І зноў раніцою ўсё старанна было падрыхтавана Сямёну — як учора, пазаўчора... Усё — гэта стары чорны пінжак, зеленаватыя штаны, не першай носкі кашуля... Маці нават гальштук адпрасавала модны. Але Сямён непрыкметна ўсміхнуўся і паблажліва сказаў: — Не трэба, мама. Не ў рэжысёрскую іду — на завод...
Ён адмовіўся і ад тэрмаса з кавай. Навошта браць з сабой? Сталовая ў цэху выдатная, за якіх пятнаццаць хвілін паабедаць можна. А вось за выгаралы на сонцы берэт, які маці адшукала яшчэ ў школьных рэчах, быў удзячны: у берэце будзе зручна за станком. У многіх бачыў...
Праглынуўшы свой традыцыйны сняданак — падсмажаную скрылькамі бульбу і кефір, Сямён накінуў плашч, сказаў нешта жартаўлівае на развітанне маці, пачуў ад яе знаёмыя з дзяцінства словы: «Усё будзе добра, сынок» — і заспяшаўся да ліфта. Затрымаецца раптам аўтобус, спознішся — сораму не абярэшся. Лепш ужо раней даехаць да месца.
На вуліцы былі прыцемкі. Не дужа яркія ліхтары ў густой сінечы паветра здзіўляюча нагадвалі асмужаны месяц. Перадсвітальная свежасць бадзёрыла. Санлівасці — як не было. Тут, на ўскраіне горада, каля самага лесу, надыход вясны адчуваўся па-сапраўднаму. Ногі паволі прыміналі шорсткі пясок. За дарогай, зусім побач, ляжала лугавіна з маленькай рачулкай, аблепленай чэзлымі кустамі, і поле — зямля без звыклага асфальту, камення, чорная ад вільгаці, нейкая набрынялая, неспакойная, нібы ў ёй нецярпліва варушацца адагрэтыя за цёплыя пагодлівыя дні незлічоныя карэнні і карэньчыкі... Гэтак і чакай — не сёння-заўтра праклюнуцца, вылезуць на паверхню першыя нясмелыя цвічкі пяшчотна-зялёных травінак, а за імі — і жоўценькія пахкія кветкі дзьмухаўцу, і навокал разальецца непаўторны водар вясны.
Сямён падышоў да прыпынку, прыхіліўся плячом да слупа і, прыжмурыўшы вочы, спрабаваў уявіць сабе, які сёння можа быць прыгожы сонечны дзень... Нішто так не ўзрушвала яго з самага маленства, як вясна. Нават не сама вясна, а чаканне яе — тыя дні, калі першыя адлігі, туманы непрыкметна з’ядаюць снег, а крохкія ледзяшы са звонам ляцяць са стрэх долу і шматлікія раўчукі, як лязом, рэжуць мёрзлую зямлю, срэбнымі ланцужкамі-змейкамі варушацца, блішчаць на сонцы.
Некалі там, на Поўначы, дзе служыў у арміі, ён з нецярпеннем чакаў надыходу вясны, амаль упэўнены, што нясе яна з сабой прыемныя перамены ў яго жыцці. І было такое адчуванне, нібы адсякаецца адзін рубеж, а за ім, наперадзе, яшчэ больш цікавае і светлае. І так было заўсёды...
Было... Сямён усміхнуўся, падумаўшы, што і цяпер ён, нягледзячы на нечаканы паварот у сваім жыцці, быў упэўнены, што ўсё самае добрае — хай, можа, і не лёгкае — наперадзе. І ўжо нават не хацеў болей успамінаць аб сваіх непрыемнасцях у гэтай студыі тэлебачання, у якую трапіў пасля арміі, пра той скандал, што надарыўся нібыта па яго віне... Калі разважаць, то хіба ён, памочнік рэжысёра, павінен адказваць за ўсе ўчынкі чалавека ў кадры? Ну, трапіўся такі бесталковы пенсіянер, які, не падазраючы, што студыйны павільён уключаны ў эфір, нагаварыў глупства... Але справа, мажліва, і не толькі ў гэтым скандальчыку. Сямён мог бы працаваць у студыі тэлебачання, як і працаваў. Ніхто не думаў, што ён сам звольніцца. Галоўны рэжысёр упрошваў яго ўзяць заяву назад, застацца: маўляў, здольны, расці будзеш! Але такі ўжо чалавек Сямён — калі адчуў раптам незадаволенасць сабой, калі нават самае маленькае сумненне закралася ў душу наконт сябе і свайго месца ў жыцці, значыць — сігнал небяспекі, нешта не тое, нешта не так. І тут варта сур’ёзна разабрацца, не панікаваць, а разабрацца ў сваіх справах: хай і на заводзе, але не ў студыйнай мітусні, дзе адчуваў сябе нярэдка да зневажальнага лішнім. Толькі б не схібіць, не здрэйфіць за такарным станком... Каб ні ад каго не чуць дакору, каб ніхто не кідаў насмешлівых позіркаў у яго бок. Больш усяго ў жыцці не любіць Сямён насмешак, і не таму, што яны б’юць па самалюбству,— проста часцей за ўсё насмешкі несправядлівыя, а значыць, і нядобразычлівыя.
На прыпынку непрыкметна сабраліся людзі. І Сямён дакладна ведаў ужо, што большасць з іх спяшаецца туды ж, куды і ён — на свой завод. Усяго некалькі дзён назад ён пазнаёміўся тут з адным старым. Якраз, калі так цяжка было ад таго, што бярэшся за зусім новую працу і невядома, якім бокам яна да цябе павернецца: звычайны такарны станок здаваўся жахліва складанай і мудрагелістай машынай — накшталт таго спадарожніка... А сустрэліся як — выехаў дужа рана з дому, і гэты рабочы непрыкметна апынуўся побач. Сярэдняга росту, у кароткім дэмісезонным паліто, у кучомцы з прымятым верхам, ён з цікавасцю, як падалося Сямёну, разглядваў яго. Мабыць, таму, што на прыпынку ў такую рань яшчэ нікога не было. Папрасіў закурыць, і, калі запалка асвяціла яго хударлявы твар з кручкаватым носам над рэдзенькімі вусамі і нібы ўціснутымі пад шырокі лоб вачамі, Сямён сам пачаў традыцыйную і бессэнсоўную размову пра надвор’е: усё ж не маўчаць. Але стары гэтай размовы не падтрымаў. Папыхкаўшы цыгарэтай, ён коратка спытаў:
— На завод?
— На машынабудаўнічы... Першы рабочы дзень...
Магчыма, яны так бы і разышліся, калі б не гэтая нечаканая Сямёнава адкрытасць.
— Упершыню, кажаш? Новенькі? Ого!
Стары прыкметна пажвавеў, пачаў цікавіцца, распытваць. І ўжо ўсю дарогу, уладкаваўшыся побач у аўтобусе, яны размаўлялі... Дакладней, гаварыў больш Сямён. Ён і злаваў на сябе за гэтую сваю празмерную гаварлівасць, але не мог спыніцца, мабыць, даўно не хапала яму спагаднага субяседніка. Асабліва цешыла, што стары не проста чалавек у гадах, а майстар з суседняга механічнага і ведае ўсе гэтыя станкі назубок. Сямён не мог стрымацца, каб не выкарыстаць зручны момант: папрасіў пазычыць хоць які-небудзь дапаможнік па такарнай справе. І стары ў знак згоды кіўнуў галавой.
Бадай, толькі цяпер, седзячы побач, Сямён так блізка ўбачыў знявечаную шчаку суседа — на ёй была нібы наварана круглая шызая латка... Але шчака ўсё роўна выглядала меншай, чым левая, і ў час размовы дзіўнай варонкай уцягвалася ўнутр. Сямён нават прыўзняўся ад здзіўлення: яму падалося, што твар з гэтай ірванай д’ябальскай лапінай на ўсю шчаку ён ужо недзе бачыў... Але як ні намагаўся прыпомніць — не мог: сярод суседзяў і знаёмых гэтага чалавека не сустракаў.
Яго моцны голас лагодна вуркатаў побач, стары майстар не супакойваў Сямёна, праца на заводзе не з лёгкіх, асабліва для таго, хто паспытаў іншага хлеба... Ды, у рэшце рэшт, не багі гаршкі лепяць. Авалодаць любой спецыяльнасцю няцяжка, калі за плячамі ўсяго дваццаць пяць, як у Сямёна. Вунь нават маёр адзін на завод прыйшоў пасля дэмабілізацыі — і нічога, спраўляецца не горш іншых. А непрыемнасці... У каго ж іх у жыцці не бывае? Толькі вось пытанне: ці варта доўга аб іх памятаць?
Стары ўсміхнуўся, паказваючы рэдкія зубы, неяк асабліва мякка і зычліва пазіраў на Сямёна. І ўвесь час, пакуль яны, як выйшлі з аўтобуса, крочылі да прахадной, з яго твару не сыходзіла гэтая ўсмешка мудраца. Насустрач ім неслася з дынаміка песня. Яе Сямён чуў і раней, ды не звяртаў увагі на словы. А тут майстар раптам спыніўся, моўчкі крануў яго за плячо і шматзначна кіўнуў на дынамік: паслухай! І гэтая песня чамусьці адразу ўсхвалявала Сямёна. Прыемны тэнар пеў аб тым, што сум — дарэмны і ён абавязкова знікне, калі будзеш адчуваць і любіць, як у апошні раз...
Як у апошні раз... Нечакана за лёгкай мелодыяй і простымі словамі Сямёну прыадкрыўся такі вялікі сэнс, што ён нават унутрана скалануўся. Сапраўды, колькі людзі беззваротна губляюць у штодзённай мітусні, слізгаючы халодным позіркам па бясконца дарагому — да чаго прывыклі і да чаго неразумна абыякавы: і зеляніна дрэў іх не кранае, і блакіт неба, і вясновае паветра... Але ж толькі на хвіліну, на нейкае імгненне ўяві, што і пах зямлі, і шурпатая кара дрэва, і вочы маці, з якіх струменіць непаўторная пяшчота, усё, усё, значнае і нязначнае, вось-вось знікне для цябе назаўсёды, толькі паспрабуй уявіць — і балюча, ой, як балюча, сціснецца сэрца ад журбы і горычы! І добра, калі шчымлівую журбу заменіць упэўненая радасць: не, не ў апошні, яшчэ многа-многа разоў блакітны ранак абдыме цябе, сонечныя дні сагрэюць і суцешаць, і ціхі змрок прапяе твае песні... Толькі не абдзялі сябе гэтым шчасцем, не дай засланіць дробнаму і нікчэмнаму цудоўны свет, прагна, да самазабыцця дыхай пахам роднай зямлі — так дыхай, каб п’янеў, каб кроў яшчэ мацней стукала ў жылах: не ў апошні, не ў апошні раз...
Гэтыя думкі захапілі Сямёна настолькі, што ён нават збянтэжыўся, калі пачуў зноў голас старога:
— Пойдзем, ці што... Песня песняй, а праца чакае.
Ну, вось, расфіласофстваваўся... Можа, чалавек пажартаваў, а ён... Сямён кінуў насцярожаны позірк на майстра — не, той быў сур’ёзным, нават журботным. Падобна, што імі валодалі зараз адны і тыя ж думкі, адзін настрой. І развітаўся стары стрымана, але не суха:
— Ты кнігу прасіў — прынясу. Зазірні як-небудзь, спытай Цімоха Лукіча... Кнігу табе дам! Толькі, павер, лепшая кніга — у тваім цэху... Там вучыся, хлапец.
І вось сёння — і на прыпынку, і па дарозе на завод — Сямён у думках вяртаўся да старога, прыгадваў падрабязнасці іх нечаканага знаёмства і ўжо быў упэўнены, што ён той самы чалавек, які паможа Сямёну адолець душэўную блытаніну, стаць трывала на ногі ў гэтым вялікім рабочым калектыве. Трэба толькі яго абавязкова ўбачыць, адшукаць у канцы змены. Ім жа — у адну дарогу.
З нейкім нязведаным пачуццём і трывогі, і гонару за сябе, за сваю рашучасць вось так смела ўзяцца за незнаёмую справу, павярнуць сваё жыццё ўваходзіў Сямён у цэх. Разам з усімі ён хутка пераапрануўся ў гардэробнай, зачыніў за сабой шафку і чынна паклаў ключык у кішэню. Усміхнуўся, бо злавіў сябе на думцы: хто б з сяброў-тэлевізійнікаў пазнаў цяперака яго ў гэтым гаманкім натоўпе рабочых? Няспешна пакрочыў на свой участак. Гаспадарліва агледзеў станок — усё ў парадку. Рашыў не чакаць наладчыка, якому даручана было апякаць яго, навічка. Сам тузануў ручку электрарубільніка, сам націснуў на кнопку... Роўны шум станка незвычайна абрадаваў Сямёна. Але гэта быў яшчэ не рабочы шум, станок працаваў на халастых абаротах. Зірнуўшы на гадзіннік — талерка цыферблата бялела якраз на сцяне насупраць,— задаволена адзначыў: да пачатку змены заставаўся яшчэ час. З лёгкасцю напружваючыся целам, адчуваючы прыемную стому ў руках — усё роўна як пасля шасцікілаграмовых гантэлін,— Сямён нацягаў бліжэй да станка загатовак. Дэталі разлажыў акуратнымі слупкамі побач з канвеерам: зручней браць. І дужа рады ад таго, што позніцца наладчык, што ён пакуль адзін гаспадар станка, Сямён скоранька замацаваў на шпіндалі першую дэталь — свежаафарбаваную ў чырвоны колер покрыўку рэдуктара, зноў націснуў кнопку. Назіраючы, як плаўна апускаюцца супарты з разцамі, як асцярожна і дзелавіта ліжуць разцы жалеза і шэрая стружка ў малочна-белых пырсках эмульсіі імкліва адлятае ўбок, Сямён па-сапраўднаму адчуў усю ўрачыстасць моманту — пачатак рабочай змены.
Побач круціўся каля свайго станка свідравальшчык — маленькі, вёрткі і мітуслівы, з панурым, засяроджаным тварам. Сямён не быў знаёмы з ім, толькі штораз лавіў на сабе пільныя позіркі суседа, калі ў яго, Сямёна, нешта не ладзілася. І тады яму здавалася, што вось-вось той падыдзе і скажа з дакорам: «Эх, зваліўся ты на нашу галаву... Патрэплем нервы, пакукуем, пакуль навучым». Але свідравальшчык, дзякуй богу, не падыходзіў. Не звярталі на яго асаблівай увагі і іншыя суседзі. Толькі ж з Валяй, танклявая постаць якой мільгала справа за станком, учора нечакана пазнаёміўся. Яна сама падсела да Сямёна ў сталоўцы і, звыклым жэстам хаваючы пад касынку пасмачку каштанавых валасоў, з добрай усмешкай узіралася ў яго і хутка-хутка гаварыла. Сямён настолькі быў збянтэжаны на той час, што, бадай, не запомніў ні аднаго яе слова... Але Валін спагадлівы твар яшчэ доўга стаяў у яго перад вачамі, і яму было крыху ад гэтага спакайней. Прыемна было думаць пра дзяўчыну. Урэшце, перамагаючы сваю нерашучасць, потым нават звярнуўся да яе за дапамогай — зламаўся разец, і трэба было тэрмінова адшукаць слесара.
Што ні кажы, але сёння Сямён упершыню адчуваў асалоду, задаволенасць ад працы. Ён ужо не так стамляўся, без напружання сачыў за станком, паспяваў у час не толькі зняць апрацаваную дэталь і замацаваць новую покрыўку рэдуктара, але нават паднесці новыя загатоўкі. Праўда, калі па цэху праходзіла дэлегацыя замежных гасцей і затрымалася на іх участку, ён зноў захваляваўся. Ды толькі цяпер хваляванне было зусім іншае — ад усведамлення адказнасці і значнасці сваёй асобы ў гэтыя хвіліны. Гаварылі госці па-англійску, і Сямён, карыстаючыся скупымі школьнымі ведамі мовы, паспеў нават улавіць два знаёмыя словы: савецкі рабочы... Ну, вось, гэта пра яго, гэта ўжо і пра яго! І ўсё ў душы раптоўна запела, забурліла ад незнаёмага дагэтуль пачуцця. І, напэўна, заўважыўшы Сямёнаву ўзрушлівасць, спыніў на яго ззяючым твары цёплы позірк пажылы чалавек у моднай жоўтай куртцы. Сямён прачытаў у яго вачах зычлівасць, і ён, гэты госць, усёй сваёй хударлявай постаццю, прыжмурам усмешлівых вачэй нагадаў нечакана старога майстра. Дэлегацыя прайшла далей, а Сямён рашыў: дачакаецца канца змены, пойдзе і адшукае Цімоха Лукіча. Цяпер, калі ўсё ладзілася, калі ўсведамленне жыццёвай уладкаванасці і трываласці пранізвала яго істоту, калі знікла ранейшая прыгнечанасць, ён, нарэшце, можа дазволіць сабе сустрэцца са старым, узяць абяцаную кнігу. Але ж сустрэцца, мабыць, не толькі дзеля кнігі...
Адзінае, што крыху азмрочвала і непакоіла Сямёна, дык гэта боязь, што вось-вось з’явіцца наладчык і, як учора, папросіць Сямёна ўступіць яму рабочае месца — каб падагнаць працу... Зусім яшчэ малады, куды маладзейшы, чым Сямён, ён потым моўчкі будзе стаяць побач на памосце, стуліўшы губы, назіраць за ім праз зялёныя шкельцы засцерагальных акуляраў. Паспрабуй даведайся, што ён думае, аб чым маркоціцца. Тыя некалькі нязначных слоў, якімі яны перакідваюцца з Сямёнам за дзень, зусім нічога не гавораць... Сямён ужо даведаўся, як завуць яго настаўніка,— Юзік. Толькі ж імя самае звычайнае, па ім не вызначыш, што за чалавек. Падобна, што тут увогуле не любяць балабоніць. Але маўклівасць хлопца прыкрая, злуе, так і здаецца, што ты нешта не тое робіш. А раптам ён, гэты непрыступны Юзік, даўно ўжо знаёмы з Сямёнам? І самым найлепшым чынам — назіраў, калі ён, выконваючы заданне, фарсіста разгульваў з кінааператарам па цэхах завода ў пошуках цікавага кінасюжэта для тэленавін? Таму і загадкава маўчыць, таму і афіцыяльна, нават насмешліва «выкае», нібы хоча сказаць: «Калі ласка, мне загадана навучыць — навучу, толькі наўрад ці атрымаецца з вас, маэстра, што-небудзь талковае...» Ад такой здагадкі Сямёну аж горача зрабілася.
Сямён і сам разумеў, што нічога благога ў яго мінулым памочніка рэжысёра няма — праца як праца. Але з кожным днём неяк сама па сабе ў ім расла ўпэўненасць: цяперашні занятак куды больш пачэсны і адказны. Гэта, урэшце, не застаўкі з аб’явамі перастаўляць перад камерай у тэлестудыі... А галоўнае — адразу ведаеш, што твае намаганні і час недарэмна патрачаны. Вось яна перад табой, зробленая дэталь, ты яе бачыш, ты яе адчуваеш усёй сваёй істотай... Прыемна халодзіць руку важкі метал, прыгожа, нібы той камень-самацвет, адлівае блакітам і яшчэ нейкімі дзівоснымі колерамі абточаны чыгунны дыск. Усё надзейна, трывала, адчувальна. І ніхто не скажа табе — не так... Станок не памыляецца, ён, Сямён, таксама. Адтуліны да міліметра дакладныя — колькі хочаш правярай іх тым шаблонам. Вось тут і ўпэўненасць, і гонар за сваю працу, і павага да сябе, без якой, ой, як цяжка жыць чалавеку.
За гэтымі новымі, супярэчлівымі думкамі і застаў яго Юзік. Кінуў звыкла гаспадарлівым вокам на слупкі абточаных рэдуктараў, але нічога не сказаў. Не прамовіў, як учора:
— Адхініся, памагу...
Падобна, не так ужо і мала зроблена Сямёнам за гэтыя некалькі гадзін. Але чаму ж тады такі журботны, змрочны твар у Юзіка? Чаму так доўга і пільна пазірае, узняўшы галаву, на рознакаляровыя квадраты шклянога даху? Паклаў акуляры ў нагрудную кішэню пінжака, плюскае вачамі, жмурыцца ад зыркага святла і пазірае ўгору, пазірае... Вунь нават вочы заслязіліся, і маленькая гарошынка пакінула на смуглявай шчацэ бліскучую мокрую дарожку. Не, мабыць, справа не ў ім, не ў Сямёне. Калі хлопец маўчыць — гэта яшчэ нічога, а вось калі забывае сцерці слязу са шчакі... тут, пэўна, нешта іншае. Сямён ужо наважыўся спытаць Юзіка, што з ім, як той раптам сам, схаваўшы вочы за шкельцы акуляраў, прамовіў ціхім голасам:
— Майстар мой... колішні памёр.
— Дзе? — неўпапад, нібы гэтае ўдакладненне мела зараз нейкі сэнс, спытаў Сямён.
— Там жа, у цэху... Сэрца ў яго... З вайны, ці што... Шкода Нікіценку: чалавек!
І скупых слоў Юзіка было дастаткова, каб не распытваць болей, не вярэдзіць яму сэрца. І Сямён не распытваў. Ён толькі спачувальна пазіраў на вузкую юнацкую спіну наладчыка, на якую траплялі сонечныя промні. Промні ліліся зверху, і Сямёну здавалася, што ён адчувае іх шчодрую цеплыню, вясновую сілу на сваім твары. І з горыччу падумалася раптам, як гэта неразумна, недарэчна, што нехта памірае ў такі радасны час абуджэння прыроды.
Сямён наўмысна заўсёды пазбягаў думак аб смерці, не хацеў азмрочваць сваё жыццё нават напамінкам аб гэтай, як ён быў перакананы, ненатуральнай з’яве... І калі паміраў хто са знаёмых, не заўсёды бываў на пахаванні. З сорамам упікаў сябе за свае паводзіны і ў той жа час шукаў апраўдання: хай лепш у памяці застанецца жывое аблічча, жывы твар...
Наладчык непрыкметна знік. І Сямён, крыху паразважаўшы пра няшчаснае здарэнне, зноў аддаўся цалкам працы.
Заканчвалася змена, але Сямён не адчуваў стомленасці, правільней, яму не было часу думаць аб ёй. Ён і свідравальшчыка-суседа заўважыў толькі тады, калі той вываліў у яму металічную стружку і пратарахцеў тачкай побач.
— Канчай, друг... Пакінь на заўтра трошкі... Гайда піва піць! — пачуў Сямён яго жартаўлівы голас.
Але ў голасе прагучалі і ноткі адабрэння. І ад гэтага на душы зрабілася яшчэ цяплей. Што ж, можна і закругляцца: вунь колькі апрацавана рэдуктараў... Сямён спыніў станок, выключыў электрарухавік. За якія хвіліны прывёў у парадак рабочае месца, нават вакол станка падмёў. Можна было б і ў душавую махнуць, ды з ёй паспеецца. Сямёну трэба хутчэй трапіць у суседні механічны цэх — пакуль не пайшоў Цімох Лукіч. Заступала чарговая змена. Выцершы рукі нейкім фланелевым абрэзкам, паклаў яго зноў у скрынку, паправіў на галаве берэт і асцярожна пачаў прабівацца паміж станкоў: да вузкага калідорчыка, які злучаў абодва механічныя цэхі.
Насустрач Сямёну ішлі такія ж маладыя рабочыя, як і ён. Некалькі чалавек тоўпіліся каля акенца табельшчыцы. Можна было б даведацца ў каго-небудзь з іх, дзе шукаць Цімоха Лукіча. Але Сямёну падалося за лепшае адразу ж зазірнуць у вагончык старшага майстра — так больш надзейна, ды, мажліва, і сам Цімох Лукіч патрапіцца там...
Невялікі квадратны вагончык прыткнуўся недалёка каля ўвахода ў цэх — блакітненькі, як дачны домік, з шырокімі акенцамі і нават белымі фіранкамі на іх. Сямён толькі дакрануўся да дзвярэй, як яны раптам самі расчыніліся і на парозе застыў мажны мужчына, які ледзь умяшчаўся ў дзвярным праёме. Ён стаяў, ссутулены, схіліўшы долу галаву, і нагадваў чымсьці ў сваёй чорнай спяцоўцы натапыраную вялікую птушку. І, можа, ад таго, што сустрэча была такой нечаканай, Сямён не адразу знайшоў, што сказаць.
— Вы да мяне?
— Не, я да Цімоха Лукіча...
Мужчына, відаць, хацеў нешта адказаць, але памарудзіў, пільна і неяк дзіўна пазіраў на Сямёна сумнымі чорнымі вачамі. Нарэшце ўздыхнуў, спытаў:
— А што-о... вы хацелі?..
— Ды нічога асаблівага. Ён мне кнігу абяцаў адну, тэхнічную,— растлумачыў Сямён ужо больш спакойна і дадаў, нібы просячы прабачэння: — Я тут нядаўна, на заводзе...
Нічога не кажучы, мужчына адышоў ад дзвярэй, пакорпаўся на стале ў паперах і вярнуўся з кнігай.
— Гэтая? Вазьміце... Ён яшчэ раней мне пакінуў... Прасіў аддаць, калі хто зойдзе... Можаце не вяртаць.
Апошнія словы здзівілі Сямёна: чаму не вяртаць? Ён заўсёды акуратна вяртае чужыя рэчы. Вось толькі крышку падзубрыць гэтую тэхніку і — верне.
Падзякаваўшы, Сямён зноў накіраваўся ў свой цэх. Толькі назад ён ішоў нетаропка — балазе, спяшацца няма куды, хіба ў душавую. Стомлены позірк ляніва затрымліваўся на шматлікіх аб’явах, розных спісах, зводках спаборніцтва — яны віселі ўздоўж усёй сцяны. Каля невялічкага стэнда ветэранаў вайны Сямён прыпыніўся — зацікавілі здымкі. Праз зеленаватае шкло са старых пажоўклых адбіткаў пазіралі пераважна маладыя салдацкія твары... У самым куточку стэнда раптам напаткаў знаёмае аблічча. Пазнаў не адразу. У гімнасцёрцы са старшынскімі пагонамі, у зімовай шапцы, з-пад якой выбівалася чупрына, вайсковец толькі аддалена нагадваў цяперашняга Цімоха Лукіча... Ён усміхаўся. Ці здавалася так, што ўсміхаецца — з-за гэтай ірванай раны на шчацэ... Але ў шырокіх адкрытых вачах праменіліся тая бясконцая дабрыня і прага жыцця, з якімі вярталіся пераможцы дамоў, і мужны твар ад гэтага быў яшчэ прыгажэйшы.
За спіной Сямён пачуў прыцішаныя галасы. Азірнуўся — размаўлялі рабочыя. Адзін з іх пазіраў на дошку аб’яў і ўслых чытаў: «...член КПСС з 1942 года, удзельнік Вялікай Айчыннай вайны, ветэран завода...» Быццам нешта апякло Сямёна, ён крутануўся на месцы і імгненна ўпіўся вачамі ў белы аркуш паперы на сцяне. Ён яшчэ не верыў, хоць у вушах звінелі словы, сказаныя побач. Адчуваючы, як нейкі брыдкі холад запаўняе грудзі, Сямён спрабаваў адагнаць ад сябе чорныя літары і — не мог: яны мільгацелі, скакалі перад вачамі... Жахлівы сэнс жалобнай аб’явы паволі пранікаў у свядомасць — памёр чалавек, памёр Цімох Лукіч... А ён жа, Сямён, ішоў да яго. Чаму, чаму так атрымліваецца ў жыцці? Чаму такая несправядлівасць? Той, каму б жыць ды жыць, радаваць сваім шчодрым сэрцам, абдорваць сваёй дабрынёй і мудрасцю іншых, памірае заўчасна, заўчасна пакідае зямлю...
Сямёну было па-сапраўднаму балюча. Стаяў, нібы прышыты да падлогі. Стаяў, пакуль зусім побач не запрацаваў станок. Строгі ўладарны гул, у якім адчувалася ўпэўненая сіла, скрыгат пакоранага металу запаўнялі цэх. І, мабыць, менавіта гэты ўрачысты, магутны гул прымусіў Сямёна адарваць позірк ад белага аркуша...
Навокал ужо нікога не было: людскія постаці застылі ля станкоў.
Пачыналася новая рабочая змена.
1976