Параход зварочвае да берага і, сцішыўшы ход, асцярожна напаўзае носам на пясок... Пясок шоргае аб жалеза, за кармой чуюцца слабыя ўсплёскі. Жвавы падлетак прабягае па палубе. Каля капітанскай рубкі яго спыняе рулявы:
— Максім, што ж гэта ты пра музыку забыў? Уключы радыёлу, хай пасажыры слухаюць...
— Зараз, зараз,— чуецца наўмысна грубаваты галасок.— Вось толькі пасажыраў прыму...
І матрос Максім хутка спускаецца з палубы на нос парахода, скідае ў ваду сходні, з размаху ўтыкае ў вільготны пясок гладка выструганы шост — замест поручняў.
— Гатова! — весела крычыць ён.— Праходзьце, таварышы грамадзяне!
Пасажыры асцярожна паднімаюцца па трапе. Максім стаіць збоку — у даўгаватым бушлаце, у старой шапцы з залатой цэшкай, — стаіць і пагардліва глядзіць на дзяўчыну, якая вельмі ўжо баязліва ступае па трапе.
— Па-апрашу хутчэй, грамадзянка,— не вытрымлівае ён.— Вунь колькі яшчэ чакаюць...
На беразе нецярпліва пераступаюць з нагі на нагу два хлапчукі гадоў па дванаццаць — абодва босыя, у абодвух — вудачкі, на плячах матляюцца кайстры, відаць з рознымі рыбацкімі прыладамі. Услед за дзяўчынай хлапчукі хутка ўзбягаюць на параход.
— Здароў, Максім! — у адзін голас кажуць яны, радасна ўсміхаючыся.
— Прывітанне,— стрымана адказвае Максім і спаважна падае па чарзе ім руку.— Праходзьце, я зараз...
Хлапчукі трасуць яго руку і ідуць на палубу. А Максім усцягвае на нос парахода мокрыя драўляныя сходні, акуратна кладзе іх побач з заржавелым якарам і крычыць штурману:
— Парадак!
Вые сірэна. Прарэзліва, сярдзіта, нібы той кот, у якога адбіраюць кавалак мяса... Але Максім прывык і да гэтай сірэны, і да гулу матора, ад якога, здаецца, трымціць, вібрыруе ўвесь корпус парахода.
Нарэшце параход адплывае ад берага. За кармой пеніцца, серабрыцца ў сонечных праменнях вада, хвалі набягаюць адна на адну і плешчуцца аб бераг, абмываюць там кусты ярка-зялёнага вербалозу... Усё меншае і меншае слуп з таблічкай «Рудня», а потым зусім знікае за павароткай ракі.
Вада ў рацэ пасля веснавой паводкі яшчэ вялікая. Але з прырэчнага лугу ўжо сплыла. Нібы старанна вымыты, луг лашчыць вока чыстай, аксамітнай зелянінай. Далёка за лугам сінее роўнаю істужкаю лес. Недзе ўперадзе ён упрытык падыдзе да самай ракі, а пакуль задуменна пазірае на яе здалёк.
Хлапчукі паселі ўжо на палубе, ціха, заклапочана аб нечым размаўляюць, нешта перабіраюць у сваіх кайстрах. Яны нават не заўважаюць, як да іх падыходзіць Максім.
— Ну што, браточкі, рыбачыць? — пытаецца ён і насмешліва жмурыць вочы.— Нешта вы не вельмі спяшаецеся — восьмая гадзіна! Праспалі рыбку...
— Наша нам будзе, Максім.
— А куды? Пад Белую гару?
— Ага ж... Памятаеш, якіх там, у вірах, летась акунькоў цягалі?
— «Ця-га-лі»,— перадражнівае Максім.— Калі б не я, жаб вы нацягалі б...
Хлапчукі не крыўдзяцца — яно ж і сапраўды так...
А Максім усё з той жа насмешлівасцю дарослага заўважае:
— Вы б, рыбаловы, лепш што-небудзь людскае рабілі б... Ну, ды што з вамі зробіш — пайшлі да мяне, у маю каюту! Не бойцеся, я вас без білетаў правязу.
Пераглянуўшыся, хлапчукі нерашуча кладуць вудачкі і кайстры на лаўку і ідуць за Максімам. І кожны з іх цяпер думае пра свайго колішняга таварыша з павагай і зайздрасцю: «Матрос!» Гэта ж тое самае слова, з якім і яны звязваюць сваю самую запаветную мару аб падарожжах. Але іх мара застаецца пакуль што толькі марай. А вось Максім...
Праўда, здарылася ўсё гэта ў Максіма зусім нечакана — у яго памерла летась матка ў Рудні. Хварэла і памерла. Застаўся ён адзін. Тады і прыехаў дзядзька-рачнік, забіў аполкамі дзверы і вокны хаты, забраў з сабой Максіма ў горад, уладкаваў на параход матросам...
Каля буфета хлапчукі спыняюцца. Максім купляе дзве бутэлькі напітку.
— Грошы — заўтра з палучкі, Анюта,— гаворыць ён маладой жанчыне сіпаватым баском.— Згодна? А то ж, бачыш, вось землякоў напаткаў...
— Добра ўжо,— стомлена ўсміхаецца буфетчыца,— добра... Бяры.
Спусціўшыся ў салон, Максім падводзіць сяброў да дзвярэй з надпісам «Матрос» і доўга, заклапочана шукае ў кішэнях ключ. Затым з той жа саліднасцю адчыняе каюту і жартаўліва прапаноўвае:
— Поўны наперад, рыбакі! Мая хата...
Хлапчукі заходзяць, аглядаюць маленькі пакойчык — такі маленькі, што ў ім ледзь-ледзь месціцца ложак ды тумбачка, на якой стаіць радыёла. Крыху вышэй на сцяне вісіць карта, а побач з ёй сінее круглае акенца-ілюмінатар.
— Што, падабаецца? — пытаецца задаволены Максім.— Такая ж каюта і ў капітана... Толькі ў яго радыёлы няма.
Максім ставіць на стол бутэлькі, дастае з тумбачкі алюмініевую кварту.
— Сядайце на ложак, хлопцы,— кідае ён, адкаркоўваючы бутэльку,— ды расказвайце, як там жыццё ў нашай Рудні...
Усе трое садзяцца на ложак і па чарзе п’юць з адной кварты салодкі напітак. Тут, у каюце, хлапчукі адчуваюць сябе больш упэўнена, яны ахвотна расказваюць аб руднянскіх навінах — аб тым, што крывога Антона праўленне калгаса прызначыла сад сцерагчы, што шафёр Мішка купіў матацыкл і цяпер катае зарачанскіх дзевак, што Шурка, Цыбулькавай Варкі сын, упаў з грушы разам са шпакоўняй, расказваюць аб школе...
Максім слухае з прагнай цікавасцю. Але раптам напускае на сябе абыякавасць.
— Сумна, сумна жывяце,— разважліва гаворыць ён.— Відаць, і кіно вам прывозяць трохгадовай даўнасці, як раней... Затое вось у нас добра — хоць кожны дзень новенькі фільм глядзі! Пасля рэйса можна нават у тэатр пайсці. Я тры разы хадзіў... А на той год дзядзька абяцае да сябе на цеплаход узяць — на механіка будзе вучыць...
На круглым да чарнаты загарэлым Максімавым твары пабліскваюць неспакойныя шэрыя вочы. Быццам ён ужо адчувае сябе механікам... А хлапчукі ўсхвалявана ловяць кожнае Максімава слова, засмучона ўздыхаюць і з зайздрасцю аглядаюць цяльняшку, якая бялее пад бушлатам.
Раптам, схамянуўшыся, Максім устае: над галавой чутна тупаніна. Значыць, параход набліжаецца да чарговага прыпынку.
— Ох ты, ну і загаманіўся я тут з вамі! — гаворыць Максім, узіраючыся ў ілюмінатар.— Вунь ваша Белая гара відаць ужо... Давай, палундра, на палубу!
Хлапчукі з жалем пакідаюць каюту.
— Я зараз! Вось толькі радыёлу ўключу,— крычыць ім наўздагон Максім і ставіць першую, што трапіла пад руку, пласцінку.
Праз мінуту параход пад нейкі бравурны марш прыстае да ўкрытага вербалозам берага. Пасажыры асцярожна сходзяць па трапе, хапаючыся за шост, які моцна трымае абедзвюма рукамі Максім. І зноў шэсце замыкаюць хлапчукі з вудачкамі.
— Грамадзяне, вашы білеты! — грозна, нібы кантралёр, гаворыць раптам ім услед Максім.
Чацвёра вачэй здзіўлена спыняюцца на яго твары:
— Ды ты што... Максім? Ты ж нас без білетаў абяцаў...
Але хлапчукі недагаворваюць. Яны заўважаюць, як, задаволены жартам, Максім весела ўсміхаецца.
— Ух ты... Напужаць хацеў... Ну, мы пайшлі! Дзякуй, што падвёз.
— Чаго там! Калі што — назад таксама падвязу. Толькі не спазніцеся. Чуеце?
Максім бачыць, як, перагаворваючыся, хлапчукі ідуць па беразе, азіраюцца на параход. «Пра мяне гавораць»,— думае Максім, і непрыкметна для самога сябе ён высока, якраз як капітан, падымае галаву. Перад яго вачамі — высокі абрывісты бераг, гліністы, белы каля падножжа і зялёны, укрыты хмызняком угары. Каб узысці на яго, трэба лезці па схіле — крутой, вытаптанай сцяжынкай. Максім бачыць, як хлапчукі ўзбіраюцца на абрыў. Яшчэ хвіліна-другая, і іх ужо не відаць — схавалі кусты.
Доўга яшчэ стаіць Максім, гледзячы хлапчукам услед... Ён прыкідвае, дзе яны цяпер ідуць — напэўна, параўняліся з дуплістай абгарэлай ліпай. Максім там аднойчы шукаў галубоў, засунуў руку па локаць у дупло і ледзьве выняў назад. А самае смешнае, што ў дупле замест галубоў аказаліся мышы... Максім усміхаецца гэтым успамінам і ўяўляе, як пасля рыбалкі сябры будуць хваліцца адзін перад адным — чый большы акунёк.
— Мой лепшы! Зірні, які тоўсты...
— Не, братка, такога, як мой, ты нізавошта не зловіш! Грамаў трыста, не меней...
Максім на нейкі момант жыва ўяўляе гэтага вяртлявага калючага акунька з зялёнай спінкай, а побач — шчаслівыя хлапчуковыя вочы...
І раптам Максіма апаноўвае сум. Такі сум, што хочацца нават плакаць. Ён і сам не разумее, адкуль гэты недарэчны сум. З твару знікае ўся напускная сур’ёзнасць, ён робіцца да жалю прастадушным... Максім з болем адчувае, што ад яго вось зараз адышло нешта такое блізкае, такое харошае і светлае, як гэтая ціхая, бясхмарная чэрвеньская раніца. Адышло і не вернецца ўжо...
— Ты чаго, Максімка, нос павесіў,— спыняецца побач капітан і кладзе на яго плячо шырокую цёплую далонь.— Успомніў сваё маленства? Бывае... Усе мы грэшныя — жывём, хлеб жуём і ўспамінаем нешта. Не сумуй. Вось будзем другім рэйсам ехаць — ссаджу цябе ў Рудні, пагуляеш... Адразу настрой паправіцца.
Максім удзячна ўсміхаецца капітану, але сам адчувае, што гэты ціхі і прыемны смутак аб маленстве застанецца ў яго сэрцы назаўсёды.
1960