Пачынае вечарэць, і пакой напаўняе шэры змрок. Толькі каля акна, дзе я сяджу з кніжкай, яшчэ відно. Праз ледзь замерзлае шкло бачу я бурае, па-зімоваму няветлівае неба. І толькі там, дзе заходзіць сонца, над верхавінкамі алешніку, яно ярка-ружовае. Ружовая палоска з кожнай мінутай цямнее, робіцца танчэй. Здаецца, што яе нехта нетаропка, але настойліва засоўвае за зубчасты грабянец алешніку. Чытаць не хочацца, і я гляджу ў акно, гляджу і думаю, што заўтра, мабыць, будзе ветрана. А мне — у дарогу... Дамоў заехаў зусім выпадкова: быў у камандзіроўцы ды і заскочыў на які дзень наведаць маці. Але некалі вось так, зімой, прыязджаў рэгулярна на канікулы са свайго вучылішча...
Ціха рыпяць дзверы пакоя, чуюцца асцярожныя крокі. Не паварочваючыся, я ведаю, што гэта — маці.
— Можа, павячэраеш, Толік?
Голас такі родны, такі блізкі і знаёмы да кожнай ноткі! Я адчуваю, як мае грудзі запаўняе нешта вельмі цёплае і пяшчотнае.
— Дзякуй, мама... Не хачу.
Маці садзіцца на канапу.
— Ох, і стамілася я за дзень, Толік! Ох, стамілася! Анічога, здаецца, не рабіла... Пакуль з гаспадаркай управілася ды грубку распаліла, і час непрыкметна прайшоў... А мароз бярэцца. Паставіла ў сенцах вядро з вадой, не паспела адвярнуцца — ураз замерзла! Як ты заўтра, сынок, да горада дабярэшся?
Я гляджу на маленькую шчуплую постаць маці, на яе ўжо старэчы, зморшчаны твар і, здаецца, бачу яе такую ўпершыню... Пастарэла, вельмі пастарэла ты, мама. Асабліва за гэты год, як памёр бацька. Прыбавілася маршчын на твары, сівізны — у валасах... Стала ты нейкая задумлівая, ціхая. У куточках рота назаўсёды ляглі тужлівыя зморшчыны, у вачах — глыбокі смутак. Міжволі я кідаю позірк на сцяну, дзе вісяць у акуратных рамках два партрэты: бацькі і маці. Маці, маладая, з гарэзнай усмешкай на прыгожым круглым твары весела глядзіць з фатаграфіі на мяне. І зусім, зусім не падобна на яе гэта сухенькая, задумлівая, са стомленым выглядам жанчына, якая сядзіць цяпер перада мною.
— Старэю, сынок, я,— нібы ўгадваючы мае думкі, нечакана гаворыць маці.— Хутка мінаюць гады... Вось і ты ўжо вырас, працаваць стаў. Дачакацца б мне тваіх дзетак — і памерці спакойна можна!
— Можа, лямпу запаліць, мама? — пытаюся я.— Цёмна...
— Запалі, запалі, сынок. А можна і так пасядзець. Як хочаш.
Але чамусьці я не іду ў кухню па лямпу, а прысаджваюся побач з маці на канапу. У пакоі ўжо зусім цёмна. Ад грубкі цягне прыемным цяплом. Гаркавата пахнуць асінавыя дровы. Недзе пад печкай незмаўкана пішчыць цвыркун. На сцяне, абклеенай шпалерамі, адбіваюць гадзіны тыя ж ходзікі. Усё тут напамінае аб прайшоўшым дзяцінстве. І бясконца мне хочацца сядзець побач з мамай у гэтай старой роднай хаце, слухаць яе ласкавы, ціхі голас.
— Вось забыла табе расказаць... Федзьку памятаеш, дзядзькі Пятра? Ажаніўся нядаўна... Мяне запрашалі на вяселле, а як жа. Хацела адмовіцца, прыхварэла тады крыху, дык дзе там. Ты верыш, сама нявеста з Федзькам па мяне прыходзілі. Добрая дзяўчына, культурная, далікатная такая... Хадзем, і ўсё тут! А то, кажа, будзе ваш сын жаніцца, і мы да яго на вяселле не прыйдзем. Што рабіць? Не пайсці — пакрыўдзяцца. Пайшла. Бага-а-тае вяселле было, ой багатае! А колькі гасцей, сынок, запрасілі... Сам старшыня калгаса за свата быў. Стары Пятро і цяпер ніяк не нахваліцца нявесткай суседзям. Ёсць, кажа, у мяне пяць нявестак, а толькі Федзьку лепш за ўсіх пашанцавала!
Федзька — мой стрыечны брат. Я слухаю маці, мне сумна і ў той жа час смешна: успамінаецца Федзька-школьнік, нязграбны, тоўсты, з недаверлівым панурым поглядам. «Мядзведзь!» — так яго дражнілі дзяўчаты, і ён ніколі за гэта на іх не крыўдзіўся. А цяпер... Федзька жанаты, сямейны чалавек, ветфельчар калгаса!
— Ну, а ў Івана Цыганка ўжо сын нарадзіўся... Такі тоўсценькі, чарнавокі... На рукі яго ўзяла — смяецца. Выліты бацька!
Голас у маці ў гэтую хвіліну радасны, усхваляваны. Здаецца, нібы яна цяпер трымае на руках хлопчыка, галубіць яго. І яшчэ доўга расказвае яна пра тых маіх равеснікаў, якія пажаніліся, у якіх ужо ёсць сем’і, дзеці. Потым раптам сумна ўздыхае, глядзіць на мяне, і ў яе вачах я лаўлю нямое пытанне... Я разумею, пра што хоча спытаць яна ў мяне гэтым доўгім сумным позіркам. Разумею, чаму яна ўстае з канапы і канчае размову словамі:
— Старэю, здаю, сынок, я... Не ведаю, колькі і жыцця мне таго засталося ўжо. Ох, штосьці спіна мая разбалелася, ломіць. А трэба яшчэ да Сямёніхі схадзіць — сіта ў яе брала. Можа б, ты аднёс, сынок? А то ж Марыйку сваю яна таксама ў дарогу збірае... На курсы аграномаў едзе. Аднясі, сынок, зрабі ласку.
— Добра, мама.
Я хутка накідваю на плечы свой кажушок, а маці запальвае лямпу. Мне зразумела маленькая яе хітрасць. Ведаю, што падабаецца ёй стройная быстравокая Марыйка, дачка суседкі... А мне? Гэтага я і сам яшчэ не магу сказаць. Але калі, апрануўшыся, падыходжу да люстэрка,— доўга і прыдзірліва разглядаю свой твар. Ён у мяне самы звычайны, твар як твар. Толькі вось нос... крыху даўгаваты. Эх, калі б хоць на якую кропельку быў карацей! Але нічога не зробіш. З-пад шапкі выбіваецца чорны, як смоль, чуб. Яго я не зачэсваю ўгору. Чуб мне па густу. Такі ж быў і ў майго бацькі.
— Ну, пайду я...
— Ідзі, ідзі, сынок!
Дамоў я вяртаюся позна. Маці ўжо спіць на цёплай ляжанцы, побач з ёй мурлыкае наш стары кот. Ад падкручанай лямпы ў хаце — жаўтаватае святло. Я кладуся ў ложак; але яшчэ доўга не магу заснуць, радасна ўсхваляваны сустрэчай з Марыйкай. Мы былі з ёю ў кіно. А потым доўга-доўга хадзілі па ўкрытых снегам вуліцах вёскі, успаміналі юнацтва, школу, гаварылі пра сваю работу. Падаў рэдкі снег. Сняжынкі, нібы начныя матылькі, садзіліся на рукі, на твар, на адзенне. Марыйка лавіла іх і звонка смяялася. Я згадзіўся б гуляць так бясконца доўга, гуляць і глядзець у чорныя, нейкія на дзіва прыгожыя пад заснежанымі вейкамі Марыйчыны вочы. Але калі развіталіся ля яе хаты, я нічога так і не сказаў, толькі ледзь не шэптам спытаў:
— Будзеш адказваць на мае лісты, Марыйка? Я першы напішу...
І чакаў адказу.
Але яна маўчала. Толькі вусны ледзь варухнуліся ў шчаслівай усмешцы, а рукі яе моцна абвілі маю шыю...
Прачынаюся назаўтра я рана. У адчыненыя дзверы на момант урываецца бадзёрае марознае паветра. Я радасна ўскокваю з ложка, апранаюся.
А праз гадзіну, развітаўшыся з дамашнімі, мы з Марыйкай выходзім за вёску. Ісці да шашы, дзе спыняецца аўтобус, з кіламетр. Сняжок, які выпаў за ноч, блішчыць і пераліваецца рознакаляровымі іскрынкамі. Да горада нам з Марыйкай — адна дарога.
1958