Над пахмураю, мокраю зямлёю павісла шэра-цёмнае, нуднае восеньскае неба.
Пустая вуліца маўчыць. Людзі, калі ўдварэ, дык сядзяць па хатах. I коні ў пуні, бо ў полі зямля замерзла, і толькі сёння троху адтала і пакрылася ліпкаю гразёю. А ў лагчынах яшчэ бялеецца, па лагу і блізка лесу, рэдкі снегавы налёт.
Смутна гудзіць абголены гай на ўзгорку. У незахістанай ані сувалкаю, ані чым на зіму плятнёвай пуні рыкае карова.
Ля аднаго двара, прывязаны да банькі ў шуле, стаіць запрэжаны ў «бяду»1 ціхі і спакойны гняды конь. Спусціў ён галаву, звесіў вушы і не есць. Жмуток балотнага сена сіратліва рассыпаецца перад ім па ветру. На «бядзе», на пажоўклай сухой гарохвіне, нейкі мех, запэцканая, закачаная торба і рыжае, аржавае сена гнядому каню.
У невялічкае, з беднымі балонкамі вакенца часта пазірае з хаты на свайго коніка чарнявая маладзенькая манашка...
Іх дзве. Паслалі іх з манастыра збіраць па вёсках восеньскую каляду.
У гэтай папрасілі яны абедаць. Разагрэліся.
Старэйшая, васпаватая, курносая, утупіла вочы ў стол і не ўзнімае іх з-пад чорнае наміткі. Слабенькая ружовая краска рэдзенька выступіла ў яе кропкамі і жылкамі на шчоках там, дзе ягадкі. Лыжку па лыжцы нясе яна паціху варыва і падстаўляе кусанік акуратна, каб не было капак на стале.
Маладзейшая – смялей, Расчырванелася за ядою, з-пад змятае, злінялае намітачкі выбілася чорная жменька валасоў. Вусны пухлы і чырвоны. Зняцейку яна сарамліва ўскіне часам чорныя бліскучыя вочы на маладога хлопца і зноў патупіцца.
У хаце старых няма, разышліся. Толькі хлопец на лаўцы ды залоўка яго на запечку корміць дзіця, не саромліва, а з правам маці, разгарнуўшы цьмяна-белыя грудзі.
«Як ён пільна ўзіраецца на мяне, мірскі чалавек! То ж на запечку, мусіць, не сястра яго, а жонка», – думаецца маладой манашцы.
А ён спакваля круціў цыгарку і пачаў агонь выкрасаць. I няможна было зразумець, ці смяяўся ён, смех хаваючы, ці думаў пра што сваё.
«Насмяхаецца... Аднак які ладны, дарма што мужык...» – падумала і ў вакно ізноў зірнула, ці стаіць конь.
Стаяў, як заснуў, гняды конь; пуста і хмарна было на вуліцы; вецер клычыў жмуток балотнага сена. I трэба было згадзіцца, што восень на дварэ, а нейкае невыразнае нездавальненне варушылася на сэрцы, і чагосьці сярод восеньскага смутку жадалася.
– Ня бойся: па нашай вуліцы ўсё дабро цэла будзе... Чаго такая палахлівая? – сказаў ёй хлопец і, мусіць, сам не ведаў, ці добра пачаў.
– Каб часам конь не адвязаўся. Збяжыць, тады што нам? – сказала маладзенькая манашка.
А старэйшая непрыкметна таўханула яе пад сталом і змірэнна, як псальму чытаючы, прабубнела ў нос:
– Нам жа фэх вялікі перад Госпадам Богам будзе, калі ўвядзём каго ў спакусу дабром сваім, што падалі нам людзі добрыя на манастыр яго...
– Ну, каму ваша дабро патрэбна... Каб вас саміх хто не ўкраў, – пажартаваў ён і трошку пачырванеў, што, можа, сказаў ім лішняе.
Ніжэй схілілася старэйшая манашка, а маладзенькая ўсміхнулася нясмела і прыгожа.
– А я цябе... цябе, – кіўнуў ён на маладзейшую, – здаецца, бачыў, як манастыр ваш глядзець хадзіў... – Сказаў, адвёў ад яе вочы, зацягнуўся і выпусціў шмат дыму.
– Нічога, прыгожа там у вас... у вясну. Ліпы прыгожыя... Манашкі ёсць прыгожыя... – і зноў зацягнуўся і глядзеў убок, як быццам засаромеўся, што не смее сказаць. каб як далікатней.
– I я ўжо дзівілася, – адгукнулася з запечку маладуха-маці. – Колькі ж там у вас маладзенечкіх, прыгожых... Ча’йта ўжо так ідуць? Ці сіротак туды бяруць гадаваць змалку, ці то, кажуць, дзеля хлеба, дзеля спакою каторая ў манашкі ідзе?
– У нас не павінна быць такіх, – панура адказала старэйшая. – У нас маці-ігумення сурова жыціе блюдзець...
– Ах, праўда што: сурова, – вясёла засмяяўся хлопец. – Ехаў я неяк з гораду міма вашага поля, а чарнічкі пшаніцу палолі. З-пад узгорачка не відаць, ці едзе хто. Дык яны спярша песні і прыпеўкі пяялі, а потым як пачалі борыцца... хапаюць адна адну, качаюцца, рагочуць.
– Што ты, што ты, чалавеча! У нас за працаю псальмы пяюць, – усхапілася старэйшая і троху памаўчала. – А хлапцам усё так. Яны й Богу маліцца прыйдуць – граху нанясуць. У царкве не моляцца, а, а...
– А на прыгожанькіх чарнічак заглядаюцца, гэта праўда, – засмяялася і маладуха і ласкава, з пяшчотаю паглядзела на сваё ўжо накормленае дзіцятка.
Пачырванела, як мак добры, маладзенькая. Змоўкла старэйшая. Паабедалі і доўга хрысціліся і кланяліся перад абразамі, потым дзякавалі і ківалі галавою маладусе і з нейкаю перашкодаю яму.
У маладой, пад тою сціпласцю і нуднаю пабожнасцю, усё штосьці мітусілася і іграла...
Пусты восенны шлях. Поле бязлюднае. Зелянее рунь. Едкі вецер налятае з-пад голага, як быццам рэдкага цяпер, лесу.
Марудна і спакойна цягне гняды конь «бяду» на калюгах глыбокіх. Як машынная цацка, з боку на бок ківаецца чарніца на «бядзе», калі то тое, то тое кола па чарзе то праваліцца ў калюгу, то выскачыць на груду.
Чырванее край неба – мароз дакляруе. Чыйсьці лён, на лагу пасцелены, уліп у дол – час паднімаць яго, сушыць, церці, бавячы дні ў доўгія піліпаўкі.
Далёка яшчэ Каляды. Як нудна!
Маўчыць на возе старэйшая чарніца, з чырвоным кірпатым носам; ківаецца і глыбей хавае рукі ў шырокія рукавы. Мусіць, задумалася пра жыццё свае і што скажа ігуменні пра дарогу. Шчупянецца і пачынае варушыць вуснамі, механічна і завучана шэпчучы словы малітвы.
А маладзейшая лёгка ідзе побач тых калюг па змёрзлай, калянай мураўцы. Прыціхла, быццам засмуцілася.
Аб чым яна думае?
Часам апошяя бліскавічка радаснай усмешкай прабяжыць па пухлых вуснах і зноў, яшчэ глыбей, захаваецца пад наўмыснай стродкасцю...
Аб чым яна думае?
Мусіць, думае: «Больш мяне па каляду не пашлюць...»