Драмаць хочацца хмурнаму дню. Мокрыя, пазвісалі ўніз галіны груш і пахнуць веснавымі пупішкамі і сінімі-сінімі першымі кветкамі; на чорнай зямлі пад імі пробуе цвісці нейкае зелле... Быў дождж, і расходзяцца хмары. З вуліцы хаатычна і смешна коцяцца галасы дзяцей, танклява носяцца яны над цэлымі кварталамі, і ў іх — клопат і здавальненне нейкай вырашанай і знойдзенай патрэбаю...
Часамі ясней робіцца, часамі дзень зноў ссоўвае бровы — тады падобен ён да старога растрэпанага вераб’я. І здаецца, што задумаўся тады дзень над нечым такім, над чым і плакаць брыдка, і смяяцца грэх...
На двары лужы, леташняе чорнае лісце, пераблытаныя сляды дзіцячых босых ног. За нізкім парканам на вуліцы грымяць па бруку фурманкі, часамі стукаюць грузавыя аўтамабілі — і чалавечыя галасы гінуць у гэтым груку і стуку...
Ясней робіцца неба...
Стукае суседняе акно, адчыняецца, і мне з майго акна відно — абсыпае пудраю твар жанчына, кучаравіць валасы каля вушэй і хітранька акідае вачыма двор...
Наўскасы ад яе і майго акна адчыняецца акно ў дзеравянай прыбудоўцы да чырвонага цаглянага вялікага дома; у акне відна кудлатая, чорная постаць студэнта; ён узлазіць на акно бокам нейк, перакручваецца на ім цяжка, бо акно малое, а ён вялікі, і гучна скача ўніз. У летніх сандалях яму трудна ісці па мокрай зямлі, і ён выбірае, дзе сушэй, і ідзе ў задуменні.
Жанчына хаваецца ў глыбіню пакоя і пачынае спяваць хрыплым і да піску тонкім голасам. У гэтай песні нейкая хітрасць трохі чутна, прытаілася ў ёй і просценькае жаданне, і раптам тая хітрасць становіцца шырокай:
Ажуры мае пухавыя...—
цягне яна доўга і нудна прыпеўку.
Студэнт спакойна прайшоў, прывітаўся са мной двума пальцамі за казырок і моцна стукнуў каліткаю...
«Чаго ты хітруеш і перада мной, і перад ёю?» — варушацца ў мяне думкі і захапляюць мяне таксама і ў такім кірунку, як захапляе следавацеля судовая справа і цікавыя віноўнікі яе.
І раптам ва мне вырастае другое «я». Я скептычна ўхмыляюся над сабой і, залажыўшы рукі ў кішэні, спацырую ад стала да дзвярэй і моцна гавару сабе:
— Хто табе даў права быць следавацелем або выводзіць тут свае рэзюме? От, ідзі сабе, куды табе трэба.
І я пайшоў бы, але студэнт зноў моцна стукнуў каліткаю і ідзе назад. Ад стуку на галаву яго сыпанулася з грушы вада частым срэбрам капель, ад гэтага нейк весялей робіцца на двары. Уяўляецца, што грушы ўжо зялёныя, над імі гудуць пчолы, а дзень пераваліў за поўдзень, і ціха, без трывог і хітрасцей, ідзе здалёк шырокі вечар...
Жанчына зноў спявае:
Ах вы, сінія,
Ах вы, белыя,
Ажуры мае пухавыя...
Яна да бясконцасці можа цягнуць гэтую сваю песню, тут жа складаючы яе і тут жа забываючы праспяванае.
Гэтыя «ажуры» яе кожны дзень мяняюцца; учора яны былі зялёнымі, пазаўчора яснымі...
— А ну, ну, пакажы свае ажуры,— чуцен там жа недзе, за акном, грубы і вясёлы голас гаспадара дома, шаўца Максіма Шчэрбы,— пакажы ты мне іх праверыць, ці праўду ты пра іх кажаш... Не бойся, я стары...
Студэнт быў затрымаўся на двары — у яго, бачыце, якраз напроці акна, дзе спяваюць аб «ажурах», з’явілася патрэба дастаць з кішэні нейкія паперы і пільна, забыўшы ўсё на свеце, дзелавіта разгледзець іх, але, мусіць, голас Максіма Шчэрбы аказаўся мацнейшым за паперы, і ён, схаваўшы іх назад у кішэню, важна пайшоў дадому.
Жанчына высоўваецца з акна і глядзіць яму ўслед. Цяпер яе відаць усю да пояса. Густа наружаваны твар і падведзеныя чорным бровы робяць яе падобнай здалёк на ляльку, і гэта абуджвае думкі аб тым, як гэта нядобра ўсё зблізку: камякі парфумы, востры распусны пах... Каб гэта палажыць яе пад мікраскоп... Цяпер яна не спявае — акно студэнта зачынена. І яна адыходзіць ад свайго акна, і толькі з глыбіні пакоя чуваць яе прарэзлівы, як бы вымучаны з жывата, рогат.
— От, ты ўсё хвалішся кожны дзень, хвалішся сваімі ажурамі, а я чалавек не галаслоўны,— жартуе Максім Шчэрба,— ты дай мне факт на рукі — што там за ажуры гэтакія ў цябе.
Жанчына рагоча, і, слухаючы гэты рогат, робіцца шкода нечага. Зноў нейкім нудным здаецца дзень, хоць і праяснівацца пачаў ён к вечару.
Вечарам будзе месяц і белая відната, добра было б, каб было суха і трохі вецер шумеў,— гэта так мне думаецца, бо вечарам я спацырую па вуліцах...
Жанчына выходзіць на ганак, стаіць там трохі і пасля паволі ідзе па двары. Цяпер яна зусім выглядае дзяўчынкай — тонкая і порсткая, толькі твар — парфума ніяк не можа схаваць яго памятасці. Гэта яна выфранцілася на вечар — кожны дзень так, абы сцямнее, ідзе яна гуляць у горад. І я кожны вечар прывык бачыць з свайго акна, як тады выбягае ёй насустрач студэнт. Схаваныя змрокам, яны абнімаюцца і цалуюцца. І стаяць так, абняўшыся, хвілін дзесяць.
Я накіроўваю свае разважанні па трох лініях: што гэта ў яго, пачуцці ці імкненне маладое жывёлы? Чаму ён днём на двары пакідае сваю тэрміновую работу над разборам паперак і хаваецца за сцены, як толькі пачуе голас Максіма Шчэрбы? І чаго ж яна, калі так, ідзе кожны вечар гуляць у горад, пакінуўшы яго, чаму ён не ідзе за ёю?
«Ну, што ж,— думаецца тады мне,— пачуцці часта займаюцца ашуканствам над чалавекам, а імкненні маладой жывёлы — от табе ў гэтым выпадку і крыніцы ўсякіх пачуццяў... А яна ж ходзіць гуляць вечарамі на шырокія вуліцы, то нядобра, каб і ведалі, што ён мае да яе якое-небудзь дачыненне, хоць Максім Шчэрба і адпусціў ёй за чатыры рублі ў месяц куток за перагародкай з дошчак. А што яна вечарамі ходзіць, дык ці мала каму трэба хадзіць. Студэнт ходзіць на сваю практыку, я хаджу на сваю работу, Максім Шчэрба боты шые...»
Дзяўчына прыходзіць назад. Студэнта не відаць, і вокны яго зачынены. Яна доўгім зіркам акідае гэтыя вокны, аж прыпыняецца і сумна ідзе, паволі ўсходзіць на ганак і хаваецца за дзвярыма, усё паглядаючы на студэнтавы вокны.
Мне робіцца крыўдна за нешта...
Паволі набліжаецца вечар. Неба ясным стала, і якраз нават вецер зашумеў. Зямля мокрая, пылу не будзе...
За парканамі свішчуць, грукаюць, крычаць. Недзе звоняць, недзе з грукатам нешта вязуць. Добра чутно, як ідуць, суха і шырока ступаюць нагамі і выкрыкваюць песню:
Чуб-барыкі-чубчыкі ламал-ла!..
Йэх!
Ламала-ламамал-ла-аа!..
Вуліца грыміць, смяецца і плача. Яна весяліць і навявае, грамоздзіць усякія думкі, развяваючы хатні настрой. Добра, што яна не спявае цяпер пра свае ажуры — нашто ёй спяваць цяпер: вокны ў студэнта зачынены, і яго нідзе не відаць. От прыйдзе зараз вечар.
«Нашто ты чакаеш вечара? — лаўлю я сам сябе,— што ты збіраеш для сябе чужую практыку жыцця?!»
Паразважаўшы так, я забываю пра вечар, і загэтым ён хутка прыходзіць.
Абняў ён мяккасцю зямлю, ціха-ціха закалыхае голыя яшчэ і абсохшыя грушы перад акном. Каб гэта восень — жаўталістыя галіны расказвалі б аб цішыні шырокай і гучнай зямлі, аб яе чарнаце і яснотах і аб бурных думках на ёй...
Постаць відна на двары.
Я гляджу з акна — яна ідзе сабе паволі, а ён там, як і заўсёды. І вось яны стаяць поплеч, зліўшыся ў адну цёмную постаць.
«Хоць адзін вечар, хоць сёння не ідзі ты на тую сваю вуліцу»,— хочацца крыкнуць мне.
А як пайшла яна, дык я пастараўся ці сябе, ці некага, ці нешта суцешыць: «Там гэта продаж, а тут шчырасць і чыстата. І можа тым не паганіцца гэтае»...
Каб на грушах былі лісця, як бы яны шумелі цяпер!..
Вечарам слаўна хадзіць па вуліцах.
* * *
На грушах павырастала лісце, малое і ўсё расце. Вечары купчастыя ад лісця, а дні стаяць сонечныя.
Вечарамі на двары пуста і днямі ціха. Зусім выехаў студэнт, і дзяўчына больш не спявае «ажураў». Чакаючы вечара, вымазаўшыся парфумай, яна сумна аглядае двор, і пяты дзень чутно мне, як Максім Шчэрба, заганяючы малатком гвазды ў бот, жартаўліва гаворыць:
— Хоць бы ты ажуры заспявала; каторы ўжо дзень. Што з табою зрабілася? Закахалася, пэўна, недзе ў некага.
Яна пачынае смяяцца, а я думаю:
«Можна і пасмяяцца, каб не нудна было старому Максіму Шчэрбу. А то можа і не для яго, старога, патрэбна толькі смяяцца! А што, калі гэта толькі практыка?»
Яна вечарам выходзіць зразу на вуліцу, і мне тады хочацца ёй сказаць:
«Знайдзі ты сабе новую чыстату, хоць у думках насі яе, каб не быў адзін толькі продаж».
Дасканала раздумаўшы аб ёй, аб усім і аб сабе, я лаўлю сябе на думцы:
«Дарадчык знайшоўся!»
Яна пайшла, а грушы пробуюць шумець: малыя лісты на іх, каб зашумець ім моцна. Гэта будзе ўвосень, у самую лепшую пору...
Плыве вецер над вячэрнім горадам. Плыве і шуміць. Слаўны — бо шырокі. Цяпер лепш за ўсё хадзіць па вячэрніх вуліцах.