно не фарбаваную альтанку, у якой не раз бавіла надвячоркі з такімі ж, як сама, старымі.— Едзь асцярожненька, сынок, не гані вуліцай задужа — баюся...
І я не ганю, хоць зранку вуліцы амаль пустыя. Толькі за горадам, выбраўшыся на шырокую асфальтаваную дарогу, не магу стрываць — вясновы прастор, вясёлае сонейка клічуць наперад... Імкліва імчыць матацыкл, вільготны вецер б’е ў твар, выціскае слёзы з вачэй. Але вострае адчуванне скорасці захоплівае цалкам, напаўняе незвычайнай радасцю. Зрэдку азіраюся на маці — як яна? Нічога, маўчыць. Амаль уся схавалася ў люльцы, толькі галава, закручаная ў цёплую шарсцяную хустку, смешна тырчыць з настаўленага каўняра.
Нырнуўшы ў цёмную лагчыну, матацыкл раптам імкліва вылятае на ўзгорак. І адразу — мора святла! Яно шчодра залівае ўсё ўнізе — і шырокую стужку ракі, яшчэ скаваную зялёным ільдом, і дашчаны маленькі домік паромшчыка на высокім падмурку, і купку людзей каля лодак... Спуск круты, стромы, дарога віляе то ўправа, то ўлева, пакуль рэзка не ўпіраецца ў самы бераг.
— Вось і прыехалі,— усхвалявана ўздыхае маці, таропка выбіраецца з матацыкла.— Цяперака — перабрацца на тэй бераг...
І, падхапіўшы клунак і сетку, як не подбегам спяшае да людзей...
Некалькі жанчын трывожна стоўпіліся на беразе, чакаюць, калі пакліча перавозчык. Маці прыстройваецца да іх і вось ужо жвава гутарыць з нейкай знаёмай. Такое ўражанне, што яна забыла аб маёй прысутнасці, уся там, на тым беразе... Да яго блізенька, здаецца, працягні руку — дастанеш, але трапіць на гліністую строму не так проста. Тугі лёд успучыла, прыўзняло над вадой, вось-вось не вытрымае ён, і з шумам і трэскам рушыць крыгалом. Заберажніца даўно сарвала шырокія кладкі, густая фіялетавая вада гуляе ля берага, круціць шэрыя, як каменьчыкі, ільдзінкі, крышыць, прыбівае іх на пясчанае мелкаводдзе. Нос вялікай лодкі ўрэзаўся ў пясок, на карме, наваліўшыся на шост, стаіць высокі хлапец у зялёнай вайсковага краю паддзёўцы і вясёлым баском пачынае камандаваць:
— Давай, давай, варушыся, сядай хутчэй, бабкі... Вось высаджу ваш дэсант на гэты пракляты лёд і — баста, годзе. Не хачу рызыкаваць! Яшчэ патопіцеся, потым адказвай за вас... Чуеце, трашчыць?
Жанчыны кідаюць палахлівыя позіркі на лёд, паспешна рассаджваюцца ў лодцы.
— Сынок, прыязджай, як ачысціцца рака! — чую я напаследак трывожныя і радасныя словы маці.
«Як ачысціцца рака...» Я хачу крыкнуць у адказ, што абавязкова прыеду з першым жа кацерам, але голас чамусьці не слухаецца, толькі бязгучна варушацца вусны. Маё ўяўленне малюе такую ж вясну. Крыгаход... Паводку... Незвычайна і святочна на душы ад гэтай вялікай вады: блакітнае бязмежнае раздолле ўрачыста абдымае ўсё навокал. Даўно затоплены і прыбярэжныя лугі, і пясчаныя пагоркі, да саменькага лесу падабралася вада. І вось ужо гарэзліва плешчуцца хвалі сярод маўклівых, нібы зачараваных дрэў, ласкава ліжуць іх сваімі срэбнымі язычкамі. І ты сам з захапленнем і шчаслівай усмешкай першаадкрывальніка гойдаешся на бацькавай пласкадонцы сярод беластвольнай бярозавай каланады, доўга і чамусьці вельмі пільна ўзіраешся ў чорную каламуць... Сырое паветра асвяжае гарачы твар, гаркавы пах мокрай кары казыча ноздры.
— Што ты там валаводзішся, Раман! Давай сюды лодку,— нецярпліва крычыць побач пажылы мужчына.
Я ўздрыгваю ад яго сіплявага прастуджанага голасу, няўцямна азіраюся па баках. Раптам шчымліва-тужлівае пачуццё беззваротнай страты ахоплівае мяне. І ўжо амаль са слязьмі на вачах назіраю, як высаджваюцца жанчыны на лёд, як асцярожна ідуць адна за адной, стараючыся абысці палонкі. Колькі б, здаецца, даў, каб вось так, як яны, ісці па небяспечнай сцяжынцы — да сябе, у свой стары дамок!
Серабрацца на ледзяной паверхні ракі люстраныя лужыны, мякка ззяе над імі блакітнае неба. І ўсё навокал пранізана па-вясноваму яркім святлом. І сярод гэтага блакітнага ззяння маленькая постаць маці нібы раствараецца: як ні ўзіраюся, я зусім ужо не бачу яе...
1977