Кожны раз, як глядзела яна так на Ўладзіка - халодна, адчужана, нібы разглядаючы нейкую незнаёмую і не надта прыемную рэч, - у яго з бурнай настойнасцю ўздымаліся мары аб невядомым геройстве. Сціснуўшы зубы ад злосці, ён у думках пагражаў ёй:
- Чакай, я табе яшчэ пакажу! Ты яшчэ пазнаеш мяне...
Ён ішоў потым да свайго стараватага, але заўсёды спраўнага, люботна дагледжанага «Фардзона» і доўга глядзеў на яго - халодна, адчужана, так, як глядзела тое нялюбае ганарыстае дзеўчанё. З пагардлівым дакорам ён гаварыў свайму вернаму другу:
- Эх ты, стары чорт! Ну што я зраблю на табе, ты толькі падумай... Каб быў ты хаця самалётам, або караблём дальняга плавання, або стратастатам, або парашутам нарэшце... О, я б ураз навучыў тады, каго трэба, якімі вачамі на мяне глядзець!
У яго, як у пакрыўджанага дзіцяці, усе мары канчаліся трагічна. Зрабіўшы вялікі геройскі ўчынак, ён неадменна цярпеў аварыю і паміраў пад агульныя слёзы і жалобнае спачуванне ўсяго народа. Тады яна, гэтая нікчэмная задавака, ірвала на сабе валасы з гора і роспачы, з познага каяння, што парой не ацаніла ўсіх захаваных якасцей гэтага маладога і прыгожага (пэўна, што прыгожага!) хлопца, лепшага трактарыста-ўдарніка.
А часам Уладз іку ўсё-ткі здавалася, што Вера кахае яго, добра, моцна кахае, што яна проста хаваецца, хітруха, за гэтым сваім чужаватым поглядам. Бо чаго ж бы іначай прыходзіла яна так часта да яго ў гараж? І чаго б з'яўлялася яна акурат тады, як у гаражы, апроч яго, нікога няма? І чаго б распытвала яна яго пра ўсякую дробязь, каб праз колькі хвілін забыцца і зноў папытаць тое самае?
Уладзік ахвотна гаварыў з ёй пра свайго старога друга, ахвотна паказваў яго выпрабаваны механізм, тлумачыў прынцыпы яго работы. Гаворачы, ён злёгку пагладжваў ясна начышчаныя часткі машыны, і рабіў гэта з такой чулай пяшчотнасцю, якой, напэўна, не дачакалася б ад яго нават самая прыгожая дзяўчына, не кажучы ўжо пра гэтае малое кучаравае стварэнне.
Калі ж кучаравае стварэнне, захопленае, пэўна, яго размовай, само нясмела працягвала руку да машыны і калі гэтая зусім тандэтная ручка чамусьці чаплялася за трывалую, цвёрдую руку трактарыста, Уладзік раптам спыняў сваё тлумачэнне, узнімаў на Веру адважны погляд і раскрываў рот, каб сказаць ёй нешта абсалютна не звязанае з механізмам трактара.
І вось тут якраз натыкаўся ён, небарака, на халодны, адчужаны погляд, які, здавалася, настарожана вывучаў, ці ёсць у ім, у Ўладзіку, сапраўды што-небудзь вартае асаблівае ўвагі.
Тады Ўладзік сціскаў зубы ад злосці і пагражаў у думках:
- Чакай, я табе яшчэ пакажу! Ты яшчэ пазнаеш мяне!..
Канчаліся канікулы, і Вера выязджала ў горад на заняткі. Дзень яе ад'езду прыпадаў на выхадны дзень трактарыстаў, і Ўладзік чакаў яго амаль што спакойна: ён быў упэўнены, што ўправіцца ў гэты дзень пагаварыць з Верай і сказаць ёй нарэшце сваё рашучае слова. Ён нават сумысля ўхіліўся ў апошнія дні ад сустрэчы з ёй, каб больш важнай і значнай зрабіць развітальную гутарку.
Напярэдадні выходнага, позна ўвечары, калі змораны Ўладзік паклаўся ўжо спаць і ў салодкім тумане першай дрымоты плёў недарэчна яскравыя ўзоры заўтрашняй размовы з Верай, - да яго прыйшоў брыгадзір і сказаў, што па загаду праўлення выхадны дзень пераносіцца і што заўтра раннім золкам Уладзік павінен на цэлы дзень выехаць у поле.
Як выйшаў брыгадзір, Уладзік доўга яшчэ сядзеў на ложку, амаль не дабіраючы сэнсу гэтага неспадзяванага загаду, потым, сам не ведаючы чаго, пачаў паспешна апранацца. Апрануўшыся, выйшаў на вуліцу і без усякае пэўнае мэты пайшоў у той бок, дзе жыла Вера.
Чорныя вокны Верынае хаты глянулі на Ўладзіка холадна і адчужана, як часам глядзелі на яго чорныя Верыны вочы, і ён вярнуўся з яшчэ вастрэйшым пачуццём адзіноты. Дамоў ён не пайшоў, бо ведаў, што ўсё роўна не ўдасца заснуць, - ён пабудзіў брыгадзіра і выдумаў яму, што ў яго не зусім спраўны матор, што трэба загадзя аглядзець яго. Узяўшы ключы, ён пайшоў адзін у гараж і там поркаўся да самага рання, выліваючы ў шчырыя клопаты над машынай усю напружаную сілу свайго нявыказанага кахання і свае крыўды.
А раніцою, зухавата праязджаючы праз вёску, Уладзік яшчэ раз глядзеў на Верыны вокны - яны былі нібыта весялейшыя трохі, але ўсё роўна чужыя. Сэрца ў яго балюча заныла, калі за акном - так, прынамсі, здалося яму - цёпла мільганула была нейкая белая пляма.
Уладзіку адвялі ўчастак на плоскім узвышшы, якое адным сваім берагам зрывалася ў круты і глыбокі яр. Праз участак ішла дарога. І яр і дарога заміналі ў рабоце, не давалі як след разгарнуцца, і гэта Ўладзіку падабалася. Чым цяжэй было працаваць, тым лягчэй было на душы. Часамі Ўладзіку нават здавалася, што яму весела, і ён спрабаваў сам сабе ўсміхнуцца.
Апаўдні яму дужа захацелася есці, і ён агледзеўся, што не ўзяў з сабой нават кавалка хлеба. Каб заглушыць яшчэ і голад, ён узмацніў тэмпы работы да магчымае крайнасці. І толькі раз-пораз зусім несвядома кідаў погляд на дарогу пад вёску: ці не дагадаецца хто паднесці ўсё-такі чаго-небудзь перакусіць.
Праз гадзіны паўтары на дарозе паказалася жаночая постаць. Яна была надзвычай знаёмая, гэтая невялічкая зграбная постаць, але Ўладзік толькі на зусім блізкай адлегласці пазнаў ці, праўдзівей, паверыў, што гэта Вера: ён ніяк не мог чакаць яе тут.
Яна прыйшла развітацца... Як гэта неспадзявана і як прыемна! Але дарма яна думае, што ён хоць адным словам, хоць адным мігам пакажа ёй сваю радасць! Ён нават не спыніць машыну. Не, машыну ён - хай сабе - спыніць, але зусім не затым, каб пачакаць яе. Яму проста трэба сёе-тое паправіць. Ён нават не выключыць матор, ён толькі на адну хвіліну саскочыць на зямлю.
- Дзень добры, Уладзік!
Уладзік з тугой марудлівасцю падымае галаву, нібы яму проста нязмога адарвацца ад працы, і глядзіць на Веру, злёгку прыжмурыўшы вока, - строга і дзелавіта.
- Добры дзень!
І зноў нахіляецца да машыны, хаваючы ад Веры свой твар і сваё хваляванне. І з затоенным сэрцам чакае, што скажа яна далей.
Але Вера маўчыць. Вера не хоча сказаць больш ніводнага слова. Мабыць, стаіць і чакае, каб ён першы завёў гаворку. Дармо, хай сабе пачакае.
Чамусьці дужа назойліва пыхкае трактар. За гэтым трактарам можна і не дачуць якога, не надта голасна сказанага, слова.
Уладзік спрабуе цішком, неўзаметку зірнуць на Веру і бачыць яе ўжо крокаў за дзесяць ці за пятнаццаць. Яна пайшла далей па дарозе - памалу сабе, спакойненька, нібы зусім не да яго ішла, нібы проста так, мімаходзь, прывіталася з ім.
О, нялюбае стварэнне! Яна ўжо не вернецца - гэта ясна, - яна ўжо не азірнецца нават!
Уладзік момант стаіць аслупянелы, потым, зусім разгубіўшыся, інстынктыўна парываецца ўперад, і рука яго, цвёрдая рука трактарыста, неўзаметку чапляе здрадліва слухмяны рычаг.
Далей было жудасна незразумелае, страшнае...
Нешта раптам ірванула яго за нагу з такой сілай, што ён, як сноп, перакуліўся на дол. І - боль... Вялізны непераможны боль, які ўзнік, здаецца, не там, у раструшчанай колам назе, а недзе глыбока ўсярэдзіне, у самым сэрцы, і, шалёна разросшыся, узлёг на яго чорным бязлітасным гнётам.
У змятушаных, пераблытаных думках чамусьці мільганула зусім непатрэбнае:
- Не крычаць... Толькі каб не крычаць...
І ён, сударгава сціснуўшы зубы, задушыў у сабе гатовы вырвацца енк.
Потым свядомасцю заўладаў абыклы і, як здавалася цяпер, бясконцы, вечны гук трактара. Ён плыў над галавой, над агнёва балючым целам незамутнёна-спакойнай патокай. І ён паволі цішэў, аддаляўся.
Ён аддаляўся...
Працяты раптам трывогай, Уладзік узняў галаву і зірнуў у той бок, адкуль ляцелі знаёмыя гукі.
Трактар, падрыгваючы, няроўна, але ўпарта ішоў туды, дзе поле зрывалася крутым і глыбокім ярам.
Забыўшы на ўсё, Уладзік ірвануўся на ногі і, ашаломлены нясцерпным болем, паваліўся назад на зямлю.
Трактар ішоў на пэўную гібель.
«Трэба на адной назе... скакаць...»
Уладзік устаў на здаровую нагу, скочыў некалькі раз і зачапіўся за раллю, рынуўся долу.
Тады ён рашыў паўзці.
Ён цягнуў за сабой пакалечаную нагу як грамоздны, амаль непасільны цяжар. Нага балюча скародзіла па раллі, і здавалася, што яна набірае на сябе цэлыя пласты вільготнай тлустай зямлі, што яна расце, вырастае ў вялізную неўваротную камлыгу.
Уладзік ужо не трымаецца больш - слёзы наплываюць яму на вочы, пякучыя даўкія слёзы роспачы, і ён, плачучы, гукае свайго свавольнага друга:
- Чакай ты... чакай...
Трактару асталося да абрыву ўсяго некалькі крокаў.
Уладзік напінае астатнія сілы. Галава ў яго пачынае туманіцца, момантамі ён зусім забываецца, дзе ён, што з ім такое, чаму ён мусіць праз гэты нялюдскі боль і напружанне імкнуцца некуды наперад, неадступна некага даганяць. Хворая нага разраслася, здаецца, у цэлую гару - ён не нагу ўжо цягне за сабой, а ўсё гэта поле, усю гэту чорную, прасычаную кроўю раллю.
- Чакай жа ты... Ну, чакай...
Адлегласць да трактара ўсё змяншаецца, яшчэ некалькі крокаў, некалькі секунд нялюдскага напружання - і ён ратуе машыну.
Дзікі прарэзлівы крык, які аднекуль здалёк даляцеў да Ўладзіка, скалануў яго новым прылівам сударгавага парывання. Ён не зразумеў, чый гэта крык, адкуль ён сюды прыляцеў - ён успрыняў яго як сігнал да апошняга адчайнага напружання сіл, якое павінна вырашыць усё. І калі трактар ужо ўзышоў пярэднімі коламі на самы край абрыву, калі ясна Ўладзіку стала, што яму не дапаўзці, не перамагчы гэтых астатніх крокаў, ён ізноў, занядбаўшы боль, узняўся з зямлі, абапёрся з усіх сіл на здаровую нагу і, рынуўшыся ўперад, павіс грудзьмі на сядзенні трактара.
Рука яго - ужо зусім цяжкая, неслухмяная - вяла намацала добра знаёмы рычаг.
Трактар пярэднімі коламі ўгруз у мяккі бераг абрыву і стаў так, нахіліўшыся ўніз, нібы ён затым і ішоў толькі, каб паглядзець, што там ёсць, на дне гэтага крутога, глыбокага яра.
Перад тым як канчаткова страціць прытомнасць, Уладзік убачыў у цяжкіх зыбучых хвалях тумана чорныя вочы, шырока раскрытыя, налітыя полымем дзікага жаху.
І вось ён, канец...
Белыя сцены пакоя распасціраюць наўкола празрыстую, бязмежна спакойную пустату. Няма на чым суняць вока, няма за што зачапіць млявую думку.
Усё назойліва белае, усё пустое. Белы ложак, белыя прасцірадлы на ім, белая тумбачка побач з ложкам. Не іначай, - з белага зроблен той падазроны скрутак на канцы нагі, што роўненькай горкай уздымаецца пад прасцірадлам.
Уся белая ўваходзіць у палату сястра. Падыходзячы да Ўладзіка, яна ўсміхаецца дужа ласкава і трошачку вінавата - так заўсёды падыходзяць да няшчаснага калекі добрыя чулыя людзі.
Яна сядае пры ложку і мякка загаварвае з Уладзікам. Яна гаворыць пра нейкае геройства, пра яго, Уладзікаў, геройскі ўчынак. Ён, бач, пакалечаны, ледзьве жывы, увесь сыходзячы кроўю, кінуўся ратаваць трактар, грамадскую ўласнасць. І ён ратаваў яго, самааддана рызыкуючы сваім жыццём.
Уладзік дасадліва крывіцца. Ён упэўнены, што сястра гаворыць усё гэта, каб заспакоіць яго, каб пагадзіць яго з тым, што адбылося. Няма чаго казаць, знайшлі героя!
Зноў расчыняюцца дзверы ў палату, і ўваходзіць яшчэ адна ў белым, мабыць, другая сястра. Яна таксама ідзе да ягонага ложка. Першая чамусьці борздзенька ўстае і ў лёгкім замяшанні выходзіць з пакоя. Уладзік з вострым здзіўленнем, з неймавернасцю глядзіць на гэту другую, на малое кучаравае стварэнне.
Ён злосна настарожваецца. Хай толькі падыдзе, хай паглядзіць на яго так, як тады... Ён крыкне ёй проста ў твар:
- Гэта праз цябе! Гэта ты вінавата!
Вера ціха падыходзіць да ложка і з простай, спакойнай ласкай, з матчынскай ласкай папраўляе падушку. Калі яе зусім тандэтная ручка дакранаецца да яго шчакі, яму робіцца раптам лёгка і прыемна. Але ён яшчэ не здаецца, ён з суроваю дапытлівасцю ўзіраецца ў яе чорныя вочы, шукаючы ў іх хоць маленькай дробачкі халоднага, чужога, няшчырага. І бачыць у іх такое яснае, такое глыбокае святло пяшчоты і ласкі, ад якога ўраз растае ў ім увесь лёд варожае недаверлівасці.
Тады - пераможаны, расчулены, ён пераводзіць сумны погляд на ложак, туды, дзе роўненькай горкай уздымаецца белае прасцірадла.
Вера не дае глядзець туды - яна паварочвае да сябе яго твар і з радаснай дзелавітасцю тлумачыць яму:
- Я ўжо аб усім гаварыла... Як ты паправішся, мы паедзем у горад, і там зробяць так, што нават ніякага знаку не будзе... Сто працэнтаў працаздольнасці...
Уладзік моўчкі ўсміхаецца - яго больш за ўсё пацяшае гэтае смешнае нечаканае «мы».
- І наогул мы астанёмся ў горадзе. Цябе пасылаюць на вучобу, гэта вырашана канчаткова. Будзем разам жыць, вучыцца, працаваць...
Уладзік выразна чуе, як празрыстая пустата, што была распасцёршыся навокал яго, цудоўна напаўняецца зусім рэальным і надзвычай прыгожым зместам. Падбадзёраны гэтым адчуваннем, ён узнімае на Веру адважны погляд і раскрывае рот, каб сказаць нарэшце тое, чаго ніяк не патрапіў сказаць дагэтуль.
Але Вера раптам нахіляецца да яго твару і закрывае рот яму ціхім доўгім пацалункам...
Яна ізноў - гэтае нялюбае дзеўчанё - не дала яму сказаць рашучага слова. Але Ўладзік ужо не злуецца, бо ён і сам бачыць, што гэта слова цяпер зусім непатрэбнае.