Цыгарэтны дым асядае ўсё ніжэй і ніжэй, дабіраецца да нашых твараў, робячы іх імглістымі, змешваецца ў шклянках з віном — то паўпустых, то зусім парожніх, то зноў напоўненых да краёў.
Я напружана ўглядаюся ў яго твар — шукаю ранейшага Ваську. Ад яго застаўся толькі маленькі, рассечаны папалам падбародак. Ён і зараз, калі Васька гаворыць, варушыцца, скача, але цяпер ад гэтага ўжо не смешна. Сам не ведаю чаму.
— Ты нядрэнна выглядаеш і ўладкаваўся таксама някепска,— гаворыць ён, выпускаючы густыя клубы дыму.— У мяне мэбля амаль такая ж. «Адмірал» называецца. І прыдумаюць жа?! Колькі я за ёй пабегаў! Уявіць не можаш. Як гаворыцца, на ўсе кнопкі націснуць давялося. Але затое жонка задаволена, і сам у хатняй утульнасці грэшнаму целу даеш спачынак.
— Сапраўды, адпачынак для нас з табой штука важная,— згаджаюся я.
— Ну, гэта ты кінь, да старасці нам далёка. Пра такіх, як мы, гавораць — «мужчыны ў саку». Я яшчэ многае хачу зрабіць. Так ужо бывае — калі на арбіту трапіў, пачынаеш круціцца са страшэннай сілай і імкнешся ў новы віток трапіць. А мяне цэняць. Толькі адно падводзіць — усё сам, сам... Кручуся, і дэталі паступова зношваюцца — то сэрца барахліць пачынае, то пячонку хапае. Падтрымкі няма. А без яе — сам ведаеш...
Дваццаць гадоў не бачыліся. Цэлая процьма часу. Але пачакай, што гэта за час — дваццаць гадоў? Дробязь! Вось ты ўрываешся і кажаш, што знайшоў выйсце — можна раздабываць тытунь не з утаптаных у гразь недакуркаў. Тытунь, аказваецца, усюды — сухое лісце. І лепш за ўсё — лісце дуба. Дубы жывуць па сто гадоў, а значыць, курыць іх лісце не шкодна, а наадварот.
У мяне ад твайго адкрыцця дух перахапіла.
— Вася, га, Вася! Можа, давай напішам у газету? Няхай усе людзі лісце дуба скурваюць, а не толькі мы з табой!
Ты махнуў рукой:
— Глупства! Бацька адразу зразумее, што да чаго, і адлупцуе.
— Гэта ўжо факт! — згадзіўся я.— І мне дастанецца. Давай нікому не будзем гаварыць. На сабе выпрабуем. Толькі за чалавецтва крыўдна...
І мы, абліваючыся слязьмі, душыліся дымам, пакуль нас усё ж не злавіў на месцы злачынства твой бацька. З тыдзень пасля таго ў нас ныла месца ніжэй спіны.
Але ты не сумаваў. У цябе з’явілася новая ідэя. Неўзабаве ты падвёў мяне да з’едзеных іржой рэшткаў «опель-капітана» і сказаў:
— З гэтага запраста можна зрабіць самалёт! Толькі на крылах трэба намаляваць зоркі, інакш падумаюць, што фашысцкі. Усё ж «опель-капітан»...
Наш «опель» так і не паляцеў, але да цябе прыклеілася мянушка «лётчык». Хлопцы, старэйшыя і дужэйшыя, ужо не накідваліся на цябе з кулакамі, нават калі на тое і была прычына...
Мы п’ём віно, і курым ужо другую гадзіну, і гаворым аб «арбітах» і «сціранні дэталей». Я раптам высвятляю, што нечага не хапае ў тваім твары. Не ў рысах, іх не пазнаць зусім. Не хапае тваёй дудкі — маленькай і на дзіва напеўнай. Яна выразна ўяўляецца мне і зноў вяртае цябе з далёкага, нерэальнага сну — дзяцінства.
Памятаеш, мы панадзіліся лазіць у калодзеж? Ён быў нейкім незвычайным для нашых драўляных мясцін — зроблены з велізарных бетонных кольцаў, з маленькімі металічнымі скабамі, што ўтваралі лесвіцу. Яна вяла далёка ўніз. На самым дне калодзежа быў устаноўлены нейкі механізм. Як нам хацелася пакратаць яго сваімі рукамі! Але варта было зазірнуць у калодзеж — дно здавалася маленькім чорным пятачком — і страх скоўваў нашу цікаўнасць. Тады ты дастаў з кішэні сваю дудку — іх у цябе было штук пяцьдзесят, але з гэтай ты не расставаўся ні на імгненне — і сказаў:
— Хочаце, я сыграю вам з самага дна!
І ты палез у калодзеж. Нам было так жудасна, нібыта мы былі на тваім месцы. Ты неўзабаве знік у чорнай яме, і мы пачулі гукі, якія несліся з-пад зямлі.
А потым, дні праз два ці тры, я сарваўся ў калодзеж і паламаў усё, што толькі можна было паламаць. Гавораць, пакуль бегалі за дарослымі, ты паліваў мой твар вадой і плакаў. Некалькі дзён урачы склейвалі мяне, заганялі ў рукі і ногі бліскучыя металічныя шыны. Калі я ачуняў, то адчуў неверагодны боль і страшна закрычаў.
І тут пад акном зайграла, заспявала на ўсе лады дудка. Я зразумеў, што не забудуся больш у чорным змроку. Кожную раніцу, калі мне страшна было расплюшчваць вочы, я чакаў цябе. І не толькі я. Уся палата, кульгаючы на мыліцах, імкнулася да акна, каб паслухаць тваю дудку.
— Я ведаю, чаго табе не хапае,— гавару я.
— Чаго ж? — яго бровы лезуць уверх.
— Тваёй дудкі.
Ён засмяяўся глуха і моцна запляскаў сябе па каленках.
— Памятаеш... «Дудкі не хапае!» Гэта ж трэба... У цябе заўсёды была цудоўная памяць. Гэта яшчэ раз пацвярджае маю думку. Рухацца табе трэба. А то ж засеў. Чаму?! Я чуў водгукі аб табе — разумнік, выдатны арганізатар...
— Пачакай ты!
Не, яго так проста не спыніш.
— Я, Сярожка, гэта не пакіну. Ты як сабе хочаш, але я бачу цябе на пярэднім сядзенні «персаналкі», ведаеш, такой, з серабрыстым адлівам...
Мы зноў курым. У горле рэзь ад дыму. Я падыходжу да акна. Унізе грукочуць трамваі, на брудна-шэрым снезе тоўпяцца прахожыя. Колькі часу мы размаўляем? Калі нарэшце ён паглядзіць на гадзіннік і пойдзе ўніз да сваёй «персаналкі»?
Чаму так марудна паўзуць хвіліны?