— Трэк... мг... трэк... трэба пайсці за імі паглядзець, што такое трэк, бо хоч не мала свету з’ездзіў, а трэка не бачыў.
Так размышляў Юрка Мілюк, ідучы па самай доўгай вуліцы нашага горада.
— А, бач!.. Здаецца, Пракоп?
— Ён самы, а вы чы не Юры Мілюк?
— Але ж.
— А я і не пазнаў бы, каб не загаварылі.
— Бо даўно ж і бачыліся, гэта ж яшчэ як на Капказі не быў. А ты тутака служыш, чы што?
— А як жа, вось у гэтым доме дворнікам, а вы докуль ідзеце?
— А вось іду трэка пабачыць, што за штука такая. Іду — чую, гэтыя паны кажуць да сябе: «Пойдзем на трэк». Я думаю, што за трэк, і пайшоў за імі назіркам. А ты бачыў калі трэк?
— А-ей, чы раз!.. Толькі там дарам не пусцяць, трэба білет браці.
— А шмат плаціці трэба?
— Не лішнее... Па залатоўцы.
— А можа, маеш час, так пойдзем разам, я і за цябе заплачу?!
— Ну што ж, хадзема! Ну, што ў вас чуваць? Здаровы ўсе?
— Ат, што... Ад ліха ціха, добрага не чуваць... Жывём сяко-тако, дзякаваць богу. А гэта што за гай?
— Губернатарскі сад называецца, тут гарадскія гуляць ходзяць. Тутака і трэк, і тэатр ё, і рэстаран... Вось і трэк. Тутака ў гэтай будцы білеты браць трэба.
— А дзе гэта музыка іграе?
— А тутака ж на трэку...
— Так на ж табе, Пракопе, дзве залатоўкі, вазьмі білеты! Чы бачыш, які кленнік харошы?.. Эх, каб мне такі.
— Та вот лепей пойдзем! Наце білет! Толькі схавайце добра, каб не згубіці!
— А гэта што за паветка? Там нейкія цацкі відаць.
— Гэта тут у цэль страляюць, у гэтыя цацкі.
— Хіба яны плату вялікую бяруць за гэта, бо адкуль жа б гэтых цацак пабраліся!
— Та з гэтай стрэльбы нічога не папсуеш, толькі лясне, як бы гарошынай кінуў. А бяруць, добра не ведаю колькі, здаецца, чы не па грыўні, а мо і па саракоўцы... Не ведаю.
— А гэта шыбеніца што азначае?
— Гэта ж гімнастыка, тутака панскія дзеці чапляюцца, а гэта гыганы...
— Але... Гэта я адразу не разабраў. Вот мой божа! І гарадскія маюць ахвоту чапляцца... Нашы то за птушкамі, а яны птушак не маюць, так вось яну штуку прыдумалі. А дзе ж той трэк? Нешта я ніяк не цямлю, што гэта трэк.
— А вось гэта кругловіна.
— Так вось што трэк!.. Гэта ж тут на ласіпедах ганяюцца адзін за другім. А гэта пасярэдзіне што?
— Гэта?.. ай, та я і забыўся. Сапраўды, чакай!.. Здаецца, тры... гу... на. Ага, трыбуна — тутака пузатыя паны засядаюць і глядзяць, як падхорцістыя панічы кругом лятаюць, каторы каторага абгоніць.
— Цяпер я цямлю. А, бач, што гэта, чы гэта яны нарокам так у кучу ссыпаліся?
— Да дзе ў ліха нарокам... Адзін як скінуўся, так другі, разагнаўшыся, не можа здзержаці і валіцца на яго, а на таго трэці, і так усе.
— Калі так, то, пэўна, ім не да смеху, але здалёку гледзячы, так дужа ўцешна. Быў я ў цырку, так і там хораша скачуць, та ўсе на адзін лад, а тутака: той выпучыцца, той скуліцца, той на бок перакрывіцца, той носам, той патыліцай, а ўсе рукамі і нагамі махаюць, быццам што злавіці хочуць. О! так аднача ім добра падаставалася... Бачыш, як крыўляюцца? Адзін так сам і не ўстане... Вось так забава! А паветкі гэтыя навошта?.. Ага, тут у невашта іграюць... у шашкі, чы што?
— Не, гэта не шашкі; у шашкі — так усе хвігуркі аднакай формы, толькі адны белыя, другія чорныя, а тут, бачыце, усякія: і малыя, і вялікія, то як бы вежы, то як коні, а гэтасама вышша-то караля азначае, трошкі меншая — то каралева... Гэта па-расійску «шахматы» называецца, а паны называюць «шахы». А ў той паветцы нейкія галкі кідаюць, адно не ведаю, як ту ігру называюць.
— Давай лепш музыкі паслухайма! Гэта лепш за ўсё.
— Так сядзьма вось на лаўку! Яны ж дзеля таго пастаўлены.
— Калі блізка вельмі, неяк глушыць. Пойдзем хіба на гору, у гэны хвойнічак, там пасядзім!
— Ідзема!
— Але тут такі месца харошае...
— Ат, нішто; і ўсё ж такі троха маркотна на старане, злашча, як касьбу згадаеш.
— А каб гэта, Пракопе, нам у тэатр пайсці? Яшчэ ні разу не быў.
— Абы грошы.
— А колькі ж трэба?
— Зараз пабачым. Хадзем! Вось бачыце, вашэць, чырвону паперу наклеену? Там напісана.
— Гэта на той стадолі?
— Але... Гэта не стадола, а тэатр.
— Ага. Я перш думаў, што гэта бровар, але бачу — вокан няма, ні комінаў, так змеркаваў, што стадола. Ажна гэта тэатр, мг...
— Сягоння іграць будуць «Хаджы-Мурата», а найменша плата, на галёрцы — семнаццаць капеек, толькі там стаяці трэба.
— Ну, то што?.. Чы мы не прывычны?
— Толькі яшчэ рана... тут пішуць, што зачынаюць прастаўляці ў дзевяць часоў, а цяпер восьмы. Вашэць, мяне тутака пачакайце. Я толькі збегаю...
— А ты мяне знойдзеш?
— Знайду, толькі не адходзьце далеча...
— Хаджы-Мурат... гэта штось як бы капказскае. Як бы бісурманьскае імя... Бачыш, як здароўкаецца... адно мак зацвіў... вось зачырванелася... А вот і Пракоп.
— Вашэць тут? Хадзема білеты браць!
— Каб ты, Пракопе, ведаў... ха-ха-ха!.. што я тутака чуў і бачыў... ха-ха-ха!..
— Потым скажаце, цяпер бярыце білеты! А то дайце грошы, я вазьму!
— На, браце. Ха-ха!.. Вось так пацеха...
— Наце! хадзема месца заняці, а то потым не ўбіцца! Што вы такое смешнае ўбачылі?
— Та як тут не смех? Стаю я гэта, бачу: ідуць тры панічы як панічы, а насустрэчу ім якась пані садзіць. Пані маладая, ніштавата сабою, у капелюшы з рашато. Толькі мя зацікавіла, што яна на аднаго з тых панічоў неяк углядаецца. Ён пакланіўся і далей хацеў ісці, та яна яго прытрымала: «Чаму гэта, пытае, пан к нам ніколі ўжо не заходзіць?» — «Часу не маю, усё занят».— «Так ідзём цяпер!» — «Не магу».— «Чаму?» — «Так... у тэатр іду».— «Ага... так прыходзь, пан, заўтра!» — «Добра... а калі пані дома бывае?» — «Хоч калі, буду чакаці».— «У восьмым часу можна?» — «Чаму не? Але прыходзь, пан, раней, штоб даўжэй разам пабыць!» — «Што?.. Можа, і даўнейшы часы можна будзе памянуць?» Пані пачырванела і кажа: «А што ж...» — «А муж?..» — «Мужа дома нямашака, але каб і быў, то нічагутка... Ён добры... Ну, бывай, пан, здароў! Чакаю».— І гэтак пры народзе, чы ж гэта не смех? Ха-ха-ха!
— Чы гэта навіна! У нас гэта часта бывае. Нашто ўчора, вось на гэтай дарожцы, на той вось лаўцы, тры панічы і тры паненкі па пары абняўшыся сядзяць і чым дужы цалуюцца. Ну, але годзі! Трэба ісці, бо зараз прастаўленне зачнецца.
— Э... а на трэку такі музыка харашэй іграла... Ну, а чаму гэта ніякага прастаўлення не відаць?
— Чакайце, зараз гэту завесу чырвону падымуць.
— А, бач! Вось дзе завеса прадрана, так праз тыя дзіркі відаць, як якіясь людзі там варушацца.
— Цсы, ужо вось падымаюць.
— Уга, так іх тутака шмат! І што гэта за народ прастаўляецца? Хіба запарожцы?.. Бо я на малюнках бачыў — так такая ж вопратка. Та як мне дзед павядаў, то ў нас усё дваранства ў гэтакіх кунтушках хадзіла.
— Сказаў бы, та сам не ведаю.
— А гэты, што сядзіць і гарэлку п’е, то саўсім расейскі ямшчык, адно браню мае. Чакай, хіба гэтага паніча спытаю!
— А што такое?
— Што гэта за народ і што яны прастаўляці будуць?
— Гэта грузіны, а прастаўляці будуць, як лезгін грузінску дзеўчыну ўкраў, нарачону аднаго малайца, а яна ад лезгіна ўцякла, і калі таго лезгіна злавілі і хацелі расстраляці, аказалася, што гэта яе брат быў.
— Выбачце, панічку, але яны неяк на грузінаў не пахожы... Я, бачыце, троха жыў на Капказі. Яны то носяць кунтушы, та не такія зяхратыя. Што я бачыў, так суконныя цёмныя, а найболей саўсім чорныя або шаўковыя серабрыстыя з ліловым пералівам. Толькі падбіўку зяхрату даюць, і кунтушы іхнія доўгія, аж па костачкі, а рукавы аж па лыткі вісяць. І гэта толькі старшыя дваране, а маладзёж то ўсе ў чаркесках гуляюць.
— А хто іх знае. Можа, у тэатры вопратак грузінскіх няма.
— А хто гэта? Мяснік якісь, чы што?
— Гэта ж Хаджы-Мурат, лезгін, каторы мае грузінку ўкрасці.
— Цікавасць! Я колькі быў на Капказі, так пузатага лезгіна не бачыў, бо і дзе ж яму па гэтакіх гарах пуза цягаці. А яны ж як козы чапляюцца... Яны ж не жывуць пры месцы як другія, бо яны гарачыні не любяць... На лета ідуць у самыя горы, а на зіму на ніз спускаюцца.
— Так вы бывалы чалавек.
— Ат, паездзіў па свеце. Бачыце, я ў дохтара служыў... Так за ім...
— А вось і грузінкі выйшлі. А вось і маладая... Гэта яны нарачонага выйшлі спаткаці.
— Мг!.. Чаму гэта я што бачыў, то ўсе ў чорнай вопратцы, як манашкі, толькі на лобе абручык залацісты, так у пальцы два шырыні... Гэта лезгінкі і татаркі ў чырвонае адзяюцца, толькі татаркі паверх белае пакрывала яшчэ накідаюць. Дзякую, панічу, што аб'яснілі.
— Ну, Пракопе, мо пойдзем да мяне, павячэраем?!
— Яшчэ ж гэта не канец. Яшчэ дзве часці будуць.{бу-
— А бог з імі, калі нічога ўцешнага няма... А то паглядзім другой часці. Аднак звоняць ужо... Можа, будзе весялейша.
— Ну што, як гэта спадабалася вашэці?
— Ат, мала. Адно гэты Давыдка так пацешны. Найболей як стаў прыказваць, а злашча пра Манджурыю, як нашы рускія храбрацы ўсё ліха забралі... ха-ха-ха!.. Но!.. Але ідзём!