1. Брат і сястра
Жылі-былі брат і сястра. Брат быў ружовашчокі, а сястра, наадварот, - смуглявая. У брата было толькі адно сонейка, а ў сястры - месяц рагаты і тысячы зорак.
Жылі яны спачатку дружна, а потым пасварыліся. Сястра ўсё пасмейвалася з брата:
- Што ты з адным сонейкам гуляеш? Вось у мяне, бачыш, колькі зорак! З імі гуляць куды цікавей.
Маўчаў брат.
- Я згодна памяняцца з табою. Вазьмі мае зоркі, а мне сонца аддай.
- Не, сястрыца, сонейка для мяне мілей!
Пасварыліся брат з сястрою і перасталі сустракацца. Прыйдзе брат і сонейка з сабою прывядзе, а сястра ўцячэ, схаваецца. Чакае, пакуль брату не захочацца адпачыць.
Заўважыла сястра: як толькі яна прыходзіць, людзі адразу працу кідаюць, спаць кладуцца. Крыўдна ёй стала.
- Чаму ты не працуеш, калі я прыходжу? - спытала яна ў аднаго Чалавека.
- Я добра папрацаваў, пакуль твой брат быў. Зараз адпачыць трэба.
Яшчэ больш крыўдна стала сястры:
- Дык, можа, мне зусім не прыходзіць?
- Не, чаму ж! Хіба змог бы я столькі зрабіць, каб не адпачываў? - адказаў Чалавек і папрасіў: - Вы, калі ласка, заўсёды прыходзьце, толькі паасобку.
Хто з вас, дзеці, здагадаўся, як завуць брата і сястру?
2. Сустрэча ў навагоднюю ноч
Апоўначы, як толькі на гарадской вежы сталі званіць куранты, з дома выйшаў дзяцюк у белым кажушку і пачаў запрагаць дванаццаць коней. Брычка была незвычайная: адно кола - белае, другое - зялёнае, трэцяе - чырвонае, чацвёртае - залацістае, а ў колах 365 спіцаў.
- Куды едзеш? - спыталіся ў дзецюка.
- На сустрэчу з братам, які з'явіцца праз год, - адказаў вазніца.
Брычка мчалася па палях і лугах, штодзень губляючы спіцы. Потым у дарозе згубіўся адзін конь, другі, а потым - і кола. А брычка ўсё ехала і ехала. За гэты час вазніца падрастаў, мяняўся.
Калі ж на наступны Новы год зноў пачалі біць вежавыя куранты, усё раптам знікла: і спіцы, і колы, і коні, а вазніца быў ужо немалады вусаты чалавек.
Да яго выйшаў зусім яшчэ юны дзяцюк, і яны абняліся.
- Што мне рабіць, брат? - запытаў маладзенькі.
- Запрагай коней і едзь на сустрэчу з тым братам, якога яшчэ няма.
- А як яго я пазнаю?
- Ён сам цябе знойдзе, - сказаў старэйшы і знік, быццам праваліўся ў снежны сумёт.
І дзяцюк стаў запрагаць коней...
Якія браты сустракаюцца адзін раз і толькі ў навагоднюю ноч?
3. Лясная госця
Набліжаўся Новы год. У клас, дзе вучыліся дзеці, нехта моцна пастукаў. Хлопчыкі і дзяўчынкі адарваліся ад падручнікаў, глянулі ў акно і ўбачылі лясную госцю.
- Ёй холадна, - жаласліва сказала дзяўчынка з вялікім блакітным бантам.
- Давайце паклічам яе ў клас! - прапанаваў хлопчык.
- Не, - сказала настаўніца, - у класе ёй будзе цесна. Давайце лепей запросім яе ў школьную залу.
Абагрэўшыся ў цяпле, лясная госця засумавала без сяброўкі-бярозы, без рабіны ў чырвоных каралях, якія раслі непадалёку.
- Давайце ўпрыгожым яе! - падказала настаўніца.
Дзеці павесілі цацкі, цукеркі, яблыкі, а наверсе зорку прымацавалі. А госці ўсё роўна не радасна.
- Да мяне прыбягалі заяц, вавёрка, ліса, а зараз нікога няма...
- Будуць табе і звяркі, - паабяцалі дзеці.
Яны зрабілі маскі зайца, вавёркі, лісіцы, мядзведзя. А калі на свята прыйшлі Дзед Мароз і Снягурка, калі ўсе сталі вадзіць карагод, зусім развесялілася лясная госця, і вырашыла яна кожны раз прыходзіць да дзяцей пад Новы год.
Хто хутчэй адкажа: як завуць лясную госцю?
4. Самы кароткі месяц
Сабраў бацька Год сыноў Месяцаў і сказаў:
- Стары я ўжо стаў. Цяжка мне аднаму кіраваць на зямлі. Хацеў бы, каб вы мне дапамаглі ў гэтым. А таму пытаюся: хто чым будзе займацца, як прыйдзецца гаспадарыць на зямлі?
Адзін вырашыў снег растапіць, сок у ствалах дрэў пусціць, другі - кветкі рассыпаць па лугах, трэці - збажыну расціць, чацвёрты - дапамагчы сабраць ураджай, пяты - зямлю снегам пакрыць, каб мароз карэньчыкі раслін не вынішчыў...
Слухаў бацька Год сыноў сваіх, радасна ўсміхаўся ў сівую бараду і назначаў, каму колькі гаспадарыць на зямлі: таму - трыццаць дзён, таму - трыццаць адзін.
А як дайшла чарга да аднаго з малодшых сыноў, дык той раптам заявіў:
- Як прыйду я на зямлю, буду ўсё жывое марозіць, знішчаць. Ух, як я люблю гэта рабіць!
Не спадабаліся яго словы бацьку.
- Табе, сыне, толькі дваццаць восем дзён адвяду.
Заплакаў ад крыўды сын:
- А чаму мне найменш? Хачу столькі ж, як і братам маім.
- Ты - злосны! Значыць, быць табе самым кароткім месяцам. Ну, ладна, - палагаднеў нарэшце бацька Год, - на чацвёрты раз як прыйдзеш на зямлю, гаспадарыць будзеш на адзін дзень больш.
Якое імя ў гэтага сына? Здагадаліся ўжо?
5. Чыя моркаўка?
Быў сакавік. Раніцай Вавёрка высунулася з дупла і ўбачыла: на суседняй бярозе нехта павесіў моркаўку. Толькі чамусьці белую. «Гэта Заяц, мусіць, павесіў, - вырашыла Вавёрка. - Ён вельмі моркву любіць».
А тут і Заяц некуды спяшаецца.
- Слухай, шарачок, ці не твая моркаўка на бярозе вісіць?
- Моркаўка?! - здзівіўся Заяц. - Не, не мая. Я гэтак высока залезці не магу.
- І то праўда. Хто ж яе павесіў? - задумалася Вавёрка.
- Можа, Дзяцел? Учора чула, як стукаў па бярозе.
Пайшлі Вавёрка і Заяц да Дзятла.
- Дзядзечка, гэта ты ўчора на бярозе, што ля маёй хаты, моркаўку павесіў? - спыталася Вавёрка.
- Моркаўку? Ды не, ніякай моркаўкі я не вешаў. Учора я там толькі крыху бярозавіку папіў, - адказаў Дзяцел.
- Чыя ж моркаўка? - задумаліся ўсе.
- А можа, яна нічыя, - выказала здагадку Вавёрка.
- Як гэта нічыя? Такога не бывае, - не згадзіўся Заяц. - Яе абавязкова нехта павесіў.
- Можа, нехта павесіў - і забыўся? - сказаў Дзяцел. - Дык ты, шарачок, вазьмі яе сабе на абед...
І вось яны зноў ля той бярозы.
- А моркаўка дзе? - запытаў Дзяцел.
- Вунь там, ля самай вяршаліны, вісела. Праўда, Зайка?
- Праўда.
- Значыць, яе забраў той, хто павесіў, - вырашыў Дзяцел.
- Значыць, забраў, - згадзіўся і Заяц.
- А шкада, - сказала Вавёрка. - Які смачны абед быў бы ў цябе, шарачок!
- Нічога, - адказаў той. - Вясной ежы больш, чым зімою.
Ну, хто першы адгадае, што за моркаўка такая? І ці згадзілася б яна на абед Зайцу?
6. Хто падказваў у класе?
У чаратах размясцілася качыная школа. Вывучалі складанне лікаў.
Строгая настаўніца Качка Кіраўна задала пытанне:
- Колькі атрымаецца, калі да «кра» прыбавім яшчэ «кра»?
Не паспелі качаняты ўзняць крыльцы, як нехта падказаў:
- Кра-кра!
- Правільна, - пахваліла настаўніца. - Хто гэта сказаў?
Качаняты маўчалі.
Настаўніца зноў задала пытанне:
- Колькі будзе, калі «кра», «кра» і яшчэ «кра»?
Рыжанькі Качар узняў крыло.
Толькі Качка Кіраўна дазволіла яму адказваць, як нехта звонка зноў прагаварыў:
- Кра-кра-кра!
- Качка Кіраўна, я ведаю, чэснае слова, - заспяшаўся Рыжанькі Качар. - Дык чаго яна падказвае.
І ён скубануў суседачку Шэрую Шыйку за бок. Суседка не захацела цярпець гэтага. Пачалася бойка.
- Навошта падказвала?! А настаўніца падумала, што я не ведаў!
- Не падказвала я, не падказвала! - апраўдвалася Шэрая Шыйка.
- Хопіць біцца! - Качка Кіраўна падбегла да іх парты.
Калі Рыжанькі Качар і Шэрая Шыйка спынілі бойку, настаўніца спытала ў качанят:
- Дык хто падказваў у класе?
Задумаліся качаняты. Дапаможам ім, сябры!
7. Паспрабуй перакрычаць
Хораша ў лесе! Высокія яліны акружылі палянку з усіх бакоў. На прыгрэтым сонцам пагорку хлопчык знайшоў сямейку лісічак і стаў зразаць грыбкі.
Калі Максімка ўзняў вочы, дзядулі побач не было. Хлопчык кінуўся ў адзін бок, у другі - дзед як скрозь зямлю праваліўся. Максімку раптам стала страшнавата. Ён дрыжачым голасам паклікаў:
- Дзеду!
І ў той жа момант нехта непадалёку азваўся:
- Ду-ду! Ду-ду!
- Ау! - грамчэй крыкнуў хлопчык.
Хтосьці невядомы, быццам гуляючы ў дражнілку, некалькі разоў паўтарыў «ау».
Максімка склаў рупарам далоні і закрычаў:
- Дзеду, ау!
Выразна пачулася:
- Ду-ду, ау!
Ад таго, што ён адзін і што нехта хоча з ім гуляць, хлопчыку зрабілася весела.
- Яшчэ пабачым, хто каго перакрычыць! - сказаў ён.
Не паспелі скончыць гульню, як з-за дрэва выйшаў дзядуля з поўным кошыкам грыбоў.
- Я - тут. Чаго крычыш? Што, страшна?!
- Не, гэта мы гулялі, хто каго перакрычыць.
- А-а! - зразумеў унука дзядуля.
А вы, дзеці, здагадаліся, з кім гуляў Максімка?
8. Зорачкі-зоркі
Вавёрка Вера раніцай выскачыла з дупла, зрабіла фіззарадку і раптам убачыла: на зямлі пад сасною хтосьці за ноч рассыпаў зоркі. Залаціста-жоўтыя, прыгожыя. Вавёрка спусцілася ніжэй, але сысці на зямлю пабаялася: можа, яны гарачыя?
У гэтую хвіліну пад дрэвам прабягала Ліса.
- Лісіца-сястрыца, - ласкава звярнулася да яе вавёрка. - Што гэта за зорачкі-зоркі ўнізе?
Ліса на момант прыпынілася і адказала весела:
- Ніякія гэта не зорачкі, а грыбы з маім імем.
- Грыбы? - здзівілася вавёрка Вера. - А чаму яны залаціста-жоўтыя?
- Такія ж, як я, - засмяялася Ліса і пабегла далей.
А вавёрка Вера яшчэ доўга не магла паверыць, што гэта не зорачкі, аж пакуль не прыйшоў сюды Чалавек, які пачаў зразаць і класці іх у кошык.
Якія зоркі ўбачыла вавёрка Вера?
9. Грыбы ў горадзе
Раніцай дзядуля будзіў унука:
- Уставай, Максімка, грыбны дождж прайшоў, грыбоў насеяў!
Грыбоў і сапраўды ў лесе было шмат. Неўзабаве Максімка з дзедам набралі поўны кошык падасінавікаў, абабак, лісічак. Знайшлі нават сем баравікоў.
- Дзядуля, а што, у горадзе іншы дождж ідзе? - запытаў унук, калі вярталіся дамоў.
- Як гэта іншы? - не зразумеў дзядуля.
- Калі дождж на лес пайшоў, дык грыбоў насеяў. А калі на горад?.. - дапытваўся Максімка.
- У горадзе таксама грыбы бываюць, - усміхнуўся дзядуля. - Рознакаляровыя: чырвоныя, зялёныя, сінія, блакітныя... Яны з'яўляюцца на тратуарах, як толькі пачнецца дождж.
Задумаўся ўнук, пра якія грыбы гаворыць дзядуля.
- Вялікія, яны хаваюць людзей ад дажджу, - падказваў дзядуля. - Гэтых грыбоў ніхто нажом не зразае, у кошык не кладзе. Пройдзе дождж - адразу самі знікнуць.
- А, ведаю, пра якія грыбы ты гаворыш! - хітравата прыжмурыўся Максімка.
І вы ўжо здагадаліся, дзеці?..
10. Хмарчын ручнік
Мядзведзіка Патапку толькі што памылі, выцерлі чыстым ручніком. Маці пачала прыбіраць у хаце, а ён прымасціўся ля акна.
Нечакана выплыла хмарка. Паліў цёплы летні дожджык.
Патапка бачыў, як дожджык мые дрэвы і кусты за акном.
Хмарка паплыла далей. Зноў выглянула сонца. І Патапка заўважыў на небе... каляровы ручнік.
- Мама! - крыкнуў ён. - Глянь: хмарка ручнік пакінула!
- Дзе ён?
- Вунь, на небе, - паказаў лапай Патапка і дадаў: - Я ведаю навошта. Каб дрэвы, памыўшыся, маглі выцерціся.
Тут сонейка схавалася, і ручнік - прапаў.
- А дзе ручнік? - захныкаў Патапка.
- Чаго ты плачаш, дурненькі? - пачала суцяшаць маці. - Сам жа казаў, што хмарка пакінула ручнік, каб дрэвы маглі выцерціся пасля дажджу. Дрэвы выцерліся, і хмарка забрала свой ручнік.
А вы, сябры, ведаеце, які ручнік на небе ўбачыў Патапка?
11. Каваль
Пасля абеду з захаду прыплыла вялікая чорная Хмара, пайшоў спорны дождж. Ніхто не бачыў, калі Каваль падставіў высозную драбіну і хуценька ўзабраўся наверх. Але неўзабаве ён пачаў старанна працаваць: застукаў, загрукаў, і з накавальні паляцелі залатыя іскры.
Хмара разраслася і закрыла Сонца. А Каваль працаваў і працаваў. Часам грукаў так моцна, што, здавалася, уздрыгвала зямля, а іскры віліся доўгімі змейкамі.
Нарэшце, ці Каваль стаміўся, ці работу сваю ўжо заканчваў, але стукаў ён усё радзей і радзей. А затым і зусім паклаў молат.
Хмара паплыла далей, і зноў выглянула Сонца. Яно папрасіла Каваля:
- Пакажы, што выкаваў ты!
І Каваль выставіў на паўнеба сяміколерны зіхуткі мост.
- Маладзец! - усміхнулася Сонца.
Як завуць Каваля і што за дзіва-мост ён выкаваў?
12. Жучок з ліхтарыкам
Аж пакуль не сцямнела, Заяц з Зайчыхаю палолі градкі з капустаю. А ісці было не так блізка. Кожнага куста, кожнага дрэва баялася Зайчыха:
- Ой, воўк!
- Ну і баязліўка! - смяяўся Заяц.
Раптам Зайчыха спынілася:
- Глядзі, Зай: наперадзе агеньчык!
- Не бойся, - супакоіў яе Заяц. - Гэта добры агеньчык. Залаты.
Нечакана на сцяжынку выскачыў Жучок з ліхтарыкам.
- Я буду праводзіць вас. Каб светла было ісці, - сказаў ён.
- Калі ласка, - узрадавалася Зайчыха.
Калі прыйшлі дамоў, Заяц з Зайчыхаю пакланіліся Жучку:
- Дзякуй табе! Дзякуй, што сцежку асвятляў і мы з дарогі не збіліся.
Які Жучок дапамог Зайцу і Зайчысе?
АДКАЗЫ НА КАЗКІ-ЗАГАДКІ: 1. Дзень і ноч. 2. Стары і Новы год. 3. Навагодняя елка. 4. Люты. 5. Лядзяш. 6-7. Рэха. 8. Грыбы лісічкі. 9. Парасоны. 10. Вясёлка. 11. Гром і вясёлка. 12. Светлячок.