— Бац! — на парту ўпала цесна згорнутая паперка, Верка прыкрыла яе рукою, насцярожана азірнулася. Усё спакойна, Ганна Антонаўна пытала дамашняе заданне ў Пеці Беразняка, які маўкліва стаяў ля дошкі.
«Верка, чаму ў цябе кірпаты нос?» Подпісу не было, але Верка ведала, хто напісаў запіску. Яна заціснула запіску ў кулаку і ціха, шчасліва засмяялася.
— Што там? Га? — спытала ў яе суседка па парце Ніна Клімуць.
Верка паціснула плячыма: а так, маўляў, глупства,— а сама крадком зірнула на Валодзю. Ён сядзеў наперадзе, цераз парту ад Веркі, і яна бачыла толькі яго спіну, напятую ад напружання, цёмны вожык валасоў, пачырванелую шыю і вушы.
— Мятліцкі! Ты чаму псуеш парту? Ты... ты! Я гэта табе гавару, Мятліцкі! Ідзі дапамажы Беразняку, а то ён зусім заблытаўся ў перпендыкулярах.
Валодзя доўга выходзіў з-за парты, потым стаяў каля дошкі і маўчаў, баючыся паглядзець на клас, сустрэцца вачыма з Веркай. Якія ўжо тут перпендыкуляры? Ці да гэтага яму цяпер?
І ў гэтую хвіліну да яго раптам данёсся ледзь чутны шэпт:
— Калі прамая, перасякаючыся з плоскасцю, перпендыкулярная да якіх-небудзь дзвюх...
Пасмялеўшы, ён павярнуў галаву — з-за разгорнутай кніжкі на яго глядзелі і смяяліся вочы.
— Што гэта значыць, Мятліцкі? Чым ты займаешся ў класе?
— Я?.. Нічым... Я зараз, Ганна Антонаўна! — Валодзя выхапіў у сцішэлага Беразняка анучку, выцер з дошкі яго каракулі і голасна пачаў даказваць тэарэму.
— Спакойней Мятліцкі, спакойней! За табою ніхто не гоніцца.
Верка зноў засмяялася. Такі ўжо напаў на яе смяшлівы настрой.
— Верка? — Ніна тармусіць яе.—Ты што? Што такое здарылася?
— Здарылася,— прызналася Верка — Нешта цікавае здарылася.
А праўда, што здарылася? Нічога. Хіба вось толькі дзень сёння такі: зіма яшчэ і ўжо вясна, і сонца — зусім незвычайнае сонца, і нават Ганна Антонаўна і тая сёння выглядае святочнай і прыгожай у сваёй новай кофтачцы. І наогул усё вельмі неяк добра атрымліваецца: на што ўжо з хіміяй заўсёды яна не ладзіла, і то сёння адказваць ёй было так лёгка і радасна, што хімічка здзівілася і паставіла пяцёрку. І яшчэ — як гэта яна забыла? — учора мама давязала шапачку, тую самую, пра якую яна марыла даўно. А для любой дзяўчынкі мець такую шапачку — вялікае шчасце.
— Глядзі! — Верка выцягнула з-пад парты абнову.— Як?
— Ой! — Нінка нават падскочыла ад здзіўлення.— Я прымераю.
І яна нацягнула шапачку на сябе.
— Аддай!
— Пачакай, Мятліцкі,— спыніла Валодзю настаўніца.— Бачыш, мы з табою перашкаджаем Веры і Ніне.
Па класе прабег смех. Верка зачырванелася і схавала твар за разгорнутай кніжкай.
Ганна Антонаўна ўзяла ручку, нахілілася над журналам:
— Давай дзённік, Валодзя. Добра адказаў. Толькі што з табою робіцца, хлопец, га?
Валодзя маўчыць, глядзіць на наскі сваіх чаравікаў.
Тут празвінеў званок, Валодзя кінуў дзённік на парту і выскачыў з класа.
У канцы калідора, ля акна, сабраліся амаль усе хлопцы класа. Вырашаюць нейкія свае справы. І Валодзя з імі. Ён адчувае, што Верка сочыць за ім, і пагэтаму вельмі ўзбуджаны і актыўны. Вось ён чамусьці пхнуў аднаго хлопца, той яго, і пайшла вясёлая катавасія. Валодзя вырваўся нарэшце з круга, імкліва панёсся па доўгім калідоры прама на яе, Верку. За ім удагонку ўсе астатнія. І тут... З класа расчыніліся дзверы, і на калідор выйшла завуч школы. У Веркі замерла сэрца.
— Забылі, дзе знаходзіцеся?! — у цішыні прагучаў яе голас.— Дарослыя людзі, а паводзіце сябе горш, чым маленькія. Вось вы, вы, Мятліцкі! Ад вас я проста не чакала. Сур’ёзны малады чалавек...
Верка з цікавасцю глядзела, як Марыя Фёдараўна спавядала Валодзю, а той, апусціўшы галаву, маўкліва стаяў, глядзеў сабе пад ногі... Дзіўна, але званок з апошняга ўрока заўсёды нейкі асаблівы — грымлівы і вясёлы.
— Верка, ты куды? Пачакай! — хоча дагнаць яе Ніна.
— Няма калі!
Валодзі нідзе не відаць. Але Верка ведала пэўна — ён чакае. Не, спяшацца ні ў якім разе нельга, трэба памятаць пра свой гонар,— таму Верка, стрымліваючы таропкія міжволі свае рукі, доўга-доўга апранае паліто.
Каля школьных варот жаўтароцікі-пяцікласнікі пракоўзалі доўгую ледзяную сцежку.
— Р-раз! — Верка птушкай пранеслася па ёй, толькі ззаду крыллямі зашастала незашпіленае паліто. Р-раз — і яна наляцела на Валодзю.— Ой!
Гэта вельмі добра, што можна спужацца і не трэба хаваць гэтага: нічога асаблівага, проста нечаканасць.
— Зашпіліся... Прастудзішся,— чамусьці хрыпліва сказаў ён.
— Не-а! — Верка бестурботна матнула галавою і раптам: — А ў мяне новая шапачка! Ну як, ідзе мне?
— Нічога...— і пачырванеў увесь і, каб схаваць сарамлівасць, грубавата прыкрыкнуў: — Зашпільвайся, каму гавораць!
Ён стаяў з папкай і пазіраў, як яна зашпільвае кожны гузік. Потым яны ішлі па вуліцы, Верка крадком глядзела на Валодзю. Дзіва! Шэсць гадоў правучыцца разам і раптам адкрыць перад сабою тысячу рэчаў, якіх раней не заўважалі. Бровы ў яго тонкія, выгнутыя, як у тых каралёў, што на карцінах, вочы шэрыя, светлыя, а вейкі цёмныя — прыгожа! Рот толькі трохі велікаваты і нос дзіўны — шырокі нейкі, незразумелы, але наогул таксама вельмі прыгожы нос. Ёй раптам страшэнна захацелася дакрануцца рукою да яго броваў, губ.
Валодзя, адчуўшы яе позірк, разгублена ўсміхнуўся.
Здаецца, трэба было нешта абавязкова гаварыць, і ён сказаў:
— Бацька Мішу купіў веласіпед з маторам.
— Праўда? — вельмі здзівілася Верка.
— Будзе ездзіць летам на рыбалку.
Тэма была вычарпана, і яны зноў пайшлі моўчкі.
Вечар быў вельмі прыгожы, ніколі, здаецца, не было такога вечара. Паветра сіняе-сіняе, празрыстае, а вуліца белая і свеціцца ўся, і дрэвы стаяць, быццам намаляваныя чорнай тушшу на белым ватмане. І так усё вакол змянілася, быццам тут пабыў цудатворца са сваёй цудоўнай палачкай. Верка сказала пра гэта Валодзю. Ён засмяяўся. Адразу стала лёгка і добра, і ўжо можна было гаварыць проста так, пра ўсялякія дробязі, накшталт новага японскага фільма або заўтрашняй кантрольнай па фізіцы. Верка пахвалілася, што бацька прынёс ёй апошні зборнік «Навуковай фантастыкі». Валодзя глыбакадумна заявіў, што цяпер пісьменнікі вельмі захапляюцца навукова-тэхнічнымі праблемамі і наогул чалавецтва многа згубіла, паверыўшы ва ўсемагутнасць навукі і тэхнікі. Калі так пойдзе і далей і нават людзей пачнуць праграміраваць, як машыны, і для ўсяго на свеце знойдуць навуковыя тлумачэнні, то тады...
— Што тады? — спытала Верка.
— Проста жыць стане нецікава.
З гэтым Верка ніяк не магла пагадзіцца. Хіба гэта можна, каб раптам стала нецікава жыць. Асабіста ёй жыццё ўяўляецца страшэнна займальным. Верка прызналася, што да гэтага часу вельмі любіць чытаць казкі і наогул любіць усялякія цікавыя гісторыі. Часта ёй здаецца нават, што з ёю павінна здарыцца нешта самае незвычайнае. Потым яна ўспомніла, што расказвала ёй мама пра сваё дзяцінства. Ёй было дзесяць гадоў, калі пачалася вайна, і мама верыла тады ў розныя цуды. Яна хацела зрабіцца невідзімкай, каб прабрацца ў Берлін і забіць Гітлера. Яна думала, што тады вайны не будзе і скончыцца людское гора.
— Дзівачка, праўда? — Верцы прыемна было адчуваць сваю перавагу над маленькай наіўнай мамай.
— Ніякая не дзівачка,— строга сказаў Валодзя.
Потым уважліва і сур’ёзна паглядзеў на Верку:
— Дай чэснае камсамольскае, што нікому не скажаш?
— Нікому, Валодзя... Самае чэснае...
— У мяне, разумееш, такая гісторыя прыдумваецца пра аднаго чалавека... Ён гэтае... ну... многае можа, такое, што не могуць усе другія...
— Ты сам прыдумаў? Так?
— Ну, сам. Ты слухай толькі і не смейся, а то я не буду...
— Расказвай, расказвай...
— У таго чалавека была нейкая... велізарная сіла. Што ён захоча — тое і здарыцца. Толькі для сябе ён нічога не хацеў. Ён толькі для людзей ну... такі ён добры быў... І сэрца ў яго, як лакатар,— зразу адчуваў, дзе бяда. І ён заўсёды ішоў на дапамогу.
— А як?
Паўз іх, свецячы вокнамі, прагрымеў трамвай. Валодзя павярнуўся да Веркі, таемна заблішчалі яго шырока адкрытыя вочы:
— Вось уяві, зараз бы на рэйках дзіця... паслізнулася — і...
Верка спужана крыкнула.
— Ды ты не бойся... Той чалавек — ён толькі б падумаў, з усіх сіл падумаў — і трамвай — рраз — і ў паветра, пераскочыў дзіцянё і паехаў сабе далей, як ні ў чым не бывала.
Верка засмяялася, бо ўвачавідкі ўявіла ўсю карціну — і як спужаўся вадзіцель, і што засталося ад здзіўлення і страху з пасажырамі, і які твар быў бы ад здзіўлення ў гэты момант у паставога міліцыянера.
Валодзя пакрыўдзіўся:
— Ты смяешся...
Верка адразу зрабілася сур’ёзнай і сказала ціха:
— Не, Валодзя... Я не таму... Ты расказвай, расказвай...
Валодзя ўздыхнуў:
— Цяжка яму. Ніхто не верыць... Ні адна душа. Таму што век тэхнічны. Людзі проста не могуць сабе ўявіць, што магчыма такое без усялякіх там праваднікоў і магнітных палёў... Усім усё трэба растлумачыць, вось у чым загваздка. Каб усё стала проста і зразумела, як у буквары: чаму, як, адкуль... Каб усё па палічках.
— Ну і няхай! — згадзілася Верка.— Няхай сабе растлумачваюць, калі ім так ужо патрэбна. Падумаеш! А я... а мне здаецца, Валодзя,— яна правяла рукавічкай па яго рукаве.— Тут усё залежыць ад чалавека.
— Ад чалавека? — Валодзя задумаўся.— Пачакай! Ты што хочаш гэтым сказаць? Які чалавек? Так? У што ён верыць? Так?
— Так... Ну, а далей? Што з ім стане потым, з гэтым чалавекам?
— Загіне. Памрэ, канешне,— сумна сказаў Валодзя. А што яму застаецца рабіць.
І Валодзя намаляваў сумную карціну.
— Злы ты, Валодзька! І самы сапраўдны песіміст.
— Песіміст? Таксама скажа! Проста элементарная логіка. Усе свае цуды ён творыць сэрцам, не інакш. А так ніякога сэрца не хопіць. Урачы скажуць: сардэчная недастатковасць. Як у майго бацькі. І тут ужо нічым не дапаможаш. Ён усім дапамагаў. А яму ніхто. І нават гэтая самая тэхніка. Хіба толькі перасадзіць чужое сэрца.
— Чужое сэрца? — Верка задумалася.— Чужое сэрца...
— Не,— заявіў ён рашуча.— І злы чалавек на такое не згодзіцца... Таму што бяруць жывое сэрца... У жывога чалавека... І гэта ж усё роўна, што забіць...
— Валодзя, я ведаю, хто яго выратуе.
— Ну?
— Дзяўчына. Яна так пакахае яго, што проста з радасцю аддасць яму сваё сэрца.
— Але ж гэта ўсё роўна...
— Не,— сказала Верка.— Зусім не ўсё роўна. Гэта зусім другое...— Ціха дадала: — Калі любіш...
— Праўда?
Верка падняла на яго вочы і сказала вельмі пераканаўча:
— Так! Няхай нават сама памрэ... Усё роўна — прыйдзе і аддасць.
— Ты што? Прыдумала таксама — памрэ! — Валодзя нават спужаўся.— Ёй ніяк не трэба паміраць. Да лямпачкі тады яму гэтае жыццё!..
— Ну добра, добра!.. Няхай тады здарыцца цуд. Яны ўдваіх будуць жыць, і ў іх будзе адно сэрца на дваіх.
— Ты геній, Верка!
— Хіба не! — Яна стукнула яго папкай і адскочыла да дрэва, уздрыгнуўшы, дрэва тоненька зазвінела і запарушыла Верку інеем.
Валодзя хацеў кінуцца за ёй, піхнуць зазнайку, але гэта было немагчыма. Таму што з ёй, той незнаёмай снежнай прыгажуняй, што стаіць зараз у трох кроках ад яго, нельга было абысціся так, як са звычайнай дзяўчынкай,— ні піхнуць, ні пацягнуць за касу... Усё-такі гэта была Верка, а не хто-небудзь іншы. Толькі яна адна... адзіная на ўсім белым свеце.
Валодзя сарваўся раптам з месца і з разбегу ўскочыў у групу хлапчукоў, што ганялі клюшкамі банку з-пад кансерваў. Ён вазіўся з дзецьмі, а Верка ўсё стаяла там жа, пад дрэвам, і глядзела, глядзела... Ёй было радасна і ганарліва: вось ён які харошы, яе Валодзька, і ў маленькай душы Веркі падымалася, расло незнаёмае пачуццё, падобнае на шкадаванне і вельмі сумную пяшчоту.
Ён вярнуўся да яе ўзбуджаны, з чырвонымі шчокамі. Верка збіла з яго снег, паправіла шалік, і яны зноў пайшлі невядома куды, таму што дом Веркі застаўся збоку, а ім было ўсё роўна куды ісці.
Сцямнела. У мяккім святле ліхтароў твары прахожых, і маладых і старых, здаваліся прыгожымі, добрымі і задумлівымі. Нехта, спяшаючыся, піхнуў Верку, яна паслізнулася і схапілася за Валодзю. Ён падтрымаў яе. І ўсё б, канешне, абышлося, толькі Валодзя не адразу адпусціў рукі. Верка паглядзела яму ў твар: у ім з’явілася раптам нешта новае, трывожнае, рысы абазначаліся цвярдзей і суровей, як быццам скрозь звыклую хлапчуковую знешнасць паказаўся зусім незнаёмы чалавек. Сэрца Веркі падскочыла і правалілася кудысьці ў бязважкасць. Яна вырвалася і пабегла. Валодзя дагнаў яе, і цяпер яны ішлі поруч, баючыся дакрануцца адно да аднаго, баючыся загаварыць. І калі доўгая дарога прывяла іх да Верчынага дома, Валодзя нарэшце асмеліўся.
— Вера,— сказаў ён.— Вера...
— Не. Не трэба...— і так трывожна паглядзела, што Валодзю раптам стала чамусьці страшна.
Але Верка ўсміхнулася і паўтарыла ласкава:
— Не трэба нічога гаварыць, Валодзька. Так лепш,— і лёгенька дакранулася замёрзлымі пальцамі да яго шчакі.— І наогул, я ўжо дома. Так! Ідзі... Ідзі! Цябе заўтра спытаюць па літаратуры... Я бачыла: Вера Ігнатаўна паставіла кропку. Табе трэба добра адказаць... I кантрольная,— яна ўздыхнула.— Ох, гэтая ўжо кантрольная... Што я яшчэ хацела сказаць?.. Не, нічога... Ты ідзі, ідзі... Ну, які ты, быццам маленькі... Ну чаго ўсміхаешся? Ідзі ж!.. Да пабачэння! Да заўтра!
Жанчына выключыла прас, падышла да акна. Унізе, падсвечаная ліхтарамі, ляжала цемень. Жанчына ўздыхнула. Мужчына адклаў газету:
— Ты што, маці?
— Веры няма доўга...
— Ну і што? Не маленькая...
У тым і справа, што не маленькая...
Стукнулі дзверы.
— Прыйшла. Нарэшце! — з палёгкай уздыхнула жанчына.
— А я зноў атрымала пяцёрку па хіміі! — даляцеў з калідора Верчын голас, і такая ў ім была радасць, такая ўрачыстасць, як быццам пяцёрка па хіміі немаведама якое шчасце.