Поплаў за соткамі заліло шызым густым туманам, і парыпванне драча, што хаваўся недзе ў карчах, было ледзь чуваць. Была ноч, калі Панас вярнуўся дамоў. У замурзаным камбінезоне, у мокрых ботах — увесь вечар ліў дождж,— зайшоў у хату, пакінуў пасля сябе брудныя сляды, сеў, прыхінуўся плячом да падаконніка, уставіўся вачыма ў цемень, быццам хацеў даведацца, пра што там на поплаве крычыць драч.
— Ты, бацька, нейкі сярдзіты сёння! — заўважыла Дар’я, спадцішка пільна глянуўшы на свайго чалавека.— Так у ботах і пайшоў на чыстую падлогу... А мне ўсё мыць, паласкаць... Хіба ў мяне рукі казённыя?
— Ды ідзі ты к чортавай матары! — Панас падняўся, павярнуўся спіною да акна.
Вочы ў яго былі чырвоныя, патрэсканыя рукі не знаходзілі сабе спакою, увесь час мітусіліся, і Дар’я зразумела, што ён прыйшоў позна і пад хмяльком не проста так — нехта, мабыць, яго моцна пакрыўдзіў, ён і выпіў. А так Панас піў рэдка, хіба толькі па вялікіх святах прыкладзецца да шклянкі. Дар’я ганарылася сваім цвярозым чалавекам, хваліла яго перад жанкамі, і тыя ёй зайздросцілі.
Пуклалобы, з густой — пальцы не ўваб’еш — чупрынай, Панас быў нашмат вышэйшы за Дар’ю, маленькую, шуструю і, здавалася, высахлую да касцей на сонцы ў кожнадзённай рабоце то дома на сотках, то на калгасным полі, куды яна хадзіла, нягледзячы на свае немалыя гады. Прысадзісты крутаплечы Панас і цяпер быў у вёсцы за першага сілача, любога хлопца для ўцехі мог зламаць, падабраць пад сябе. Трымайся, калі трапіш яму ў рукі. Наломіць рэбры так, што назаўсёды адпадзе ахвота мерацца з ім сілаю.
І вось Панаса пакрыўдзілі.
— На каго лаешся? — Дар’я гневалася, выцірала анучаю гразь на падлозе, якую прынёс на нагах Панас.— Скідай чобаты. Чакаю яго, чакаю, а ён не спяшаецца. Трактар зноў, мабыць, зламаўся?
Дар я падышла да свайго чалавека, сарвала з яго ног боты, аднесла іх на веранду, вымыла і паставіла сушыць. Маленькая, спрытная, круцілася вакол панылага Панаса, запаліла газавую пліту, разагрэла на ёй астылы боршч, згатавала познюю вячэру.
— Вось што, маці,— азваўся нарэшце Панас, цяжка сядаючы за стол.— Зорку трэба збыць з рук. Не трэба яна нам, лішні клопат...
— Шкада яе,— зажмурылася Дар’я.—Можа, пачакаць трэба, бацька? Кароўка спраўная, не старая яшчэ.
— Прадамо,— настойваў Панас.— Здароўя ў цябе няма даглядаць яе. У нас, маці, дзеці не плачуць без малака. За грошы малака сабе заўсёды ў калгасе купім. Колькі нам, старым людзям, трэба яго... Гладышачку... Пакажы рукі!
Дар’я засаромелася, схавала свае рукі пад фартух:
— Хіба не бачыў? Выдумае ж... Яны ў мяне даўно ўжо зажылі, не рэпаюцца і не пухнуць. Даіць імі яшчэ можна.
— Дзяцей мы ў людзі вывелі? Вывелі. Цяпер і самім адпачыць пара.
Дар’я з Панасам ужо гадоў пяць жылі адны, без дзяцей, у вялікім моцным, як звон, доме з блакітнай верандай. Дом стаяў трохі воддаль ад вёскі, каля самага поплаву. Старэйшы сын Міця як жаніўся, дык больш і не з’яўляўся тут, жыў недзе на Урале. Дачка Насця выйшла замуж за брыгадзіра з суседняга калгаса, абсыпалася дзяцьмі, абзавялася вялікай гаспадаркай і рэдка прыходзіла ў госці да старых; дзень і ноч корпалася, квахтала, як кура каля сваіх дзяцей-куранят, у сваёй хаце. Малодшы сын Коля, якога Панас любіў больш за іншых, за разумную галаву, вучыўся ў сельскагаспадарчым інстытуце на інжынера.
Карова старым на самай справе мала была патрэбна, толькі адны клопаты з ёю. Усё часцей яны вялі доўгія размовы пра тое, ці не завесці яе на кірмаш, а сёння Панас канчаткова вырашыў збыць з селішча карову.
І Дар’я таксама адчула гэта. Адчула і спалохалася, на душы зрабілася трывожна, быццам нешта грэшнае, нядобрае надумалі яны супраць каровы, якая шмат гадоў маўкліва, аддана карміла, паіла іх, цешыла сэрца сваім доўгім здаровым рыканнем іх пусты, ціхі двор.
І на другі дзень, у пятніцу, Панас і Дар’я ўсё прыкідвалі, павесці Зорку ці пачакаць яшчэ адну зіму, але падышла субота, той самы апошні тэрмін перад вялікім нядзельным кірмашом, і яны моўчкі згадзіліся адвесці.
Зорка вярнулася з пашы на змярку і радасна зарыкала каля варот, каб упусцілі яе ў двор. Дар’я занепакоілася, заварушылася, схапіла вядро з чыстай марляй і выбегла ёй насустрач, нязвыкла доўга ўглядвалася ў Зорку, заўважыла сама сабе, што карова прыйшла з пашы вясёлая і напашаная — аж распірала ёй круглыя, як бочкі, бакі. Зорка была ўся рабая — на чорнай масці белыя латкі,— з белай лапінкай на лбе. Прысадзістая, круглая, з вялікім чыстым вымем, яна глянула на гаспадыню цёмнымі, быццам ўсё разумеючымі вачыма, хутка ўвайшла ў двор, спынілася ля цэбра з зеллем, што стаяў пад плотам, абмахваючыся хвастом ад заедзі. Дар’я прысела і пачала яе даіць.
Выйшаў на двор Панас, пакашляў, паглядзеў на Зорку і падаўся на агарод, шастаючы там у гарбузніку.
Дар’я падаіла, пагладзіла Зорку і пайшла на веранду працэджваць малако. У гэты вечар яна некалькі разоў хадзіла ў хлеў, падкладвала карове ў цэбар канюшыну, сыпала пасечаныя буракі. Карова ў іх была шостага пакалення, рахманая, добрай малочнай пароды. Яе маці і прамаці, як кропля вады, былі такімі ж, як і Зорка, прысадзістымі, рабымі, з белымі зорачкамі на лбе. Дар’я ўсіх іх называла адным імем, і ёй часта здавалася, быццам карова ў іх увесь час адна, ні старасці на яе няма, ні смерці. Дар’я ўсхапілася з ложка на досвітку, да першых пеўняў. Па звычцы падаіла карову, падкінула ў цэбар зелля і раптам замерла, успомніўшы пра кірмаш, і сэрца ў яе моцна закалацілася ў грудзях. Прыслухалася да спакойных і глыбокіх каровіных уздыхаў. «Вось дурная! — пачала думаць яна.— Стаіць і нічога не ведае. Бач, жывёле бог розуму не даў. Калі б быў у яе чалавечы розум і сэрца, адчула б, відаць, загаласіла б на ўсю вёску. Ды яшчэ як зараўла б!»
Карова паглядзела на яе спакойна, лізнула руку. Дар я адвярнулася, кончыкам хусткі выцерла вочы.
Яны павялі Зорку на кірмаш, у мястэчка, якое было ў дзевяці кіламетрах ад іх вёскі. Вялі паўз рэчку, спачатку па сцежцы, якая віляла на поплаве, потым па пожні. Дар я з накінутай на плечы хусткай-канаплянкай вяла Зорку на вяроўцы. Панас, бухаючы ботамі па мокрай зямлі, ішоў ззаду з дубцом у руцэ і падганяў карову. Абое маўчалі. Ім не было пра што гаварыць.
Раніца была зябкая, пахмурная. Сыры вецер паласкаў, прыгінаючы долу, кусты, у цёмным небе перамешваліся, набухалі, варочаліся хмары. «Апоўдні, мабыць, пойдзе дождж. Хаця б управіцца прадаць яе — думаў Панас, паглядваючы на неба,— Бо ліне лівень і разгоніць увесь кірмаш... Клопату тады з ёю не абярэшся...»
Калі мінулі поле, уперадзе паказаўся бярозавы гаёк: скрозь шэры паўзмрок паступова выступалі, ярчэлі белыя, частыя, як частакол, ствалы дрэў. І Дар’я прыгадала, як у вайну хавалася з дзяцьмі і каровай у гэтым гаі ад нямчурак. А потым, як было ганенне, усю зіму хавалася з дзецьмі ў лесе. Калі не было сілы несці на сабе, уцякаючы ад карнікаў, Міцю і Насцю, саджала на Зорку, і тая маўкліва несла іх на сваёй спіне. І хоць бы раз рыкнула ў лесе. Быццам ведала, што будзе і ёй і гаспадыні загуба, калі нарвуцца немцы, пачуючы рыканне. Карміла Дар’я Зорку верасам, які выграбала з-пад снегу, веццем, і, дзякаваць богу, выцягнула карова на вясну, перазімавала. І не дала дзецям спухнуць з голаду — давала два карцы малака ўдзень. Не, не хадзіла б цяпер яна па зямлі, памерла б з голаду з дзяцьмі, калі б не было каровы. Ведала тады яна гэта сама, берагла Зорку лепш, чым сябе, і ад немцаў і ад паліцаяў хавала яе. Калі прыйшлі нашы, арала на Зорцы, прамацеры цяперашняй каровы, заглушанае пустазеллем калгаснае поле. Гэта было майскім днём, у паветры стаяла духата, Зорка ішла цяжка, плуг віляў за ёю, вывальваючы на босыя ногі Дар’і камякі ворыва. Апоўдні, калі жанкі зусім стаміліся, выбіліся з сіл і селі пажаваць праснакоў, перакусіць, Зорка раптам звалілася на зямлю, пачала соўгаць нагамі, шараваць па ворыве, намагаючыся падняцца,— і не хапіла сіл, падняла з зямлі толькі галаву, вінавата, нема паглядзела на Дар’ю: дай, маўляў, перадыхнуць. Сэрца Дар’і аж захлынулася ад роспачы, і яна загаласіла, кінулася выпрагаць Зорку з ярма, гладзіла яе па худых, як драбіна, рэбрах, запалым баку, слізкім ад поту. У той дзень Дар’я ўжо не арала кароваю, пасціла яе ў бярозавым гаі і маўкліва плакала, прыпаўшы тварам да зямлі,— ледзь дзяцей не пакінула галодных, без кубачка малака.
Дар’я яскрава ўявіла сабе ўсё перажытае ў той дзень і ўздрыгнула. Крадком азірнулася на Зорку, тузанула вяроўку і пайшла хутчэй, стараючыся аслабаніцца ад даўніх успамінаў. Але яны не выходзілі з галавы, трывожылі душу, прымушалі думаць пра тое, што некалі было. Зноў усплыла ў памяці тая, далёкая Зорка. Да восені яна паправілася, пагладзела і ўжо цвёрда хадзіла па зямлі, не вадзіла яе, як раней, у бакі ад ветру. Дзякуючы ёй Дар’я выпаіла малаком, пагадавала дзяцей. А зімою, напярэдадні Новага года, калі на зямлю лёг глыбокі снег, абяцаючы багаты ўраджай, Зорка ацялілася: прывяла спрытную цяліцу на тонкіх, але моцных нагах. Колькі радасці было ў іх хаце, як дзеці любілі і гладзілі цялятка! Вочы ў іх так і свяціліся, калі ранічкай яны прачыналіся і бачылі, як цялічка бегае, задраўшы кароткі хвосцік, па хаце, забаўляецца сама з сабою. Увесь дзень дзеці не адыходзілі ад цяляці, давалі яму пассаць, пасмактаць свае пальцы і весела смяяліся, калі яно падбрыквала нагамі і бегала, настаўляючы на іх маленькія, як гузакі, рожкі, каб таўхануць каго пад зад. Цяжка жылося ў тую першую пасляваенную зіму, не да смеху было, але цялятка прыносіла шмат радасных хвілін, і дзеці на момант забывалі пра голад, не так часта прасілі ў Дар’і есці.
Панас прыехаў дамоў з Германіі, калі цяліца вырасла, стала кароваю. Гаспадар не пазнаў у ёй новую, маладую Зорку, сказаў са здзіўленнем: «Дар’я, а Зорка наша аж памаладзела, як дзяўчына перад сватамі!» — «Праўду кажаш, Панаска!» — ад шчасця плакала Дар’я, прыпадаючы да шырокіх мужчынскіх грудзей, на якіх пазвоньвалі медалі.
За бярозавым гаем было вялікае поле, узаранае на папар. Тут некалі расла канюшына, і на ёй нахапалася аўсюгу вясною іх трэцяя Зорка. Якраз сонечны дожджык зацярусіўся апоўдні, вясёлка выгнулася рознакаляровым абручом над лесам — стала празрыста, радасна навокал. Зорка адбілася ад статка, забегла на канюшыну. З прагнасцю нахапалася яго там ды і легла на месцы і не паднялася больш на ногі. «Нагаравалася я тады, не дай божа нікому такога!» — падумала Дар’я, і стала ёй цяжка ісці па гэтым полі, хацелася, каб хутчэй яно засталося ззаду.
— Бацька! азірнулася яна на Панаса.— Чаго ты ідзеш як нежывы... Падгані яе дубцом, падгані... А то ледзь ногі перастаўляе...
Панас ачомаўся ад сваіх думак, моцна аперазаў Зорку па спіне дубцом, Дар’я ўзлавалася:
— Не бі яе моцна так... Дарваўся! Яшчэ яна не чужая, каб біць... Цябе б так агрэць!.. Ласкава пацвялі дубцом ззаду, і яна ўсё зразумее, а то — біць.
Неахвотна, ляніва над зямлёю ўставаў шэры дзень. Імжыстая павалока на небакраі, ледзь азораная святлом, пераходзіла ў чорныя хмары. У іх стомлена варочала, нязлосна і ляніва пагрымвала.
«Дождж сыпане сёння, добра прыпусціць! — думаў Панас.— Хутчэй прадаць бы яе ды назад управіцца да дажджу. А то начаваць давядзецца ў мястэчку, калі дождж застане».
Думкі ж Дар’і былі далёка ад кірмашу, ад дажджу, што збіраўся ў небе, быццам бы яна і не вяла карову на кірмаш па полі, на якім не схаваешся нідзе ад ліўня, а ішла проста так без пэўнай і яснай мэты.
«А куды ж мы чацвёртую Зорку справодзілі? — успомнілася Дар’і.— Даўно было, з памяці выпала. Ды хіба ўсё ўспомніш. А!—узрадавалася яна.— Мы яе з бацькам на базу здалі. І чаму я пра гэта забыла? Галава, відаць, старая, дзіравая. Тады мы Насцю замуж аддавалі, справілі пасаг ёй за карову... З голымі рукамі да чужых людзей не выправілі, не асарамацілі перад імі. Крыўдзіцца сорамна: шафа была, гара падушак, паліто, багата хустак і сукенак. Нават тры паставы кужэльнага палатна. Па цяперашнім часе гэта, канешне, не пасаг, сорам адзін, а тады, калі жылося не багата...»
Панас зірнуў перад сабою з-пад шырокай, як лапата, далоні. Уперадзе паказалася вадакачка. Значыцца, хутка яны датупаюць да мястэчка, кіламетраў тры яшчэ ісці засталося. «Не прагадаць бы ў цане,— мільганула ў яго галаве.— Маці можа спусціць цану, задарма аддаць карову... За ёю трэба сачыць».
А Дар’я ўжо думала пра пятую Зорку, прыгадвала, і якая была ў яе натура, звычкі, і колькі разоў ацельвалася, запускалася і была пярэдайкай, і якія ў каровы цяляты былі. Усё ёй, Дар’і, цікава і патрэбна цяпер успомніць. Тую Зорку яна прадала аднаму цыгану-кавалю, які асеў жыць у калгасе і рашыў завесці такую ж гаспадарку, як ва ўсіх калгаснікаў. Тады багата хто з цыганоў асядаў на зямлі, не каціўся на калёсах больш у свет белы. Цыган заплаціў за кароўку добра, грошай не пашкадаваў: спадабалася, відаць, яму... З цыганоў за нішто грошай не выб’еш — самі так і стараюцца абхітрыць зямельнага чалавека. Усе грошы, выручаныя за карову, пайшлі на Колю: у той год ён паступіў у тэхнікум. Гэта ён ужо пасля арміі ў інстытут трапіў, а спачатку вучыўся ў тэхнікуме. Прыадзелі, прыабулі хлопца — толькі вучыся. «А Міцька хай вельмі не крыўдзіцца,— падумала раптам Дар’я.— Ён старэйшы за ўсіх, і тады, у галадоўку, не было за што яго ў горад адпраўляць, вучыць. Чатыры класы і пяты калідор прайшоў — і гэта добра. Пісаць і чытаць умее, і добра. Занесла яго на Урал, і маўчыць, пісьма не прышле». Дар’я тузанула вяроўку, якой была залыгана за рогі карова,— Зорка незадаволена матнула галавою, пайшла за гаспадыняй спарней. Дар’я азірнулася, спынілася раптам, правяла рукою па белай лапінцы-лысінцы, пагладзіла карову між рог і зноў пайшла паперадзе. Апошняя Зорка пакорліва пераменьвала за ёю ногі, дыхала параю ў спіну гаспадыні.
Кірмаш на ўскраіне мястэчка ўяўляў сабою даволі шырокую плошчу, выбітую, вытаўчаную да чорнага капытамі жывёл і вытаптаную нагамі людзей. Паўз плот, у некалькі радоў, стаялі высокія пацямнелыя слупы, закапаныя ў зямлю. За іх прывязвалі кароў, авечак, свіней. Шум, гам, віск, мычанне — усё перамяшалася тут. Дар’я знайшла цішэйшае месца, прывязала карову.
Зорка стаяла, натапырыўшы вушы — ніколі не бачыла столькі людзей,— памахвала хвастом і затоена прыслухоўвалася да шуму. Шкура на яе спіне ледзь-ледзь падрыгвала, у цёмных, з белымі, як з фарфору, бялкамі, вачах стаяў сум і пакорнасць свайму лёсу. Панас сеў побач на лаўку, глыбей нацягнуў на вочы новую шэрую шапку і заклапочана паглядваў з-пад брыля на натоўп, шукаючы таго, хто хутка будзе новым гаспадаром Зоркі. Падышоў мужчына гадоў сарака ў скуранцы, ладны, здаровы, з чырвоным, як бурак, тварам. Абвёў вачыма Зорку, пацікавіўся:
— Колькі просіце?
Дар'я не чакала гэтага пытання, уздрыгнула і зніякавела, ад неспадзявання павярнулася да Панаса:
— Бацька, чуеш? За колькі прадаём яе?
У яе было такое дзіўнае адчуванне, быццам прыйшла яна сюды проста так, ад цікаўнасці: ціхенька паглядзець на людзей, на тое, што на іх апранута, паслухаць, пра што яны гамоняць між сабою, і пайсці. Пытанне застала яе як бы знянацку. У неспакоі яна пагладзіла Зорку, прыпала шчакою да яе мяккай цёплай шыі.
— Восемсот,— пачула Дар’я голас Панаса.— Калі бярэш, можна будзе трошкі і збавіць цану.
— Восемсот! — здзівіўся мужчына.— Ды я за такую цану матацыкл з каляскай куплю!
— Купляй, хто табе не дае! — пакрыўдзілася Дар’я.— Хіба мы сілком хочам табе яе прадаць? Матацыкл! Ты паспрабуй выгадаваць яе, выкарміць, потым гавары. Багата вас ахвотнікаў на дарэмнае.
— Восемсот,— падтакнуў цвёрда Панас,— цана недарагая.
Мужчына пахітаў галавою, быццам бы пасарамаціў іх, паўшчуваў іх за такую цану, паскрыпеў сваёй скуранкай, завярнуўся і пайшоў.
— Ты не вельмі крычы на купцоў, ласкавейшай будзь,— параіў жонцы Панас.— Купцы цяпер хітрыя, занудлівыя пайшлі. Іх толькі ласкавым словам і возьмеш.
— Ого!—узлавалася Дар’я.— Буду я перад імі падаць на калені. Хваробу! Не дачакаюцца... Тлуміць сабе галаву не дам...
Чым яна даўжэй стаяла на кірмашы, тым мацней у яе душы запаўзала трывога, незразумелая ёй самой непрыязь да купцоў, але яна ніяк не магла толкам растлумачыць свой стан і думала, што прычынай яе паганага настрою быў вінаваты Панас: ён моцна ўдарыў Зорку, калі вялі яе сюды, а тут паддобрываецца да кожнага ды яшчэ і вучыць, як набіваць цану. Не маленькая яна, сама ведае, што робіць. Падыходзілі яшчэ нейкія мужчыны і жанчыны, мацалі вачыма Зорку, пра нешта пыталі ў Дар’і, а яна маўчала, і адказваў за яе Панас. Адказваў разумна, талкова і ласкава.
І раптам аднекуль узяўся кругленькі, як мячык, жывы дзядок у шэрым капелюшы, суконных штанах, з тоўстай палкаю ў руцэ. Не кажучы ні слова, ён падскочыў да Зоркі, па-гаспадарску паляпаў рукою па яе пысе. Прамармытаўшы нешта сабе пад нос, дзядок адскочыў убок, агледзеў Зорку з галавы да капыт сваімі хуткімі вочкамі, потым зноў падбег, прысеў, памацаў вымя і цыцкі, падскочыў і нечакана дзвюма рукамі ўхапіўся за рогі.
Дар’я самлела, са спужаным тварам сачыла за пакупніком.
— А карова... ялаўка! — тоненькім плюсавым голасам прапішчаў дзядок, ледзь не віснучы ў Зоркі на рагах.
Карова раптам матнула галавою, дзядок адляцеў убок і ледзь утрымаўся на нагах, і тут жа над кірмашом павіс яе жалобны надрыўны голас. Гэтае рыканне нажом паласнула па сэрцы Дар’і. Яна азірнулася вакол сябе, задрыжала ўсім целам, быццам ачомвалася ад цяжкага дзіўнага зацьмення, што найшло на яе і ўсе гэтыя дні вярэдзіла душу, не давала спакою,— азірнулася і кінулася на дзядка з кулакамі:
— Не мацай яе! Я табе пакажу — ялаўка! Ты сам ялавы даўно, стары пень!
— Ды што... што гэта такое?.. Хуліганства!.. За што ты на мяне? — Дзядок пачаў адступаць ад Дар’і і яму ніяк не прыходзіла ў галаву, чым ён правінаваціўся перад старою, угнявіў яе.
— Ідзі, кажу, адсюль! — крычала Дар’я.
— Маці, не крычы,— гаварыў Панас.— Так карову не прадасі, калі на кожнага купца будзеш з кулакамі кідацца... Няхай сабе мацае, карова ж не дзяўчына. Не трэба так!
— Вось я табе прадам, бачыў! — Дар’я ўсхадзілася не на жарт, згарнула і паказала дзядку дулю і засмяялася.— Не дачакаешся, не прадам! — Яна зірнула на Панаса, збітага з панталыку, строга загадала: — Бяры дубец!.. Хопіць таргавацца... Павядзём яе дамоў.
Дар’я падышла да каровы, абхапіла яе за шыю, трохі пастаяла так і павяла Зорку да варот... Панас, высокі, непаваротлівы, ціха пайшоў за ёю, адчуваючы за спіною, на сваёй патыліцы, насмешлівыя погляды людзей, і не падымаў вачэй. Яму было сорамна за жонку.
А Дар’я вяла Зорку і сама здзіўлялася, як гэта яна, старая дурніца, паддалася на ўгаворы Панаса і дадумалася прывесці сюды карову. Клопаты па карове ўхарошвалі яе жыццё. Дар’я ўявіла сабе, што яна б рабіла ранкамі без Зоркі, і ёй стала страшна. На працягу свайго цяжкага і доўгага жыцця яна прывыкла прачынацца яшчэ на досвітку, тупаць ля Зоркі, а потым, калі пакажацца з-за лесу сонца, выганяць яе ў статак, які марудна ідзе за вёску, і задумліва глядзець на яго з-пад далоні, пакуль ён не прападзе з вачэй. Гэта было яе паўсядзённым клопатам, без якога яна не ўяўляла свайго жыцця, існавання на зямлі, самой сябе. З гэтага пачынаўся яе кожны дзень — вясною, летам, восенню... А зімою, калі карова стаяла ў хляве, да яе находзіла іншая радасць: вадзіць карову да калодзежа, гаманіць з жанкамі, глядзець на белы іскрысты снег.
«Я ад цябе, саколка, яшчэ дачакаюся цялічкі,— святлела ў твары Дар’я, гаварыла ў думках з Зоркаю.— Насці тваю дачку аддам, хай гадуе сабе. Кароўка ў яе ўжо старая.— Дар’я ўздыхнула.— Кароткі ў каровы век...»
На паўдарозе, непадалёку ад бярозавага гаю, іх застаў дождж... Буйны, спорны, ён парывіста, хвалямі прашумеў над зямлёю, да нітачкі вымачыў Дар’ю з Панасам, Зорку і хутка ўгаманіўся, пайшоў далей, за палі. А над полем, над чорнай свежай раллёй, узляцеў жаваранак, пацягнуў на нітцы ў неба сваю песню, заклікаючы да радаснага жыцця.