А на полі жніво...
Паглядзі на жняю —
І паспешнасць і рупнасць у працы.
Так даўней і цяпер. А ці звяжам калі
У снапы чалавечую працу?
А на полі жніво...
Залатыя снапы
Людзі роўненька ставяць у мэндлі.
Толькі нам, жывучы, не пара спачываць
У цішы гэтых водарных мэндляў.
А на полі жніво...
І пад ценем снапоў,
Над калыскаю сына матуля
Будзе казкі казаць, будзе песні спяваць,
І тады адпачыне матуля.
А на полі жніво...
Колькі працы і дум,—
Можа, болей, як гэтых калоссяў.
А вятры ўсё плывуць, а вятры ўсё ідуць,
А вятры — шалясцяць у калоссі...
Над палеткамі сон, над палеткамі ціш,
Нават сонца на поўдні замерла.
Летні дзень залатой павалокай трымціць,
Быццам сцеле празрыстую мэрлю.
Цёмны лес апусціў у знямозе галлё,
Над жытамі не плавае вецер.
Распусціла утома крыло над зямлёй
І шапоча ласкава: заснеце!
І заснулі палі, і заснулі лясы,
Толькі маці не спіць над калыскай:
Неспакойны такі дарагі яе сын,
Дык спявае яму і калыша.
— Спі, сыночку,
Спі, каточку,
Спі.
Вецер ходзіць,
Вецер носіць
Пыл.
Зацярушыць,
Запарушыць
Злы
Твае вочкі.
Спі, каточку,
Спі.
Тады ўстанеш
Ды узглянеш
Ты —
Скрозь як ночка...
Спі, каточку,
Спі.
Не дазволю
Злому ветру
З дзікіх нетраў
Бушаваць.
Мой сыночак,
Мой каточак
Будзе спаць.
А, паспаўшы,
Як устане
Позна, рана
Ды узгляне —
Скрозь:
Залацістасць
У маністах
І барвовасць
Скрозь.
Тады ўбачаць
Яго вочкі
Дня і ночкі
Хараство.
Спі, сыночак,
Спі, каточак,
Ходзіць сон.
Замоўкла матуля, суцішыўся сын,
Не знае ён светавых фонаў:
Ён слухаў не словы, не словы і сніць,
А музыку дзіўных сімфоній.
— Мама, чуеш, восень
Бразгае ў акно.
Колькі год мне?
Восем?
— Ты усё адно...
— Раскажы пра долю,
Адчыні душу:
Слухаў жа я ў полі
Стогалосы шум.
Можа я згадаю
Твой адвечны сум
Ды з чужога краю
Радасць прынясу.
Маці прытуляе
Да грудзей дзіця:
— Сынку, не згадаеш
Свету і жыцця.
Падрасцеш вялікі —
Раскажу тады.—
На худым абліччы
Цьмяныя сляды.
— Мама, чуеш, ветры
Нашы клёны гнуць,—
Раскажы цяпер ты,
Не магу заснуць.
— Пачакай, настане
Белая зіма,—
Будзе твая мама
Сумаваць адна.
Буду гаварыць я
Ў тыя вечары
Казкі залатыя
Позна да зары.
Ціха ў хаце.
Восень
Бразгае ў акно.
Сняцца сыну восем
Перажытых год.
Сніцца гай-сасоннік,
Невыразны цень;
Шэпча сын спрасонку:
— Мама, шчасце йдзе!
Белы снег мне нагодвае белыя, белыя хмары,
Што плывуць з беларускіх далёкіх азёр.
З адамашкай ружовай навокал дзіцячыя мары
Адплываюць таксама далёка да зор.
Маці кужаль прадзе і расказвае дзіўныя казкі:
— У такой-то, такой-то чужой старане
Жыў асілак ліхі, чалавек, як вядома, не наскі;
Узлятаў ён да зор
і па морскім разгульваў дне...
Чую голас срабрысты,
ласкавы, пяшчотны матулі,
І у казках няясныя словы і сэнс,
А ўжо думы ўзвіліся,
і клічуць,
і вабяць,
і туляць,
І фантазіі крыллі памчалі мяне.
Я ляту праз азёры і моры у сінім тумане;
Пада мною плывуць і тануць караблі;
Я адзін, я адзін у празрыстасці хваль акіяну,
І навокал нідзе ні кавалка зямлі.
Сярод дзікіх пустынь, па дарогах, нікім не таптаных,
Я ў бяскрайнасць імчуся на лёгкім кані.
Конь стаміўся зусім, прыпыніўся, зарзаў на расстанне
І упаў на калені...
У хаце самотна звініць цішыня,
Маркотай абвеяна лямпа.
На сценах, здаецца,
хтось крыллі разняў
І доўгія, тонкія лапы.
І раптам: не лапы — плыве карабель,
Не крыллі хістаюцца — ветразь;
Матросы падходзяць,
адходзяць далей;
Мяне дакранаюцца ветры.
Павеяла з мора азёрным цяплом,
І водар паўднёвы праліўся...
То сон ахінуў мяне цёмным крылом,
А поўдзень далёкі — прысніўся.
Ішлі кудысьці мы дарогай,
Была шчэ ў наквеці вясна,
І гэта ранняя убогасць
Наваражыла шчасця нам.
Буслы вярталіся надзіва
Ў такую раннюю пару.
— Куды, шчаслівыя, куды вы,—
Яшчэ заснежаны ваш рум!
Яны над возерам замерлі
(Нас ахапіла цішыня),
І крылляў іх жывую мэрлю
Туманам белым хтось разняў.
А гукі дзіўныя зліліся
І патанулі ў цішыні,
І месяц у бяскрайняй высі
Расплыўся ў казачную сінь.
Я не умеў сказаць нічога,
Я не хацеў сказаць «люблю».
З дзіцячай радаснай трывогай
Упаў шчаслівы на зямлю.
Гарачы дзень. Сяло замерла.
Як неба сіняе, наўкола цішыня.
У халадку стары сабака дрэмле,
Не хочацца яму і мухаў адганяць.
А у садку гудуць чмялі і пчолы,
І струны дзіўныя якіясьці звіняць.
Трава пажоўклая схілілася дадолу
І галавы сваёй не можа прыпадняць.
Такая ціш!.. І мне здаецца,
Што вечна будзе гэты летні дзень.
А сонца ласкава у вышыні смяецца,
І час ідзе, ідзе, ідзе...
Ясны вечар над лесам ідзе,
А над полем яшчэ адвячорак.
Дагарае на захадзе дзень,
На усходзе трывожачы зоры.
Над ракой усплывае туман,
Набліжаецца стомлена ціша,
І ні слёз, ні тугі, ні жаданняў няма —
Ноч у казках сваіх закалыша.
Песні адспяваны,
Казкі пераказаны —
Што ж цяпер?
А на сэрцы раны
Скрухаю павязаны
Без цябе,
Залатая восень!
Ай, душа галосіць —
Плача, аж заходзіцца.
А чаго?
Па чужых палосах
Матчын сын находзіцца...
«Колькі год
Вандраваць ён будзе?»
Цісне кашаль грудзі —
Маці занядужала:
«Ой, бяда!
Скрозь чужыя людзі,—
Мусіць, гэтак суджана
Прападаць...
Дайце... шчасце... сыпу!..»
Шалясцяць асіны,
Сэрца заварожана
Хараством.
І малому сыну,
Казкамі ўпрыгожаны,
Сніцца сон —
Залатая восень...
Холадна,
Хочацца есці.
«Мама, устань!..»
Спіць.
Дзесьці,
Далёка дзесьці
Вецер шуміць.
Рукі памерзлі, азглелі.
«Мама, ты чуеш?»
Спіць.
Твар мармурова-белы...
Вецер шуміць.
Рукі сухія, худыя
Сын палажыў на чало —
Іскра халодная дзіка
Раптам кальнула у лоб:
— Ай!
Вось і разгадана тайна,
Мары, і казкі, і песні
Кінуты засаб нядбайна —
Годзе малога ім песціць!
Восень стаіць каля весніц —
Чыстая праўда жыцця:
Холадна,
Хочацца есці...
Ветры шумяць...
Мне пятнаццаты год...
Я выходжу ў прасцяг,—
Снегавая наўкола раўніна,
А сняжынкі лятуць,
Летучы, шалясцяць,
Ападаюць сняжынкі
І гінуць.
Дні маленства мае,
Бестурботныя дні,
Залатыя, далёкія казкі!..
Ах, як лёгка гадаць,
Забывацца і сніць,
Калі ў сэрцы
Зацвітваюць краскі.
Дзе ж ты, казак маіх
Асалода жыцця?
Як жа зноў мне з табою спаткацца?
А сняжынкі лятуць,
Летучы, шалясцяць,
На зямлю ападаюць,
Лажацца...
Расцвітае над лесам вясна,
Усміхаецца яснасцю дзень.
Вецер белыя хмары узняў
І на крыллях за мора нясе.
Пачакай, легкакрылы вястун,
Можа ў хмарах — маленства маё,
Дык прымчы, залатое, адтуль.
Але вецер — упаў у галлё...
Устаюць успаміны ў душы,
Ды не вернуцца радасці дні,
Толькі дальняю песняй цішы
Дзень маленства майго празвініць.
Вецер белыя хмары узняў,—
Праліецца срабрыстасцю дождж.
Добры дзень, маладая вясна,
Прывітанне табе, маладосць!
1928 г.