— Алё! Пісьменнікі! Дзе вы падзеліся? Ці жывы хоць?
— Жывы, здаровы, дарагі чытач, таго і вам жадаем.
— Дык што ж вы сабе думаеце? Мусіць, хочаце, каб я некультурным да бяскласавага грамадства дажыў. Чаму вы не пішаце?
— Пішам патроху. Вось і цяпер: ноч ужо, стрэлка да чацвёртай гадзіны падпаўзае, дзеткі спяць, жонка з некім праз сон сварыцца — мусіць, у размеркавальніку,— а я ўсё пішу; спяшаюся ў чарговы нумар часопіса матэрыял здаць.
— Дык вы такі пішаце? А я — чытаць хачу: па свежых літаратурных навінках, па часопісе занудзіўся. Хто ж паміж намі стаіць?
— Шмат хто стаіць: рэдакцыя — раз, выдавецтва — два, друкарня — тры, база выдавецтва — чатыры, кнігагандаль — пяць, Саюздрук — шэсць, пошта — сем, лістаносец — восем.
— Нішто сабе ланцужок! Але ж я думаю, што гэта ўсё створана, каб дапамагчы кнізе як найхутчэй ад пісьменніка да чытача дайсці.
— Я таксама думаў некалі.
— А часопісы ўсё ж такі выходзяць?
— Бывае, што і выходзяць.
— Чаму ж я пра гэта нічога не ведаю?
— Я сам бы нічога не ведаў, дык добра, што рэдактары знаёмыя: заўсёды скажуць, калі выйдзе нумар.
— А чаму не даць рэкламы якой-небудзь?
— Нашы кніжнікі лічаць гэта буржуазнымі забабонамі.
— Ну няхай не рэкламу, проста абвестку пра тое, што часопіс выйшаў, ды пра падпісную цану на яго. А то пайшоў я на пошту яшчэ перад новым годам. «Падпішыце, кажу, на «Полымя рэвалюцыі».— «Няма, кажуць, такога часопіса і на свеце».— «Як няма? — дзіўлюся я.— Здаецца ж, у гэтым годзе ён выходзіў».— «Нічога, кажуць, нам пра гэта невядома».— «Дык падпішыце на «Заклік».— «І пра гэта, кажуць, нічога не ведаем». Пайшоў я другі раз, пасля новага года ўжо. «Ёсць, кажуць, такія часопісы, але мы падпісной цаны не ведаем».
— Дык вы што?
— Дык я плюнуў ды пайшоў.
— І памагло?
— Дзе бачылі! Зноў па кнізе занудзіўся. Ніяк адвыкнуць не магу. Хачу культурным чалавекам быць.
— Дык вы зноў што?
— Дык я гвалт пачаў крычаць. Можа, думаю, пачуе хто ды хоць падпісную цану скажа.
— Павінен вам пад сакрэтам сказаць, дарагі чытач, што пра падпісную цану і ў Мінску нічога не ведаюць.
— Хто не ведае?
— Ніхто не ведае.
— А хто ў гэтым вінават?
— Рэдакцыі кажуць, што Саюздрук вінават, а Саюздрук на выдавецкі Кнігагандаль пальцам паказвае.
— А Кнігагандаль што?
— «А он украдкою кивает на Петра», г. зн. на Камітэт па справах друку.
— Наківаць бы ім усім як мае быць.
— Я так думаю, што і наківаюць нават.
— Дык скажыце ўсё ж такі, якія часопісы свежыя выйшлі?
— Вось «Полымя рэвалюцыі» № 4 выйшаў у студзені, тыдні два таму назад.
— Ого! Тэмпы. Яшчэ толькі студзень месяц, а ўжо чацвёрты нумар.
— Выбачайце, вы трохі не зразумелі: гэта ж яшчэ за мінулы год.
— !?
— Пачаў часопіс выходзіць з паловы мінулага года і чацвёрты нумар здадзены быў у пачатку верасня, але пакуль надрукаваўся, пакуль сёе-тое, дык і другая пяцігодка надышла. А пяты нумар, які здадзены ў кастрычніку, павінен выйсці ў лютым і ўжо будзе называцца не № 5 за 1932 год, а № 1 за 1933 год.
— Па чатыры месяцы нумар друкуецца?
— З хвосцікам.
— Як жа гэта растлумачыць?
— Наконт тлумачэння будзьце спакойны: гэты абавязак узяла на сябе друкарня, і каб яна так старанна друкавала, як тлумачыць, дык бы часопісы выходзілі куды больш акуратна. Яна даводзіць, што ёсць больш тэрміновая работа, а часопісы могуць і пачакаць, над імі не капае (на друкарні, бачыце, дах цэлы).
— А выдавецтва што?
— Маўчыць.
— Дык які ж гэта, шануючы вас, перыядычны друк пры нашых тэмпах? Гэта ж эпахальны, можна сказаць, раз у эпоху нумар выходзіць.
— А яно ўсё-такі маўчыць.
— Ну добра... Як-ніяк, а ўсё ж такі выходзяць, нарэшце, часопісы з друкарні, а тады куды?
— Тады на базу Дзяржаўнага выдавецтва.
— А далей што?
— А далей вядома што: ляжаць сабе спакойна.
— Дзіўна! Чаму ж яны да чытача не даходзяць?
— Бо ног не маюць.
— А што ж вы думаеце! Каб кнігам ды ногі, шчаслівыя б мы з вамі людзі былі, таварыш пісьменнік. Няхай бы гэта хто прыдумаў такія ногі. Вы б сабе напісалі кніжку, у друкарні б яе надрукавалі тысяч дзесяць, а тады загадчык Дзяржаўнага выдавецтва ўзяў бы добры дубец, прыйшоў бы ў друкарню ды: «Кыш! Пайшлі сваіх чытачоў шукаць!» А мы тут бы іх нарасхват, як дарагіх гасцей.
— Дык тут жа ўсе кніжнікі толькі і мараць пра гэта. Прыйдзе кніжнік на базу, гляне на сцірты часопісаў і цяжка-цяжка ўздыхне: «Эх, каб кнігам ды ногі!»
— Але ж у выдавецтва, здаецца, свой орган распаўсюджвання быў?
— Быў такі орган, таварыш чытач. І цяпер ён яшчэ матляецца, сектарам Кнігагандлю завецца. Але ранейшыя функцыі ў яго адпалі і ён цяпер у сэнсе распаўсюджвання часопісаў нешта накшталт рудыменту, ну вось, не раўнуючы, як адростак сляпой кішкі ў чалавека: карысці ад яго ніякай, а запаленне можа быць.
— Дык ведаеце што, таварыш пісьменнік? Перадумаў я: не трэба.
— Чаго? У Мінск прыязджаць?
— Ды не, ног не трэба выдумляць для кніг.
— Злітуйцеся! Вы ж адбіраеце апошнюю надзею ў нашых кніжнікаў. Яны толькі так і збіраліся на ногі стаць.
— Бачыце, як пераканаўся я з нашай размовы, дык тут справа не ў нагах: галава патрэбна.
— Кнізе? Галава?
— Не кнізе, а кніжнікам.
— Скажыце, калі ласка! А тут жа ніяк да гэтага дадумацца не маглі. Адзін кніжнік, калі глянуў раз, як у яго справа «стаіць» з друкаваннем і распаўсюджваннем часопісаў, дык аж за галаву хацеў ухапіцца, а ўхапіцца-то ў яго няма за што. Няма, дык няма — клопат вялікі! Так яно і засталося. Ніхто з кніжнікаў і не падумаў, што праз такую пусцяковіну справа можа стаць. Адно ж, дзякую вам... Але кажыце ўжо да канца, не саромейцеся: каму ж канкрэтна гэту галаву трэба? Выдавецтву? Кнігарні? Сектару кнігагандлю? Саюздруку?
— Лепш, каб у кожнага яна была. Гэта такая рэч, што нікому не пашкодзіць. Няхай будзе пра запас: не-не ды спатрэбіцца часамі. Асабліва таму, хто да кніжкі дачыненне мае.
— Ну, дык шчырае ж вам дзякуй, таварыш чытач. Прэмію б вам за вынаходства. А мы ўжо наконт галавы для кніжнікаў абавязкова паклапоцімся, паколькі гэта дэталь у іх такая дэфіцытная. А ў каго яна і ёсць, ды не ў той бок закручана, дык прыйдзецца стукнуць так, каб яна на месца стала: якраз каб тварам да чытача. Тады вы часопіс абавязкова атрымаеце: дабраякасны і ў тэрмін.
1933