Сядзець на заднім сядзенні кепска — аўтобус падкідвае на выбоінах, і некалькі разоў Міцька ледзь не стукнуўся галавой аб зялёны падрапаны дах. Бацьку яшчэ горш — ён высокі і сядзець яму даводзіцца, уцягнуўшы галаву ў самыя плечы, а аўтобус трасе, трасе... Едуць яны даўно. Маці дрэмле, паклаўшы галаву на сінюю гастрольную сумку, бацька думае аб нечым, а Міцька глядзіць у акно. Па небе хутка праносяцца касматыя аблокі. Вецер не сціхае з самага ранку. Гэта ён, моцны, шалёны, пашматаў аблокі на дробныя кавалачкі. Дрэвы ўздоўж дарогі голыя і бліскучыя ад дажджу. Вецер гойдае іх у розныя бакі і палівае дробным, як туман, дажджом.
Нарэшце па абодвух баках дарогі пачынаюць з’яўляцца невялікія і вельмі падобныя адзін на адзін домікі. Спачатку рэдка, а пасля ўсё часцей і часцей. Міцька тузае за руку бацьку:
— Глядзі, прыехалі...
— Можа быць,— вяла адказвае бацька, нават не зірнуўшы ў акно.
Міцька пакрыўдзіўся на бацьку, але не вельмі. Ён разумеў, што бацькам не хочацца ехаць з вялікага горада ў гэты маленькі гарадок. Яны доўга раіліся, як быць, бывала, моцна лаяліся, і нават у сваім пакоі Міцька не мог схавацца ад іхняга крыку. Раней Міцькавы бацькі працавалі ў сапраўдным, прафесійным ансамблі песні і танца. Яны часта бралі Міцьку на канцэрты, і ён ганарыўся, калі бацька лёгка — здалёк не было відаць маршчын на ягоным твары і быў ён такі малады, прыгожы,— пускаўся ўпрысядку або калі мама разам з іншымі артысткамі выконвала любімы Міцькаў танец — «Бярозанька». Яму здавалася, што яна лягчэй за ўсіх рухаецца па сцэне, быццам плавае. І твар яе свяціўся ад усмешкі, і Міцька бачыў, што ўсмешка ў яе больш натуральная, чым у іншых. Быццам яна і не на сцэне, а ўсміхаецца яму дома.
Праўда, аднойчы Міцьку пасцігла расчараванне. Упершыню за ўвесь час пасля канцэрта ён пабег за кулісы і ўбачыў, што бацька так цяжка дыхае, што нават яго не заўважае. Ён у тую хвіліну нагадаў Міцьку баксёра, якога ён неяк бачыў па тэлевізары. Баксёр пасля бою сядзеў у сваім кутку, абліваючыся потам. Бацьку трэба было выходзіць на сцэну, але ён ад стомы не мог скрануцца з месца. Ружовы грым адстаў, і па маршчынах цёк пот. Міцьку стала шкада бацьку, і ён даў сабе слова, што больш ніколі не будзе хадзіць за кулісы.
І вось бацьку і маці настаў час ісці на пенсію. Танцоры наогул рана на пенсію ідуць. Бацька на пенсію ісці не хацеў, сварыўся з кіраўніцтвам ансамбля... Міцька не ведае, што яму там адказалі, але неўзабаве бацька прыйшоў дамоў і сказаў Міцьку:
— Вось мы з мамай і пенсіянеры...
Некалькі месяцаў Міцькавы бацькі шукалі якую-небудзь больш-менш прыстойную работу, але ўсе добрыя месцы былі занятыя, а на дрэнныя, якіх было колькі хочаш, бацька ісці не згаджаўся і маме не дазваляў. Тады Міцька вырашыў дапамагчы ім.
— Тата,— сказаў ён,— а чаму б табе не пайсці ў міліцыянеры? Воўкаў бацька з суседняга двара з завода пайшоў. І нічога. Воўка ходзіць цяпер задраўшы нос. Яго бацьку новенькую форму далі.
Але бацька толькі ўсміхнуўся і сказаў:
— Дзівак ты, Міцька.
Неяк бацька сустрэў старага знаёмага з горада, дзе сам бацька калісьці жыў. Там арганізоўвалі ансамбль, а добрых кіраўнікоў не было. Міцькаў бацька прыйшоў дамоў і сказаў маці:
— Паехалі на год-два, а там будзе відаць.
Усе знаёмыя гаварылі, што няма сэнсу ехаць кудысьці ў глухамань. Пенсіі хоць і невялікія, а жыць можна. У сорак гадоў, вядома, дома сядзець не будзеш. Але ж можна знайсці работу, і не абавязкова звязаную з танцамі. Толькі бацька іншай работы не хацеў, а маці яшчэ больш не хацела ад’язджаць, хоць бы нават і на год, са сваёй дагледжанай кватэры. І таму яны часта сварыліся.
Аўтобус выруліў на плошчу, усеяную вялікімі і маленькімі лужынамі. Выйшаў бацька з двума вялікімі чамаданамі, потым мама і нарэшце Міця. Дождж церушыў у твар, і Міцька спачатку заплюшчыў вочы. Калі адкрыў іх, то ўбачыў, што плошча зусім маленькая і дамы вакол яе таксама маленькія, зусім як тыя, што былі на ўскраіне. Міцьку раптам зрабілася вельмі сумна і захацелася ў іх утульную, прыгожую кватэру з тэлевізарам і вялікім акварыумам. Праўда, акварыум цяпер пусты — Міцька перад самым ад’ездам аддаў рыб свайму сябру Валіку Пятрову і сказаў:
— Глядзі зберажы. Я прыеду — забяру...
— Пайшлі,— сказаў бацька.— Відаць, Нікалайчук спазніўся нас сустрэць. Але я і сам ведаю, дзе гасцініца. Яна стаіць на тым месцы, дзе калісьці была старая.
Міцька з маці пайшлі следам за бацькам. Калі яны павярнулі з плошчы на вузкую вулачку, удалечыні паказаўся высокі чалавек у доўгім расшпіленым паліто. Бацька паставіў чамаданы на тратуар і сказаў:
— Ну, вось і ён, Нікалайчук. Я ведаў, што ён прыйдзе.
Нікалайчук зблізку аказаўся проста высачэзным. Ён, відаць, спяшаўся, таму што задыхаўся. Сказаў бацьку:
— Ну, здароў, Сямён!
І пачаў абдымаць яго так моцна, што Міцьку здалося на момант — бацька адрываецца ад зямлі. Маці Нікалайчук паціснуў руку і сказаў:
— Даўненька мы не бачыліся, а ты ніколькі не змянілася.
Міцьку Нікалайчук сказаў:
— А ты ўжо зусім не драбяза.
— Хутка ў школу пайду,— крыху пакрыўджана адказаў Міцька.
Яны пайшлі да гасцініцы. Гасцініца была невысокая, у два паверхі, але не драўляная, як амаль усе дамы вакол, а цагляная. Дзяжурная добра ведала Нікалайчука. Яна ўсміхнулася і спытала:
— Гэта і ёсць новыя жыхары?
— Так,— адказаў Нікалайчук,— часовыя. Месяцы на тры, не больш.
Ён узяў ключы, і яны пайшлі на другі паверх. Пакой быў вялікі. Амаль такі, як іх вялікі пакой у Мінску. Толькі акно было крыху большым. У пакоі стаялі два драўляныя ложкі, круглы стол, пакрыты белым абрусам, і чатыры крэслы. У кутку масцілася падрапаная карычневая шафа з квадратным люстрам пасярэдзіне.
— Вось тут пакуль і будзеце жыць,— сказаў Нікалайчук.— А цяпер давайце адзначым прыезд.
Нікалайчук паставіў на стол бутэльку гарэлкі, а мама дастала з вялікай гастрольнай сумкі каўбасу, кансервы і батон. Міця прагаладаўся і радаваўся, што пасля доўгай і сумнай дарогі можна будзе паесці і да канца дня не выходзіць на вуліцу.
— Так, вось і прыехалі нечакана ў свой горад. Амаль не памятаю, дзе жыў,— сказаў бацька.— Адно ведаю — у канцы Савецкай. Як цяпер гэта вуліца называецца?
— Так і называецца — Савецкая. Толькі даўжэйшая яна стала разы ў два.
— Старыя тады прадалі дом і паехалі адсюль... Навошта? Можа, і зараз жылі б тут. Спакойна, паветра добрае,— прамовіў бацька і дадаў: — Ну, давайце вып’ем. А ты, Маша, чаго?
Ён наліў жонцы ў кілішак крыху гарэлкі і махнуў рукой:
— Цяпер можна. Мы ж з табой пенсіянеры.
Дарослыя выпілі і расчырванеліся.
— А памятаеш, Сямён, як ты марыў, каб ансамбль прыехаў на гастролі ў гэты гарадок? — сказала маці.
Бацька ўздыхнуў:
— Так і не прыехалі. Дарэчы, хто мяне памятае тут. Хлапчуком быў, калі з’ехалі адсюль.— Бацька ўсё больш хмялеў і гаварыў ужо без перапынку: — Ніколі не думаў, што вось так усё атрымаецца. Марыў вялікім танцорам стаць, як вось Эсамбаеў...
— Не падлівайце яму больш, не трэба,— сказала маці.
— Папрацуеш у нас гадок-другі. Аформім і цябе і жонку на некалькі ставак, будзеце задаволены,— супакойваў бацьку Нікалайчук.
Калісьці ў Міцькавага бацькі была іншая сям’я. Жонка і сын. Сына звалі Валерам. Мабыць, Міця і не даведаўся б ніколі пра гэта, калі б былая бацькава жонка не аказалася жанчынай безнадзейна скандальнай. Яна прыходзіла ў ансамбль і пры ўсіх усчыняла лаянку з Міцькавым бацькам. Міцька тады яшчэ нічога толкам не разумеў. Ён бачыў толькі, што маці прыходзіць з работы яшчэ больш стомленая, чым звычайна, а бацька становіцца на некалькі дзён маўклівым. Але вось аднойчы гэта жанчына прыйшла і да іх дамоў. Яна крычала так, што на пляцоўку выбеглі суседзі. Міцька забраўся ў самы далёкі куток у іхняй кватэры — цёмную кладоўку — і сядзеў там нерухома, а маці бясконца паўтарала бацьку:
— Выгані яе прэч. Чаго ты сядзіш?
Відаць, бацька так і зрабіў. Крык пачаў аддаляцца, а неўзабаве і зусім сціх.
Міцька спытаў у бацькі, калі той вярнуўся ў пакой:
— Хто гэтая цётка і чаму яна так маму аблаяла?
Бацька махнуў рукой:
— Гэта мамачка твайго браціка.
— А як завуць майго брата? — спытаў Міцька. Яму карцела даведацца пра гэта хутчэй.
— Валера. І ён тут ні пры чым,— сказаў бацька.— Але, дарэчы, ты вельмі цікаўны. Падрасцеш і сам зразумееш усё.
Пасля ўжо Міцька зразумеў, што ў яго бацькі, як кажуць дарослыя, «не ўдалося жыццё» з першай жонкай. Гэта яго не вельмі хвалявала. Затое абураў іншы факт — яго бацька яшчэ і бацька нейкага зусім чужога хлопчыка па імені Валера. Міцька гэтага сабе ўявіць не мог. Але гэта было на самай справе.
Іншы раз Міцька раздумваў, што здарылася б, каб ён сустрэў гэтага Валеру. Але так ні да чаго і не дадумаўся. І ён паступова забыўся і на крыклівую жанчыну і на яе сына Валеру. І вось цяпер, разглядаючы праз гасцінічнае акно шэрую вуліцу, Міцька падумаў, што, можа, і выехалі яны са свайго вялікага прыгожага горада з-за той жанчыны...
У гасцініцы Міцька часта заставаўся адзін. Ён прасіўся ў бацькі з маці, каб узялі яго з сабой на работу, але бацька адмаўляў яму, спасылаючыся на занятасць. Часта ён дакараў Нікалайчука за тое, што той «задумаў ягонымі рукамі за нейкі год зрабіць на пустым месцы ансамбль танца, ды яшчэ народны». Маці бацьку супакойвала:
— Але ж ёсць нядрэнная моладзь. Можа, што-небудзь атрымаецца.
Але бацька ад гэтага не весялеў, ён усё больш маўчаў.
А мама працягвала яго суцяшаць:
— Год-другі пабудзем і паедзем дамоў. Умовы нядрэнныя. Надакучыла мне вечна сядзець у даўгах і пастаянна ламаць галаву, дзе ўзяць грошай.
Неўзабаве бацька пачаў прыходзіць дамоў п’яны. Міцька раней не бачыў яго такім.
Маці не дакарала. А распранала яго, быццам маленькага, клала спаць і ўсё пыталася — ці то ў Міцькі, ці то сама ў сябе:
— І што мне рабіць? Няма каму параіць. І ты, Міцечка, параіць не можаш.
Міцька ківаў галавой:
— Не магу. Толькі ты папрасі тату, каб ён не піў больш.
Маці плакала, і Міцька адчуваў, як у яго шчыпле вочы і хочацца плакаць, быццам яго нехта моцна пакрыўдзіў.
З бацькам гэта працягвалася нядоўга. Збялелы і яшчэ больш пастарэлы, ён прападаў на рэпетыцыях, нешта разам з мамай абмяркоўваў па вечарах. Глядзеў футбол або што-небудзь чытаў і часта пытаў у мамы:
— Ты там што-небудзь пра нашых чула?
— Не.
— Відаць, на гастролях. Пагаворвалі, што ў Балгарыю павінны ехаць, ды вось у газеце так нічога і няма.
— Можа, і паехалі... Проста не напісалі...
І маці, і Міцька ведалі, што бацьку страшэнна цягне ў вялізны рэпетыцыйны пакой філармоніі, што ён сумуе па ансамблі, ды толькі выгляду не падавалі. Міцька ўпэўнены быў, што і маці таксама хацелася б зараз выйсці на сцэну ў саставе ансамбля. Толькі яна ні разу не гаварыла аб гэтым. Пэўна, таму, каб бацька зноў не вярнуўся да бутэлькі.
Маці з бацькам ішлі на рэпетыцыю, а Міцька, ухутаны так, што паварушыцца цяжка было, выходзіў у двор гасцініцы. Тут было сумна, таму што не было нікога. Міцька хадзіў па двары, пасля, сіні ад марозу, ішоў у нумар і, гартаючы які-небудзь часопіс, чакаў бацькоў.
Але нарэшце і ён змог выходзіць неўзабаве ў самы сапраўдны «хатні» двор — ім далі невялікую аднапакаёвую кватэру непадалёк ад Дома культуры. У двары Міцька хутка перазнаёміўся з усімі хлопчыкамі і дзяўчынкамі. Асабліва пасябраваў ён з Лёнькам — вельмі тоўстым, але рухавым хлопчыкам. Праўда, спачатку Міцька хацеў Лёньку нават пабіць.
— А хто твае бацькі? — спытаў Лёнька пры знаёмстве.
Міцька сказаў:
— Артысты.
Сказаў па прывычцы — бацька ж і маці даўно ўжо не былі артыстамі.
Лёнька раптам зарагатаў:
— Артысты! Артысты з пагарэлага тэатра. Хіба сапраўдныя артысты паедуць у такую глухамань?
Ён гаварыў з чужых слоў. Міцька гэта адразу зразумеў. Ён наогул адразу разумеў, калі гавораць з чужых слоў.
Ён схапіў Лёньку загрудкі і пачаў трэсці з такой сілай, што ў таго не засталося гузікаў на паліто. Ад крыўды Міцька плакаў і бясконца паўтараў:
— Я табе пакажу...
Лёнька вырваўся і ўцёк. А назаўтра падышоў да Міцькі і сказаў:
— Ты не злуйся, дурань. Гэта я чуў. Цётка Нюра з вашай пляцоўкі маёй маме гаварыла. Вось і я...
— А ты дурнем не будзь,— сказаў Міцька,— інакш яшчэ не так атрымаеш. А якія мае тата з мамай артысты, усе хутка ўбачаць. Тады і скажаш.
Сказаў Міцька і падумаў — хутчэй бы гэта «хутка» надышло.
Увечары ён сказаў маці:
— Цётцы Нюры больш прас не давай. Яна брыдкая.
— Адкуль ты гэта ўзяў? — здзівілася маці.
Але Міцька палічыў за лепшае прамаўчаць у адказ.
Праз месяц пасля таго як іх сям’я пераехала ў аднапакаёвую кватэру непадалёк ад гасцініцы, зрабілі невялікае наваселле. Прыйшоў Нікалайчук з жонкай, дырэктар Дома культуры Рудольф Іванавіч, яшчэ некалькі чалавек. Міцька з імі знаёміўся, але так і не запомніў усіх імёнаў. Дырэктара Міцька адразу прыкмеціў — быў ён самым вясёлым, гаварыў няспынна і паспеў, акрамя ўсяго, пагутарыць з Міцькам пра яго новых сяброў і пра тое, як рыхтуецца ён да школы. Міцька не мог расказаць нічога асаблівага. Сяброў у яго было пакуль яшчэ няшмат, а да школы ён ніяк не рыхтаваўся. Калі не лічыць, што мама яшчэ год назад навучыла яго чытаць і пасля сама аб гэтым шкадавала — Міцька чытаў усё без разбору. Прывяло гэта да таго, што ўрач прапісаў яму акуляры, якія ён проста цярпець не мог.
Усе шмат гаварылі, смяяліся, а Міцькаў бацька быў сумны. Калі госці пайшлі, ён усё пытаўся ў мамы:
— Скажы, няўжо мы і на самай справе нічога ўжо па-сапраўднаму не можам. І заслужылі пахвалу толькі гэтых людзей? Не верыцца мне, што яны шчырыя. Проста шкадуюць нас...
Мама супакойвала бацьку:
— Кінь ты. Я проста не ведаю, што з табой адбываецца. На рэпетыцыі ўсё было цудоўна. І таленту ў нас не паменшала.
— Дзякую,— сказаў бацька.
— А што, была ўжо генеральная рэпетыцыя? — спытаў Міцька і дадаў: — А мяне вы не паклікалі.
— Чаго гэта ты не спіш? — здзівіўся бацька, быццам зараз толькі заўважыў яго.— Марш у пасцель. А на рэпетыцыі не вельмі цікава. Праз два дні канцэрт, і ты будзеш сядзець на самым першым радзе.
Міцька хуценька сказаў, што яму падабаецца больш на рэпетыцыях, чым на канцэрце. Праўда, на канцэрце заўсёды святочна, урачыста, але на рэпетыцыі затое можна ўбачыць, як стараюцца танцоры. Як хвалююцца ўсе, крычаць адзін на аднаго, абціраюць пот з ілба... Але сказаць гэтага Міцька не паспеў. Ён заснуў.
Два дні Міцька жыў у чаканні канцэрта. Ад нецярпення яму нават не хацелася гуляць у двары ў «шпіёнаў» і чытаць. Ён проста сядзеў і марыў аб будучым канцэрце. Яшчэ ён успамінаў усе канцэрты, у якіх бачыў на сцэне бацьку і маці...
І вось маці дастала з чамадана лепшы Міцькаў касцюм — ён надзяваў яго толькі на святы і калі ішоў на канцэрт.
Міцька спытаў:
— А сядзець я буду на першым радзе?
— Так,— адказала маці.— Бацька ніколі не хлусіць. Ты ж гэта ведаеш.
Міцьку зрабілася сорамна за сваё пытанне. Ён ведаў: бацька сапраўды ніколі і нікому не хлусіў.
Людзей у Доме культуры было няшмат. Да канцэрта заставалася яшчэ з гадзіну. Маці пасадзіла Міцьку на яго месца і хутка пайшла за кулісы. Ёй трэба было загрыміравацца і пераапрануцца. Можна было пайсці прагуляцца па Доме культуры, але Міцька апасаўся, каб не занялі яго месца, і цярпліва чакаў.
— Малайчына, першым прыйшоў,— пачуў ён голас побач. Гэта быў Нікалайчук.— Хвалюешся за бацькоў?
— Не. Чаго хвалявацца? — здзівіўся Міцька.
— А я хвалююся. Сам не ведаю чаму,— сказаў Нікалайчук.
Міцька пачаў шукаць вачыма каго-небудзь са знаёмых хлопцаў. Але нікога не было. Міцька перажываў — ніхто не ўбачыць яго ў першым радзе і яго маці з бацькам на сцэне.
Святло пагасла. Сцэну асвятлялі сіні, чырвоны і зялёны промні пражэктара. Выйшла маладая жанчына, якая заходзіла неяк да маці, і аб’явіла, што будзе выступаць ансамбль танца. І назвала прозвішчы мастацкіх кіраўнікоў — бацькі і маці Міці.
— А цябе хутка са сцэны аб’яўляць пачнуць? — спытаў у Міцькі Нікалайчук.
Міцька паціснуў плячамі. Ён над гэтым не задумваўся ні разу. Яму, праўда, хацелася навучыцца танцаваць не горш, чым маці або бацька, але маці сказала, што ў жыцці можна абысціся і без танцаў.
Зайграла музыка. На сцэну быццам вырваўся асенні вецер, што сустрэў іх у гэтым гарадку. Міцька ведаў гэты танец. Яго выконваў ансамбль, дзе раней працавалі бацькі. Бацька і тады быў салістам і зараз таксама. Ён здорава танцаваў. Твар у яго расчырванеўся, жылы на шыі ўздуліся. Здавалася, што ён зусім не дакранаецца нагамі да сцэны і быццам ляціць.
— Не зламаўся твой бацька, не зламаўся! — гаварыў Нікалайчук.— Вось гэта работка!
— А хіба чалавек можа зламацца? — спытаў Міцька.
Нікалайчук не знайшоўся што адказаць.
Тады Міцька сам прыйшоў яму на дапамогу:
— Чалавек жа не галінка ад дрэва...
— Не, Міцька. Іменна, як галінка. Адломіш яе, і расці ўжо больш ніколі не будзе. Засохне. Вось так і чалавек можа.
Міцька ніяк не мог зразумець, якія гэта мае адносіны да ягонага бацькі, але тут жа забыўся на словы Нікалайчука. На сцэне побач з бацькам была маці. Яна па-ранейшаму рухалася лёгка і павольна, як некалі ў сваім ансамблі, і Міцьку цяпер таксама здавалася, што ўсе апладысменты залы адрасаваны ёй.
...Пасля канцэрта было шмат кветак, бацьку і маці спачатку віншавалі на сцэне, потым за кулісамі. Маці ад радасці смяялася, бацька ўсмешку хаваў, але Міцька бачыў, што яму таксама прыемныя і поспех, і віншаванні.
Дома бацька з маці пілі шампанскае, частавалі Міцьку цукеркамі і маўчалі.
— Ты задаволены? — спытала нарэшце маці.
Бацька ўсміхнуўся.
— Ведаеш,— сказаў ён,— гэты дзень многае вырашыў. Я не хацеў дый баяўся гаварыць табе... Словам, я вырашыў ехаць назад. Пакуль што адзін. На некалькі дзён. Пайду ў ансамбль і папрашуся, каб назад узялі. Няхай паглядзяць, нарэшце. Мы ж не горшыя, чым раней, га? Я сябе ўчора адчуваў нават лепш. Чорт з ім, няхай бяруць нават не ў салісты, але толькі б у ансамбль. Як думаеш, згодзяцца яны, не ўзнімуць на смех?
Маці маўчала і толькі ківала галавой. Бацька сам адказаў на сваё пытанне:
— Ну і чорт з імі, няхай смяюцца. Але не магу я без сцэны, не магу. Ты таксама не можаш, толькі не гаворыш нічога, я ж бачу. Ты мучышся не менш за мяне. Не падыходзіць нам усё гэта. А мы ж не старыя яшчэ і не горш за іншых танцуем, га?
— Ты стаміўся,— ціха сказала маці.— Кладзіся. Ты заўсёды быў падобны на хлапчука і, відаць, ім застанешся. Калі хочаш, заўтра едзь. І на самай справе, вернемся ў ансамбль. А цяпер кладзіся спаць.
— Добра, што ты мяне разумееш,— гаварыў бацька.— Заўтра і паеду першым аўтобусам. Калі «дабро» скажуць, у той жа дзень вярнуся. У Нікалайчука папросім прабачэння. Ён зразумее.
...Раніцай Міцька прачнуўся і знайшоў на стале запіску, напісаную мамінай рукой: «Пайшлі з татам на рэпетыцыю. Сняданак на стале. Не адыходзь далёка ад дому. Абедаць прыйдзем, як заўсёды».