Жыве старая Язэпіха ў канцы вуліцы, ля самага пагону. Селішча яе абгароджана жэрдкамі, хлевушок, ля якога стаіць парыжэлая ад сонца і дажджоў копка сена, скіданы на скорую руку з хваёвых вяршкоў. На дрывотні трохі альховых паленцаў, сякера са злізаным гадамі лязом. З яе тырчаць драўляныя калочкі — хістаецца, спадае з куцага тапарышча абух. Хата, як і хлевушок, малая, агрузлая ў зямлю — якраз на адну душу.
Улетку Язэпіха корпаецца на сотках, носіць зелле свінчаці, зімою стараецца з дрывамі.
Так і жыве з дня ў дзень. Калі ж прыходзіць нядзеля, апранаецца ў чыстае, бярэ ў правую руку белую хустачку і выходзіць з двара, бо за шэсць дзён насумуецца па людзях і хочацца пагаманіць з імі, душу адвесці.
Вось і зараз выйшла на сяло. На ёй андарак, вышыты фартух, сітцавы каптан з доўгімі рукавамі. Галава абвязаная белай хусткай. Клыпае пантофлямі па вулічным пяску, паглядае на людскія двары, каб каго прыкмеціць і падысці. Дзень пагодны. Не відно, каб хто і сядзеў дома, бо ўпусці яго — і сена не схопіш, і поле не дагледзіш. Убачыла Трахіма. Сядзеў ён, сагнуўшыся, на сваёй лаўцы і табачыў. Старому са старым, як і малому з малым, лёгка гаворыцца, і Язэпіха падышла да дзеда:
— Як здароўе, Трахімка?
— Шчэ кашляю. Прысядзь, Матруна.— Дзед разагнуў спіну, паклаў далонь на лаўку, блізка ля сябе — паказаў дзе сесці.
Язэпіха прысела, сашчапіла на каленях рукі. З іх вытыркалася хустачка.
— А дзе ж гэта, каб на свеце ціха было, твае сёння? На двары не відно.
— Сена пайшлі ў калгас зграбаць.— Кашлянуў: — А я от курэй і праўнукаў пасу.
Праўнукі, хлопчык і дзяўчынка, сядзелі ля ног дзеда, гулялі ў нешта сваё.
— Колькі, каб ціха, гадоў ты ўжо, Трахімка, на пенсіі?
— Шаснаццаць. Да другой дажыву мо! Абрыдла ўжо. Ад нудоты ўсё перадумаў... І як малады быў і як дзяцей гадаваў. От да цябе толькі што ўспамінаў твайго Язэпа. Ладны быў чалавек. На вячоркі, бывала, разам хадзілі. Да адной дзеўкі бегалі.
— Да мяне, каб ціха...— уздыхнула старая.
— А які танцор! Усе танцы ўмеў адбіць нагамі. От і адбіў цябе. Здаровы, каб добра яму спалася на тым свеце, быў чалавек. Рабацяшчы... А як гаспадарыў!
Язэпіха прыклала да вачэй хусцінку:
— Забралі ў вайну, каб на свеце ціха было... Не прыйшоў. А маіх хлопцаў не забыў? Івана і Пятра?
— Як жа... У бацьку былі ўдаліся... Бялявыя, высокія... Пятро ж лётчыкам быў...
— Быў, каб ціха было...— Язэпіха плакала. Суха, здушана... Выцірала вочы.— І Іван ваяваў... ваяваў... Загінулі сынкі, загінулі. Божа ж мой, божа, каб хоць дзевачку радзіла адразу за імі... Пры мне была б... Хату падмяла б... На вайну не ўзялі б яе... Няма шчасця з гэтымі мужчынамі... І мой бацька ў мікалаеўскую вайну галаву паклаў...
Трахіму шкада стала Матруны. Стаў яе ўлагоджваць:
— Чаго разрумзалася?.. Не ў адной цябе такое... Багата ў каго... На тое і вайна...
— Я ж не кажу, што ў адной.— Яна стала плакаць цішэй.— Хай бы бог хоць аднаго аставіў, каб ціха было... Ні дзяцей, ні ўнукаў. Не пажаніліся да вайны... Прасіла, каб хоць адзін нявестку прывёў... Не паспелі... Каб знала, што не вернуцца, дык хоць добра наглядзелася б на іх.
— Плач не плач — іх не выплачаш.
— Дзе ж я выплачу.
Язэпіха сціхла, устала з лаўкі:
— То я пайду, Трахім.
— Ідзі і не гаруй — нагаравалася ўжо...
Яна памалу пасоўгала нагамі далей на вёску. На вуліцу з платоў пазвешвалі галлё сады. Як расы, было на ім вішань і сліў, свяціліся ў лісці яблыкі, чырвоныя грушы. Густа гулі пчолы, пазалеплівалі сабою ў вуллях ляткі. Язэпіха глядзела за платы і зайздросціла людзям— там, дзе мужчыны, там і садавіна і пчолы.
Падышла да селішча Савы Федарэнчыка. Федарэнчыкі ставілі новую хату. Сыну — жаніўся. Са смаловых, хораша абчэсаных бярвенняў, якія ляжалі ў сценах, выступала смала. На зрубе ўжо стаялі кроквы, а на шчытку адной была прыбіта ёлачка — знак таго, што цесляры ўжо зрабілі сваю работу і выпілі магарыч. Смачна пахла трэскамі, што ляжалі пад светлымі сценамі. Бацька з сынам прыганялі да вушакоў рамы. Былі яны абодва ў майках, зацярушаныя тырсаю. Анюта, жонка Савы, клала на бярэмя трэскі — збірала, няйначай, варыць мужчынам абед. Марыля, яе нявестка, сядзела на калодцы і трымала на руках сына.
— Бог у помач! — Язэпіха спынілася ў варотах.— Яшчэ даху няма, а ўжо рамы ставіце?
Анюта перастала збіраць трэскі:
— Няможна шыферу дастаць. Пазаўчора прывезлі былі ў раён, ды нам не перапала — разабралі. У канторы сказалі, каб пачакалі трохі...
— Дастанеце чым накрыць,— сказала Язэпіха.— Хату паставіце, улазіны зробіце і будзеце жыць, каб толькі ціха на свеце было...
— Жылы павырываем, пакуль яго ўселім. Усе грошы аддалі на зруб. Вялікія дзеці — вялікі клопат,— жалілася Анюта.
— Не вельмі прытварайся. Шчаслівая — Сцёпку свайго жаніла. Хораша жывеце. Унукаў нажыла, каб ціха было...
— Можа, яно і так.— Анюта ўзяла яшчэ трохі трэсак на бярэмя і пайшла паліць у печы.
— Прыходзьце, бабуля, па трэскі. Нам яны не трэба — шчэ леташнія дровы ляжаць,— высунуў з акна зруба галаву і крыкнуў Язэпісе Сцёпка.
— Прыйду, дзеткі, прыйду... І багата іх браць?
— Хоць цэлы воз.
Яна ўздыхнула і адышла ад Федарэнчыкавых варот. Завярнула ў вулку, бо трэба было яшчэ адведаць пляменніцу. Жыла яна ад Федарэнчыкаў недалёка — цераз пяць хат. Вулка была мурожная, зялёная, і соткі ў людзей добрыя. На агародах аж буяла бульба, шумелі лісцем кіяхі, стаялі, апусціўшы галовы, сланечнікі. Хата пляменніцы стаяла воддаль ад вулкі, і ісці да яе трэба было гародамі. На сярэдзіне разоры Язэпіха спынілася, нагнулася, пакорпала пальцам пад карчом бульбы — з зямлі вывалілася ружовая картопліна.
Падышла Язэпіха да хаты і ўбачыла пляменніцу. Соня сядзела на ганку і абірала лісічкі. Брала іх з кашаля, абдувала, адразала карэньчыкі і кідала ў міску. Калі-нікалі ў яе рукі пападалі і сыраежкі.
— Урадзіла ў вас картопля,— Язэпіха ступіла на ганак.
— На свіным гнаі садзілі, цётка. Сядайце. Вунь там, на ўслончыку.
Старя села, абцягнула на сабе андарак.
— Пасля дажджу лісічкі з зямлі сталі вылазіць. Адскочыла ранкам у лес і трохі назбірала на смажанне. Вы не хадзілі? — спытала Соня.
— Куды мне... Вочы нічога не бачаць. І твой Міхайла ў калгас пайшоў?
— Пайшоў. Усе пайшлі ж.
— Прысылаюць пісьмы хлопцы?
— Каб яны пазахлопваліся, калі раджала. Душу вынялі. Гадавала, вачэй недасыпала, вучыла, і на табе — парадавалі матку. У большага, што на заводзе, не галава, а матыліца: абкруціла, абвяла баба. На дзесяць гадоў старэйшая. Узяў яе з двума дзецьмі. Зглуміла хлопцу жытку, каб яе пранцы з’елі. А другі, думаеце, разумнейшы? Вучыўся ў тэхнікуме і ні з таго ні з сяго паздрочыўся — кінуў. Піша: так, маўляў, і так, матка і бацька, вучоба мне не па нутру, буду матросам.
— Чаго табе, Соня, нудзіцца? Усё добра будзе. Хай бы тваё гора мне было, толькі каб хлопцы былі жывыя. Каб ціха было...
Трэба было ўжо ісці дахаты, і Язэпіха выйшла з двара пляменніцы.
Павятрэла. Густа шамацеў кіяшнік на агародах, хісталіся галовы ў сланечнікаў. За вёскай падымалася, распухала хмара. Язэпіха пайшла спарней, бо трэба было зняць з плота, каб не намачыў дождж, посцілкі. Калі ішла каля Трахімавага двара, убачыла, што старога на лаўцы не было. Чутно было толькі, як ён кішкаў за хатай на курэй. Праўнукі ж, Валодзік і Верка, шчабяталі ля варот — новую гульню сабе прыдумалі.
Яна меншанькая:
— Я буду Язэпіха, а ты дзед.
Ён:
— Добра.
Дзяўчынка пахістала ў бакі, як старая, галавою:
— Сынкі мае загінулі, каб на свеце ціха было.
А Валодзік:
— Не гаруй, баба, каб ціха... на свеце...
Верачка яго перабіла:
— Гэта мне трэба казаць: «Каб на свеце ціха было».
Хлопчык надзьмуўся:
— Я забыў.
— Давай зноў.
Язэпіха пачула, што гаварылі дзеці, і нічога не сказала — хай гуляюць малыя. Вецер туга напіраў у грудзі, і ісці было па пяску цяжка, раз’язджаліся ногі, заблытваўся ў нагах андарак. А вось і яе хата з грушаю-дзічкаю пад акном. Яна ўвайшла ў свой двор.