Партызан Сцяпан Хомчык, ідучы з вёскі ў лагер, сеў ля дарогі пераабуцца. Дарога вілася праз густы выносны лес. Сосны перамешваліся з дубамі і бярозамі, а ўнізе — арэшнік, шыпшына і, урэшце, ягаднік ростам па калені. Пераабуўшыся, Хомчык прылёг, закурыў, і яму прыемна было адчуваць веліч, дрымучасць лесу.
Быў позні ранак, але ў лесе яшчэ стаяла свежасць — туманы сплылі нядаўна.
Недалёка, па той бок дарогі, нехта заспяваў. Пачуўся жаночы пераліўны голас. Хомчыку здалося, што ён ужо слухаў падобныя напевы недзе ў далёкім мінулым. Цяпер гэты напеў стаў выклікаць у яго памяці знаёмыя вобразы з жыцця ў роднай вёсцы.
«Як гэта ўсё здаецца даўнім...» — падумаў ён, ловячы мелодыю.
А песня набліжалася. І, урэшце, з гушчыні лесу на ягадную паляну пры дарозе выйшла маладзіца з пляцёнкай за плячыма і прывязаным да фартуха збанком. Яна павесіла пляцёнку, засланую лістамі папараці, на галіну невялікай бярозкі і сама нагнулася да ягад.
Хомчык ляжаў, не варушыўся. Маладзіца, збіраючы ягады, спявала ўпаўголасу.
Хомчык прыглядаўся да яе і слухаў. Слухаў не толькі мелодыю, але і словы. Нейкая дзіўная песня — і ласкавая і разам страшная.
Не шумі ты, лес, цё-ёмнай но-очкаю...
Не заві мяне-е-е, муж, сваёй жонкаю-ю-ю...
«Фу, гэта дык песня»,— падумаў Хомчык.
Я й прыгожая, я й удалая,
Як бярозанька, маладжавая...
Хомчык змераў вокам маладзіцу з галавы да ног і ўсміхнуўся: «Так, яна як бярозанька».
А ты б’еш мяне, колькі хочацца,
І з вачэй маіх слёзы коцяцца...
«Гэта ўжо ні к чаму, — думаў Хомчык. — Які дурань можа біць такую?» Як бы нешта вострае кальнула ў сэрца Хомчыку. Ён хацеў падняцца, але яна спявала далей:
Ой, пайду я ў лес, там загінуся,
Ад цябе навек я адкінуся.
— І правільна... — амаль не ўголас сказаў Хомчык. Маладзіца выпрасталася і спявала ўжо на ўвесь голас, вось зусім блізка ля Хомчыка:
Не шукай мяне ты з расіцаю,
Не гукай мяне над крыніцаю...
— Аб кім жа так спяваеш? — раптам спытаўся Хомчык.
Маладзіца крутнулася ўбок, крыкнуўшы «ой», і збялела:
— Хто вы? Ой, як жа я спалохалася... сэрца калоціцца... Хто вы, пытаюся?
У Хомчыка ад усмешкі прыгнуўся яго крыху дзюбаты нос, шэрыя вялікія вочы жыва забегалі.
— Не бойся, не бойся, — нібы разважаючы, сказаў Хомчык. — Я свой, свой. Сама ведаеш, што тут ні паліцыі, ні немцаў няма, а толькі партызаны.
Маладзіца паглядзела на тую чорную мецінку на выцвілай шапцы Хомчыка, дзе была некалі пяцікутка-зорачка.
— А хто ж вас адразу разбярэ? Але ж і спалохалася... Проста як у зямлю ўрасла...
Яна паправіла хустку, абцягнула кофтачку. З-пад хусткі відаць былі цёмныя валасы. Даўгаваты твар з выпуклым ілбом, а пад тонкімі доўгімі бровамі — вялікія вочы невыразнага колеру. Яны, здаецца, мянялі свой колер — то цямнелі, то рабіліся шэрымі. Моцны румянец на шчоках, змешаны з загарам, нагадваў лясную прыроду, поўную паху траў і дрэў. Сакавітыя вусны пры ўсмешцы пад крыху задзёртым носам паказвалі радок белых зубоў.
Гэта была сіла і краса ад зямлі і лесу.
— Прысядзь, — сказаў Хомчык.
— Няма часу. Трэба спяшацца дадому. Позна ўжо, хату адну пакінула.
— А што, хіба ў цябе нікога няма?
— Няма. Жыву адна, як ведзьма, у лесе.
— Як у лесе? А не ў вёсцы?
— Мая хата ў самым лесе, крыху ў баку ад вёскі.
— Ты замужняя?
— Была. А цяпер — не.
— А дзе муж?
— Памёр... — сказала і нахмурылася. — Туды яму і дарога.
— Што так?
— Дрэнны быў... Не любіла я яго. Шалёны быў, брыдкі. Біў мяне часта... Маладосць папсавала праз яго.
— Ага, вось чаму ты і песню такую спяваеш.
— Песня не мною зложана... Старая гэта песня. Яшчэ мая маці яе спявала. Трэба ісці дахаты... — сказала і пайшла да бярозкі па пляцёнку, амаль што поўную ягад. Затым вярнулася да Хомчыка, які ўвесь час назіраў за ёй. І дзіўнае рабілася ў душы Хомчыка. Уварвалася нейкая цеплыня і прыціхла там, стаілася. Былі такія хвіліны, што яму хацелася ўзяць гэтую лясную жанчыну на рукі і панесці невядома куды, але Хомчык зараз жа засаромеўся такіх думак.
— А чаму не выходзіш замуж? — спытаўся ён.
— Не хачу. Астрашылася аднаго замужжа і больш не хачу. Мусіць, мая доля такая. Ну, бывайце. Наце вам ягад на дарогу!
Хомчык устаў. Па салдацкай звычцы працягнуў пальцамі па поясу і паправіў гімнасцёрку. Ускінуў на плечы аўтамат і ўзяў ягады з рук маладзіцы.
— Э-эх ты... — уздыхнуў, — марнуеш сваю маладосць...
— Не я вінавата... Скаламуцілі жыццё бацькі, радня... Ну, бывайце, шчаслівай вам дарогі... Баюся, каб хто ў хату не ўлез. Пабягу...
— А як цябе завуць?
— Мяне? Аксеня... Дземяновіч...
— Ну, бывай... Дзякую за ягады.
Разышліся ў процілеглыя бакі. Хомчык ішоў адзін лясной дарогай, задумёны. Часамі паціраў сабе лоб і разважаў: «Праўда гэта ўсё было ці казка?» Здалёку данеслася песня. Хомчык стаў і паслухаў. «Так, тая самая песня...» — падумаў ён і пакруціў галавою.
* * *
Група партызан — дзесяць падвод — ехала ў вёску памагчы сялянам заараць зямлю пад жыта. Сярод іх быў і Сцяпан Хомчык. У яго на возе нават ляжаў плуг. Калі толькі наблізіліся да вёскі, Хомчык у першага сустрэчнага хлопца-пастушка папытаўся, дзе жыве Аксеня Дземяновіч. Хлопец паказаў дарогу, і Хомчык зараз жа звярнуў направа краем лесу. Сама вёска засталася ад дарогі ўлева. Уехаў у малады сасоннік і падумаў нават, можа, хлопец яго ашукаў, бо некранутасць, гушчыня маладога сасонніку ніяк не нагадвала таго, каб тут было якое-небудзь жыллё. Але сасоннік скончыўся, і паказалася палянка. На ёй — агарод, абнесены плотам з жэрдак. Грушкі, слівы, вішні стаялі пры травяністай дарожцы, якая вяла на падворак. Тырчаў журавель студні, а збоку хлевушок амаль што хаваўся ў сланечніках. Злева ад яго — хата з увагнутай саламянай страхою, маленькімі акенцамі і шырокай прызбай. Гэта была не хата, а хатка, як з казкі,— на курыных ножках. Яе акенцы глядзелі праз агарод проста ў лес, які шумеў тут жа за хлевушком. Па другі бок хаты, за яе глухою сцяною, адкрывалася поле. Супроць пярэдняй сцяны, дзе было толькі адно акно, стаяла старая разложыстая груша, а пад самым акном — кветкі, збоку лапушыўся куст бэзу, а недалёка ад яго харашылася мальва. Збуцвелы плоцік агароджваў гэты сцішны гародчык аж па самую грушу.
Ля парога расла высокая бяроза, якая сваім галлём завешвала амаль усю шырыню падворка. Сюды і пад’ехаў Хомчык. Дым віўся з ледзь прыкметнага над страхою коміна. На бярозе і грушы шумела птаства. Блішчала раса на гародніне: на агурках, гарбузах, моркве, на чырвоным маку.
З хаты выйшла Аксеня. Яна была ў саматканай сарочцы з вышытымі рукавамі вышэй локця і босая; белая хустка, завязаная наспех, спаўзала на патыліцу. Усё гаварыла за тое, што гаспадыня ўвіхаецца ля печы і спяшаецца.
— Добры дзень!.. — прамовіў Хомчык.
— Добры дзень... Куды ж гэта так рана? — спыталася Аксеня і зараз жа пальцамі памацала гузікі на грудзях, правярала, ці зашпілена сарочка. Аксеня была крыху збянтэжана. Вочы яе з бляскам бегалі пад густымі бровамі. Хомчыку не зусім спадабалася такое пытанне,— ну як гэта яна не здагадаецца, чаго прыехаў?
— Зямля ў цябе ёсць? — спытаўся.
— Ёсць... — адказала.
— Араць яе трэба?
— Трэба, — кіўнула, і вусны расплыліся ва ўсмешку.
— Ну, дык вось я і прыехаў араць, — сказаў Хомчык засмяяўшыся.
Аксеня яшчэ больш зачырванелася.
— А божа, адкуль такое шчасце? Ці ж я спадзявалася? Злазьце з воза хутчэй, распрагайце коні, няхай папасуцца на падворку. — Яна кінулася была распрагаць сама, але Хомчык ёй не даў.
— Распрагу сам. У цябе ёсць свая работа.
Распрогшы коней і прывязаўшы іх між слівак і вішань, Хомчык зайшоў у хату. За маленькаю адгародачкай была кухня. Праход у пярэднюю быў завешан кужэльнай занавессю. Туды папрасіла прайсці Хомчыка Аксеня. Хомчык увайшоў у паўзмрочную, таксама невялічкую, пярэднюю, чыста прыбраную і ўтульную. Насупраць на сцяне вісела вялікае люстра, за яго былі заткнуты пучкі сушаных кветак, перамешаных з каноплямі і лёнам. Збоку — фатаграфіі ў рамках. У пярэднім кутку над сталом — невялічкі абразок, прыбраны ручніком. Пры сцяне — жалезны ложак, засцелены саматканай коўдрай у светла-блакітных колерах. Хомчык павесіў аўтамат на драўляны крук і, распрануўшыся, стаў перад люстрам прычэсвацца. Калі ён пачуў, як Аксеня на надворку клікала курэй, і ўбачыў, як яна мільганула ў акне, выйшаў з хаты.
— Вось што, Аксеня... У мяне коні і плуг. Ад цябе патрабуюцца пастронкі і ворчыкі.
— Знайду, усё знайду,— сказала яна прыпыніўшыся. — А вы адпачывайце, яшчэ маем час. Як паснедаем, тады...
— Не, не, давай зараз... Адпачываць мы, дарагая, адвучыліся.
Праз хвілін пяць Аксеня вынесла з хлява пастронкі з ворчыкамі. Хомчык пачаў рыхтаваць плуг.
На снеданне яна паставіла на стол салёныя агуркі з бульбай, потым сала з блінамі, сырам і малаком. Прынесла з каморы бутэльку гарэлкі, настоенай на вішні.
Хомчык не хацеў адзін есці, пратэставаў, аж пакуль не прымусіў Аксеню снедаць разам.
— Ну, то добра, зараз сяду, зараз. — Яна выйшла ў сенцы і хутка вярнулася, прыбраная па-святочнаму. І белая кофта з рукавамі па локці, і чорная шарсцяная спадніца, і белая хустка надавалі ёй прывабны выгляд. Села яна за стол, заружавелася, як кветка. Спачатку Хомчык не адважваўся ўзняць на яе вочы — быў неяк прыдаўлены яе прысутнасцю... З гэтага ўсяго заўзята рвануў чарку гарэлкі, чокнуўшыся з Аксеняй.
— А вы ешце, ешце... — запрашала яна.
— А ты мяне не заві на «вы», — сказаў Хомчык, — а проста, на «ты».
— Як жа... Я вас паважаю. Вы ж нашы і абаронцы і аратыя...
Хутка выехалі ў поле. Аксеня паказала, дзе араць, Хомчык закінуў аўтамат за плечы і ўзяўся за плуг. Коні, адвыклыя ад плуга, сталі крывіць баразну.
— Давайце я буду паводзіць, — сказала Аксеня і ўзялася за павадкі аброці.
Плуг пайшоў роўна, адвальваючы скібы цёплай бурай зямлі. Аксеня, адвярнуўшыся, сказала:
— Нашто ты стрэльбу павесіў на плечы? Гэта ж цяжка... — Сказаўшы «ты», яна крыху сумелася. Бліснула вачыма, усміхнулася.
— Зброі нам кідаць нельга. Вайна.
— То дай хоць я паднясу трохі...
— Каб ты ўмела страляць, даў бы, а так — не магу. Стрэльба, — усміхнуўся Хомчык, — мне не перашкаджае...
Коні ступалі бойка, а побач ішла Аксеня, ішла роўнаю, павольнаю хадою.
Вецер раздуваў грывы коней і свежым струменем плыў ля вушэй Хомчыка. Прад яго вачыма мільгацеў белы фартушок Аксені.
Шуршэла зямля пад плугам.
Хомчык, ідучы за гэтай жанчынай, мог бы і забыцца, што ён партызан, што на свеце вайна. Але плечы муляў аўтамат. Час ад часу даносілася страляніна: партызаны ў лагеры выпрабоўвалі зброю. Ззаду ў свежай баразне дзяўблі раллю вароны, вецер падуваў недзе, здаецца, з сінявы нябёс. Цёмны лес атуляў поле высокаю сцяною. Здавалася, што гэта мірны куточак зямлі, які адрэзаны ад свету і жыве сваімі законамі, сваёй штодзённай ціхай плынню. Каб не далёкі недзе гул самалётаў, каб не праезды партызан, не страляніна, можна было б сказаць, што на свеце ўсё ідзе ціха і мірна.
Калі сонца паднялося высока над лесам і сагнала расу, верхам на кані аб’язджаў поле камісар атрада — правяраў, як працуюць партызаны. Едучы ўскраінай лесу, ён наблізіўся да Хомчыка і Аксені.
— Як працуецца, Хомчык?
— Добра, таварыш камісар.
Камісар глянуў па Аксеню і, усміхнуўшыся, сказаў:
— Ну, я думаю, што добра... Маеш такую гаспадыню, што ні ў казцы сказаць, ні пяром апісаць...
Аксеня пачырванела і адказала:
— Жартуеце, таварыш...
— Вось што, — зварочваючыся да Аксені, сказаў камісар сур’ёзна,— калі ён вам дрэнна будзе рабіць, прыйдзеце і заявіце мне...
— Ды ў мяне і работы нямнога...
— Усё будзе як мае быць, таварыш камісар.
— Ну, глядзі... — Камісар сцебануў каня.
Хомчык завярнуўся, усадзіў плуг у зямлю і спыніў коней.
— Адпачнем, Аксеня, вось пад гэтым дубком, закурым, хай коні перадыхнуць,— і, узяўшы Аксеню пад руку, ён павёў яе ў цянёк. Яны селі.
— Ты бойкая песні спяваць, а вось мужчын баішся...
— Дый такі баюся...
— Ты вырасла, як дзічка ў лесе... Яна і цвіце і калючая...
— Не, я не калючая...
Скруціўшы папяросу, Хомчык стаў красаць агонь. Яна склала паперу і завязала яго капшук.
— Нехарошы ў цябе капшук...
— Гэты капшук, як маё жыццё... Бачыш, не нажыў сабе яшчэ ніякай Аксені, каб пашыла лепшы...
— Ой, у вас можа многа было гэтых Аксеняў...
— Клянуся, галубка, што не... Не было часу. То навука, то ваенная служба, то вайна вось... Так і памрэш без Аксені.
— Ну, яно можа быць і так, але штосьці не верыцца.
— Вер не вер, а гэта так... Вось скончым вайну, тады ажанюся.
Аксеня аглянулася ў лес і сказала:
— Трэба ісці чабру, сунічніку пазбіраць, увечары чаю наварым.
— А цукру дзе возьмеш?..
Аксеня ўскінула вачыма на Хомчыка і хутка іх адвяла ўбок.
— Для цябе знойдзецца, — сказала гулліва і скочыла з месца. Хомчык ляжаў і курыў. І зноў, як тады, данеслася песня. Хомчык заварушыўся і азірнуўся на лес. Чамусьці пацягнуў шапку за казырок і, націснуўшы цясней на лоб, устаў і падаўся на песню. Зноў спалохаў Аксеню, як тады. Але цяпер абое рассмяяліся.
— Прыйшоў памагчы табе рваць... Не пярэчыш?
Яна прадаўжала песню:
Ой, за лесам, за ракою,
Там Марыся жыта жала,
У правай ручцы серп дзяржала...
Хомчык, забегшы за куст, трапіў на шырокую купіну чабру і стаў ірваць яго спрытна. Хутка нарваў цэлае бярэмя.
— На, бачыш, як скора...
— Ой, ці ж так ірвуць? Цэлае бярэмя з травою.
— Нічога, дома перабярэш. Хадзем да коней... Давай бягом, хто хутчэй...
Аксеня зірнула, адвярнуўшыся, на Хомчыка і з месца шуганула праз кусты. Хомчык за ёю. Перад вачыма мільганула ў лісці белая хустка. Хомчык прыбавіў ходу і, даганяючы Аксеню, абхапіў яе рукамі. Яна ўскрыкнула і затрапяталася, як вялікая птушка, у дужых руках Хомчыка...
Увечары, калі над лесам і над хатай застыў статак хмурынак, Аксеня падала Хомчыку чыстую бялізну. Па каўняры сарочкі і на грудзях цягнуліся стужачкі вышывак. Прынесла яму чыстыя, мяккія анучы на ногі. Запрасіла памыцца ля студні.
— Або, як хочаш, ідзі ў крыніцу. Тут у лесе ёсць брод недалёка... Але цяпер камароў многа, так што мыйся тут.
Памылася і сама. Хомчык бачыў, як яна распусціла свае багатыя валасы, якія закрывалі спіну. Расчасала іх у просты радок, сабраўшы на патыліцы ў вялікі скрутак. Хадзіла без хусткі.
Распалілі агонь на падворку і варылі вячэру, седзячы пад грушай-дзічкай ля плота.
— Ну, як мог цябе не шанаваць твой муж? — сказаў Хомчык. — Я яго застрэліў бы, нягодніка.
— Мой муж — гэта было цэлае няшчасце. Такі гультай і раўнівы... Не жыў, а гніў... і мяне хацеў згнаіць. Я ўцякала ад яго...
У цэбры ля студні мокла лаза. Хомчык узяўся абрэзваць яе, раўняць і плесці лапці.
Рабіў ён гэта хутка і спрытна. Аксеня аж здзівілася:
— Хутка робіш, хутка... Рукі твае ўвішныя...
— Дай памераю, — сказаў Хомчык і прымераў ёй лапаць да нагі.
— Ой, не чапайся! — крыкнула Аксеня.
— Што з табо-о-ю? — працягнуў Хомчык у нос.
Яна патузала яго за вуха:
— А казаў, што ніякіх Аксеняў не меў...
— Не меў, даю слова, не меў, — сур’ёзна глянуў на Аксеню Хомчык.
...Так прайшло некалькі дзён. Аксеня звала Хомчыка ўжо не Сцяпанам, а Сцяпанкам. «Можа табе, Сцяпанка, тое, можа другое. Хадзі сюды, сядзь, адпачні трохі. Ух, як жа ты ўспацеў...» — і абцірала яму твар сваім фартухом. А Сцяпанка, узараўшы поле Аксені і яшчэ тром сем’ям, стаў хадзіць з ёю на касьбу. Касілі недалёка ад хаты. Там Хомчык пабудаваў шалаш. Дома агледзеў хлевушок, паправіў комін у хаце, дзе што прыгарадзіў. Калі Аксеня, напрыклад, мыла бялізну, ён рыхтаваў ёй ваду. Нават грады палолі разам і тачок зрабілі на падворку для малацьбы, абгарадзіўшы яго дошкамі. Адзін раз Аксеня сказала:
— Сцяпанка, зрабі дзве грабёнкі на ягады — мне адну і сабе.
— Што за грабёнкі? Не ведаю... У нас ягады збіраюць проста рукамі.
— А ў нас робяць і грабёнкі. Я табе пакажу як.
Ён зрабіў дзве грабёнкі, і яны аднойчы раніцай пайшлі па ягады.
Сонца плыло яшчэ за лесам. Яно прасочвала свае праменні праз гушчыню і пырскала іх на росныя травы.
Калі яны выйшлі на дарогу, Аксеня, прыклаўшы далоні да вуснаў, гукнула на ўсю моц сваіх грудзей. Рэха пакацілася на тысячу таноў і замерла недзе ў далёкай гушчыні. Аксеня ўдарыла ў прыпеўкі:
Не дай божа, не дай божа
Недаростачка любіць,
Нагінацца цалавацца
Ажно спіначка баліць.
Хомчык зарагатаў, а з ім і яна.
— Хіба ж гэта не на мой рахунак? — сказаў Хомчык і абвіў рукою яе моцны стан. Яна не баранілася, а толькі сказала: «Пусці, а то хто ўбачыць». І спявала далей:
З-пад бярозы маёй
Пазірнула сонца,—
Ой, ці ты, ці не ты
Глянуў у аконца?
Ішлі бадзёра, не чулі ног пад сабою.
— Нутро ты выварочваеш сваімі песнямі, — сказаў Хомчык, які ішоў побач з паднятай галавой і адчуваў, як яму робіцца хораша.
Аксеня раптам сціхла і абвіла рукамі яго шыю. Хомчык толькі паспеў адчуць дотык яе рук — свежых, крамяных, як і яна ўся.
...Збіраючы ягады, у гутарцы і смеху яны не заўважылі, што неба стала зацягвацца хмарамі. Парнасць паплыла па зямлі. Далёка глуха прагудзеў гром. Толькі тады яны сталі прыслухоўвацца, але збіралі ягады далей. У лесе зрабілася ціха. Гром прагучаў бліжэй.
— Хадзем, Сцяпанка, а то будзе дождж, — сказала Аксеня і хутка пайшла па пляцёнку, якая вісела на галіне дубка.
— Ды пачакай крыху... Бачыш, колькі ягад. Адыходзіць нават не хочацца. І «машынка» добра рве.
Вецер здалёк шолахам праляцеў па лісцях, і на хвіліну зноў зрабілася ціха. Затым другая хваля рванула і нагнула дрэвы.
— Ці я не казала? — прамовіла Аксеня. — Хутчэй хадзем...
Пачалі падаць вялікія кроплі дажджу.
— Бяжым у шалаш! — крыкнуў Хомчык, і яны павярнулі ўправа напрасткі праз лес.
Па лесе ўжо імчаўся гул — пачалася навальніца. Чорная хмара пагрозліва плыла над галовамі. Маланка разрэзала неба залатым зігзагам. Прарваўся, аглушаючы, гром, і лівень хлынуў на лес.
— Хутчэй да шалаша! — крычаў Хомчык, бегучы між кустоў з пляцёнкай за плячыма.
Убеглі ў шалаш і пападалі на сена. Аддыхаліся...
— А што... Я казала хутчэй, не паслухаў. Вось і памыліся.
— Ну, падумаеш. Глупства!..
А лівень паласаваў па сенажатнай палянцы, і вецер гнуў дрэвы на дрэвы.
У Аксені шчокі сталі свежымі, злёгку ружовымі, мокрыя пасмы валасоў прыліплі да скроняў. Вочы пацямнелі, а бровы былі быццам насвежа праведзены тонкім мазком мастака.
Хомчык выцер рукавом гімнасцёркі свой твар, пачаў раўняць сена, больш падсцілаючы пад бок. Скончыўшы, абхапіў Аксеню рукамі і заглянуў у вочы, як у бездань ляснога возера.
— Дзе ты такая радзілася, скажы? У сне б цябе толькі бачыць! І мне часам не верыцца, праўда гэта ці сон.
— Табе толькі здаецца. Я такая, як і ўсе, — адказала яна, папраўляючы яму валасы за вухам. — Ты вось прыйшоў і ажывіў маё жыццё. Я думала, што ўжо застыну.
— Чаму да цябе ніхто не заляцаўся?
— Заляцаліся. От, я не папускалася. У вёсцы казалі, што я першага мужа звяла са свету, што жыву, як ведзьма-чараўніца, у лесе... Ты вось нейкі не такі, як іншыя, не хуліганіў са мною...
Яна пяшчотна пагладзіла яго па шчацэ. Хомчык глядзеў, анямеўшы, а вусны самі расплываліся ва ўсмешку. Раптам, забыўшыся на ўсё, ён стаў цалаваць яе...
Дождж ліў струменямі, недзе ў лажбінках булькала вада, шуршэлі мокрыя лісці дрэў за шалашом. Хмары хутка плылі па небе, а з імі ўцякаў і дождж з далёкімі раскатамі грому.
* * *
Пад вечар таго самага дня, калі напоеныя вадою зямля і дрэвы ў цішыні грэліся пад сонцам, прыйшоў да Хомчыка старшы групы, якая працавала з коньмі на полі.
Хомчык толькі што вярнуўся ад коней з лесу і прысеў ля Аксені, якая рыхтавала агуркі да засолу.
— Ну, Хомчык, канец, брат, нашай рабоце, — сказаў старшы, смуглявы чорнавалосы данскі казак Кавягін. — Так мы і ваяваць забудзем, адвучымся...
Аксеня глянула знізу ўверх на Кавягіна і апусціла галаву.
— Хадзі, брат, сюды на хвіліну, штосьці табе скажу, — паклікаў Кавягін Хомчыка.
Яны адышліся аж на дарожку пад сліўкі і некаторы час аб нечым гутарылі.
Аксеня час ад часу паглядала ў той бок. Трывога адбілася ў яе на твары, і рукі ўжо неяк неахвотна гарнуліся да працы.
Кавягін развітаўся з Хомчыкам і спешна адышоў.
— Іду па коні, Аксеня! — сказаў Хомчык падыходзячы. — Зараз жа трэба ехаць у лагер. Такі загад камандавання.
Аксеня зірнула на падворак і маўчала, апусціўшы вочы. Урэшце найшлася на словы:
— Ну што ж... Вайна ёсць вайна, саколік... Нічога не зробіш.
Хомчык адчуваў, што адбывалася ў яе душы. Бачыў, як яна змагаецца з наплывам пачуццяў. Яму зрабілася неймаверна шкада гэтую цудоўную жанчыну. Сеў, абняў яе, ціха і моцна прыгарнуўшы да сябе, пацалаваў...
— Не тужы, Аксеня... — ціха прамовіў ён і, ускочыўшы з месца, накіраваўся ў лес.
Аксеня выцерла слёзы фартухом і пайшла ў хату.
...Коні стаялі запрэжаныя. Аксеня клала на воз мяшок і торбы: быў там хлеб, сала, сушаны сыр, дзве змены бялізны і нават клубочак нітак з іголкай.
Праводзіла яго праз увесь сасоннік аж да канца. Пры развітанні спыталася:
— Няўжо ж такі ніколі не заглянеш? Хіба куды ад’едзеце адгэтуль?
— Добра яшчэ не ведаю. Здаецца, што ад’едзем, дарагая. Але гэта ненадоўга. Сюды потым усё роўна вернемся. Чуваць нешта пра блакаду, Аксеня... Але яшчэ добра не ведаю...
— Забяры мяне з сабою. Чаго мне цяпер жыць адной?
Хомчык падумаў: «Цяжка гэта...»
— Пагавару з камандзірам... Бывай, дарагая, не тужы. Я заўтра пастараюся падскочыць да цябе.
Аксеня ішла назад праз сасоннік, і крыху блыталіся яе ногі. Не чула шуму птушак, якім абгалошваўся абмыты дажджом сасоннік. Калі яна апынулася на сваім падворку, упершыню адчула цяжар адзіноцтва.
І бяроза, і груша, і хатка — усё глядзела на яе ціхім сумным вокам. Яна ўвайшла ў хату, упала галавою на падушку і заплакала.
Назаўтра быў ветраны дзень. Вялікія белыя хмары плылі адна за другою і часам закрывалі сонца. Хомчык прыехаў да Аксені пасля абеду верхам. Спяшаўся, нават не хацеў паесці, але Аксеня ўпрасіла. Сама яна выглядала прыбітай, схварэлай.
— Цяпер, дарагая, і не ведаю, калі да цябе вярнуся,— сказаў Хомчык, развітваючыся з Аксеняй. — Сіла вялікая немцаў ідзе на блакаду, аж сорак чатыры тысячы. Будзем разбівацца на дробныя групы і манеўраваць... Трэба насельніцтва падрыхтаваць, каб закопвалі ў зямлю сваё дабро. І ты зрабі тое самае. Старайся схавацца, каб немцы не забілі... Яны будуць паліць вёскі... Трэба, каб усе ведалі аб гэтым.
Аксеня тулілася да грудзей Хомчыка і казала:
— Вазьмі мяне з сабою...
— Не тужы... Сустрэнемся... Я цябе не забуду. — І, тулячы апошні раз Аксеню да сябе, ён прыклаў свае вусны да яе вуха і шапнуў: — Не забудзь, дарагая, што я табе казаў учора... Глядзі, не губі... Радзі...
Яна прыпала тварам Хомчыку да грудзей і слухала яго сэрца.
— Яшчэ раз кажу, не забудзь. Я вярнуся... — сказаў ён перад тым як ускочыць на каня.
Конь з месца паплыў па дарожцы між вішань і слівак шырокаю, плаўнаю рыссю... Яго праводзіў засмучаны позірк Аксені.