Ноч снежная ў акно загадкаю глядзела,
Па хаце палыхаў у ценях бляск лучыны,
А ты, тужлівая, сядзела за кудзеляй,
Нахмурыўшы над бровамі маршчыны.
І дзіўным для мяне было тваё маўчанне —
То восень так маўчыць, як сыплюцца лісты...
Хвіліну кожную хацелася прызнання:
Чаму ж так погляд твой ў суровасці застыў?
Я быў у зношаным, палатаным шынелі,
А ногі мокрыя сагрэла цеплыня,
І, абапершыся з вінтоўкай на калені,
Я ціха думкаю у даль жыцця лунаў...
Гадзіны ўсё плылі, і патыхаў цяплом
Лучынны камінок бяздомны, адзінокі...
Вось поўнач за акном шарахнула крылом,
А маці не рассталася з задумаю глыбокай.
— Скажы, скажы мне, маці, дзе ж твая сям’я?
Чаму так пуста, холадна у хаце?
Ты не здзіўляйся, не, што так пытаю я,
Я — свой табе, скажы, не бойся мне сказаці.
— Мяркую, што ты свой, хоць многа цяпер зброду
Валочыцца у нас, палюе на людзей,
І гіне шмат нявіннага народу —
Жанок, мужчын, старых, дзяцей.
Глыбокі ўздых растаў павольна па кутках,
Маршчыны зноў над бровамі сышліся,
Па нітцы павяла прывычная рука,
І губы ў вострым болю зацяліся.
— Я мела трох сыноў, саколе мой.
Малодшы спіць ужо ў сырой зямельцы,
Яго, як партызана, жніўнаю парой
Забралі і забілі немцы.
А двух другіх у арміі даўно...
І калі з Мінска надышоў наказ,
Дык зашумела нашае сяло.
Сказала я:
«Ну што ж, сынкі, бывайце, ў добры час!»
Мінула восень, вось цяпер зіма,
Душу туга і думка адалела,—
Ні вестачкі, ні аднаго пісьма
Я з таго часу ад сыноў не мела.
Скажу яшчэ... Хоць страшна мне самой...—
І словы ў голасе старое задрыжалі...
— Нядаўна гэтаю марознаю зімой
Нявестку з ўнучкам ворагі забралі.
Якою смерцю згінулі абое —
Не ведаю... Не бачыла іх ран...
Забралі ж іх, сынок, за тое —
Насілі яны есці ў лагер партызан.
Нявестка... божа мой!.. Як кветка, маладзіца.
І ўнучак рос. Не верне іх вясна.
І дзе цяпер мне, беднай, прытуліцца?
Як пень стары, сяджу, тужу адна.
І вось табе мой сказ.— Гаручая лучына
Свой разлівала бляск па сценах, па кутках,
Іграла ценямі па струджаных маршчынах,
А нітку ўсё вяла прывычная рука.
Па ночы цёмнай ў інеі пушыстым
Далёка затрашчаў за вокнамі мароз —
То сівы бор ў цішы марознай і празрыстай
Пра быт дрымучы голас нам прынёс...
— Ідзі ужо, сынок, бо стараста дазнае...
Учора з немцамі паліцыя была...
Чаму іх бог чумою не скарае?
Чаму не прыбярэ іх нашая зямля?
Дала ў кішэню мне кавалак хлеба,
Сказала пару слоў яшчэ пра здзек, пра глум.
Надходзіла світанне, ўжо віднела неба,
І я пайшоў у белую імглу.
А потым было ўсяк. Дзе Гомель, Магілёў
І дзе шырокая хвалюючая Прыпяць,
Я не забыўся ціхіх і суровых слоў —
Яны мяне й цяпер трывожаць і калышуць.
З баямі мы ішлі, грамілі гарнізоны,
Мы прарываліся праз пушчы і палі,
Масты ўзрывалі мы, спускалі эшалоны
І раз у вёску нейкую прыйшлі.
На скрыжаванні дзвюх дарог мы бачым
шыбеніцу,
І труп вісіць, схіліўшы галаву...
Ці можа што падобнае прысніцца?
Я анямеў і ў бездань цёмную плыву...
Здымаем труп з пашанай, зрэбнінай адзеты...
І, глянуўшы на твар, авеяны журбой,
Я крыкнуў мсціўцам: «Знаеце, хто гэта?
За маці партызанскую — на бой!»