epub
 
падключыць
слоўнікі

Кузьма Чорны

Пра сваю п’есу

«Бацькаўшчына» належыць да цыкла задуманых мною твораў, якія, разам узятыя, павінны даць карціну развіцця чалавечага грамадства за час ад паншчыны да бяскласавага грамадства (нараджэнне і рост капіталізму, а значыцца, і нараджэнне і рост пралетарыята і яго рэвалюцыі). Чалавечыя вобразы, праз якія аўтар развівае паказ гэтых працэсаў, належаць да тых класаў, якія дзейнічалі і дзейнічаюць за гэты час на Беларусі: рэшткі феадалаў, капіталісты, пралетарыят, сяляне і гарадская дробная буржуазія.

Галоўны ідэёвы стрыжань агульнага замыслу гэтых усіх твораў вось які: з самага пачатку чалавечае гісторыі і за ўвесь яе доўгі час устанавілася абсалютная праўда гэтае гісторыі: «чалавек чалавеку воўк». Гэта ёсць існасць філасофіі ўсіх класаў, якія калі-небудзь існавалі да пралетарыята.

Пралетарыят жа, як клас, не толькі прыйшоў на змену папярэдняму класу, а, прыйшоўшы на гістарычную дзейнасць, ён кладзе канец крываваму падзелу чалавецтва на класы, а значыцца, і назаўсёды знішчае старую, як свет, мудрасць: «чалавек чалавеку воўк». Да гэтага пралетарыят ідзе праз сваю рэвалюцыю. Цыкл гэтых твораў будзе ісці не толькі па лініі храналогіі, а адначасна і па лініі ідэёвых катэгорый (носьбітамі і творцамі якіх ёсць чалавечыя вобразы): бацькаўшчына, уласнасць, закон, сваяцтва і г. д.

Матэрыял на гэтыя творы ёсць матэрыял той, які не толькі аўтар можа лепш ведаць, а і адчуваць у вобразах: матэрыял беларускі. Такім парадкам найлепш будзе здзейснена паўнакроўнасць твора: інтэрнацыянальны змест , паданне праз нацыянальную форму. Напрыклад, Сурвіла ў «Бацькаўшчыне» ёсць увасабленне ідэі кулацтва, агульнае ўсім нацыям. Разам жа з тым гэта вобраз беларускага кулака.

Чаму аўтар імкнуўся даць у «Бацькаўшчыне» цэлы комплекс вобразаў і з’яў, тлумачачы ідэю бацькаўшчыны? Чаму тут узята рэлігія (у тых формах, у якіх развівалася хрысціянства на Беларусі: праваслаўе і каталіцызм), рост кулацтва, абядненне асноўнай масы сялянства, рэвалюцыйнае падполле, вайна і г. д.? Толькі гэтакі комплекс гістарычных з’яў мог стварыць супярэчнасці ў Леапольда Гушкі, сабраўшыся ў ім, як у фокусе, і павесці яго далей да бальшавізма.

Аўтар лічыць за правільны метад даваць вытокі творчаму вобразу з гістарычнай рэальнасці і толькі на гэтай рэальнасці развіваць рэальную філасофію. Тады і сацыялістычныя ідэі будуць па-мастацку рэалізавацца ў нацыянальных формах натуральна, а не штучна. Гэта ёсць адзнака сацыялістычнага рэалізму.

П’еса «Бацькаўшчына», як драматургічнае цэлае, яшчэ не ёсць зусім закончаны твор . Перад аўтарам яшчэ вялікая работа ў кірунку сшрубоўвання інтрыгі так, каб з твора нельга было ні выкінуць самае найменшае сітуацыі, фразы і слова, ні каб нельга было нічога гэтага дадаць. Яшчэ засталася работа над узмацненнем вобраза Марылькі, Адася Гушкі, над тым, каб у сэнсе інтрыгі давесці да канца вобраз Эдварда Лявэра і Данілы Раўтовіча.

Той акт, які цяпер ідзе на сцэне, як трэці акт, павінен быць паданы так, як першыя два акты: каб падзеі ў ім прайшлі праз індывідуальнае праламленне галоўных персанажаў твора, без адрыву ад іх, у маналітнасці з імі. Аўтар хоча давесці свой твор да ўзорнай закончанасці, да найбольшай злітнасці формы з ідэяй.


1932

Тэкст падаецца паводле выдання: Чорны К. Збор твораў у васьмі тамах. Том восьмы. Публіцыстыка, крытычныя артыкулы, дзённік, летапіс жыцця і творчасці, алфавітныя даведнікі твораў, паказчык імён. Мн., "Маст. літ.", 1975.
Крыніца: скан