epub
 
падключыць
слоўнікі

Сакрат Яновіч

На ёлцы ў вясковага інтэлігента

Я зь некаторай прыкрасьцю зразумеў, што мне ўсё-такі будзе патрэбная ягоная дапамога. Я ведаў пра тое, што ён, Зюнік, урэшце ажаніўся й, бадай, ня час мне йсьці да яго, маладажона, са справаю; ня знойдзецца настрою, гэтае паловы ўдачы. Але, выпадкова, я наткнуўся на Зюніка ў гаражыку пажарнікаў, куды давялося мне зайсьці, да тых шмаравозаў, каб пазычыць - у іх - машынавага алею; там выпівалі.

- А я й шукаў цябе, - адразу сказаў быў Зюніку. Ён застыў з чаркаю ў руцэ й, ад нечаканасьці, ня сьцяміў маіх слоў.

- Добры дзень, Зюнь. Ну, выпі й дай мне сваю лапку на прывітаньне.

Нехта з расчырванелых налівайкаў засьмяяўся на тое, непасьпешліва й голасна, ад чаго ўсім палягчэла, быццам у нейкай бясьпечнай шкодзе.

- А-а, гэта ты, - загаварыў ён. - Падзелімся чаркаю... Не адмаўляй, калі ласка.

- Не, чаму... Мне пагаварыць з табою трэба.

Гарэлка смакавала. Яна - не агідная, калі яе піць мала ды ў холад.

Хлопцы пазіралі на мяне неяк з надзеяй. Яны не былі-б супроць таго, каб я схадзіў да Ваўчыцы, - па новы паўлітар. Зюнік падаў мне кавалачак пірага, сьвяточнага, дзеля закусі.

- На, бяры, - сказаў ён.

І гэтым разам - чамусьці - сябрына дружна зарагатала. Коратка, густа.

- Дзякую, Зюнік, - пірожнае пахла цынамонам і ваніліяй. - Яшчэ засталіся, калядныя?..

Мы размаўлялі ўдвух і, усё роўна што на сцэне, выразна. Зюнік здагадваўся, што мая ажыўленасьць зьяўляецца прымушонаю й ні ў чым мне не прыдатнаю, штучнай, як той сьмех з жарту, які, праўду кажучы, якраз абражае, ды нельга паказаць таго па сабе.

Я й Зюнік - пайшлі ад зборні (яны, тыя, таксама здагадныя - не затрымлівалі нас).

На вуліцы ён сказаў да мяне:

- Хадзем да нас на ёлку.

- Не выпадае, Зюнь, ісьці да цябе, - адказваў я. - Сёньня-ж нядзеля...

- Кінь ты выкручвацца! - Зюнік зьлёгку штурхануў мяне. - Хадзем, ну, пайшлі-пайшлі.

- У мяне-ж да цябе справа!

- Ну й што? Вельмі добра!

- Дык, можа, я раскажу табе яе - тут?

- Давай, кажы.

І я ўсенька расказаў яму.

Мы сыходзілі ўніз, да мастка. Паінелыя дрэвы бялелі першабытным хараством, ад якога хацелася сьпяваць. Нават падумалася мне: «Чалавек перш сьпяваў, а гаварыць навучыўся - потым».

Я, досыць няўважліва, выслухоўваў Зюнікавы тлумачэньні аб тым, менавіта, што павінен рабіць у сваіх захадах... У мяне зьявілася жаданьне зьбегчы на бераг нашае рэчанькі й чыста напіцца вады зь яе. Пазіраючы на спакойныя дымы з каміноў хат, я ўяўляў накрухмалены абрус, якім заслалі стол, вячэру са смажанінаю...

Пачуў я ад яго:

- На ёлачцы ў нас гараць, ведаеш, даваенныя лямпачкі. У сямі колерах.

- У сямі? - гэта, невядома чаму, узьдзівіла мяне.

- Ага, пабачыш. Калі глядзець з панадворку ў тое вакно, за якім стаіць ёлка, дык... - Зюнік не знайшоў адпаведнага яму слова.

Удома, быццам не па ўласнай волі чакаючы нас, знаходзілася яго маладзіца; трохі як-бы ўсё засаромленая грубіянаватасьцю жанатых мужчынаў або палохаючыся гэтакае абавязковае, шлюбнае, распусты... «Яна адчуе сябе нармальна тады, калі народзіць першае дзіця», - я пацалаваў яе халодную ды адначасна ўспацелую руку.

- Бэата, - назвала яна сваё ймя, відавочна надуманае, быццам дзеля спадзяванага ў замужжа быту, велікасьвецкага. Адышлася да атаманкі, апусьціўшы рукі й голаў: - А цяпер, я ведаю, вы згвалціце мяне, абайстручыце, ад зайздрасьці, што маю на ўвазе толькі ўсё лепшае ў чалавеку! - Бэата пастаяла так колькі хвілінаў. Зюнік аціх, як той, хто ў нечым завагаўся. Мяне-ж апаноўвалі такія пачуцьці, якія людзі акрэсьліваюць - пляваць сабе ў бараду! І адкуль раптам гэткая чартовіна?

- Уключым ёлку, - замітусіўся ён, а мяне ад шчасьлівае палёгкі, ці як (?), схапіў дурны сьмех.

Бэата, ці то пакарыстаўшыся такім, зручным ёй, выпадкам, - зьнікла; аказалася потым - за дзьвярыма ў кухню. У перадвечаровае зьмярканьне, у покуце пакоя зазьзяла тая ёлка, бязгустоўна ўкрытая цацкамі (пабагацелая мяшчанка ў каштоўных бліскотках). Было відаць, збоч, хрыбты кніжак, якіх, напэўна, ніхто і ў руках не патрымаў: запыленыя. Урачысьцела груба маляваная падлога, з узорыстым дываном на ёй, несумненна, жахліва дарагім.

Мне сапраўды лепей было-б пайсьці адсюль, але я ардынарна спадзяваўся на пачастунак, зрэшты, безагаворачна апавешчаны Зюнікам. Недзе за сьцяною заляскацелі талеркі, бы даўнія колы з жалезнымі абручамі ў цяжкагружаным возе, вось, на блізкіх ростанях. Гэта пачалося рыхтаваньне застольля; прыйшла бабуся зь невыносным мне позіркам зацкаванае старой, здавалася, гатовая прасіць у нас, у мяне і ў Зюніка, прабачэньня за тое, што ўсё яшчэ жыве...

- Добры вечар пану, - сказала яна да мяне голасам, ад якога можна-б падумаць: «Толькі-толькі што выплакалася, бедная, у каморы ці сенях, за кадушкаю з квашанай капустаю...»

Зюнь натужліва змоўчваў - і яксьці па тым гэта я адгадаў, што бачу перад сабою яго маці. Я здумаў напрасіцца да яе ў памочнікі пры расстаўляньні пасуды й, дурань зь мяне, узяўся плясьці ёй модны анэкдот пра бабу зь дзедам.

За стол мы пасядалі зь немалой ганарыстасьцю. Я, Зюнік, а паміж намі Бэата.

- Кніжак у мяне, каб ты тое бачыў, цэлая бібліятэка, - казаў ён, беручыся за бутэльку з каньяком. - Усё гарышча заваленае імі!..

Бэата прапаноўвала мне шчупачка ў квашанінцы, баравічкі марынаваныя, печаную парасяцінку, ядлаўцовую каўбасу; у маю шклянку наліла яна апэльсынавага соку. З грацыяй гарадзкое жонкі надлеснага ў Княжацкім Гоне.

- Я сам. Я... Дзякую вам, вельмі! - зьнясьмелены яе ўвагаю, я паднёс сваю талерачку ёй так, каб было здатней абслугоўваць мяне. - Пекна дзякую вам!

- Ну, за здароўе нашага госьця, - Зюнік з пачуцьцём паглядзеў на мяне, потым - так, уладна! - на Бэату.

- Я п'ю за гаспадароў... За маладых! - паправіўся я.

Мы ўзаемна шмат камплімэнцілі сабе. Да шаленства апэтычныя галубцы, якія падала нам яго маці, ушчэнт абязволілі мяне. Ад раскошнае п'янкі я дзяцінеў і амаль плакаў.

- А я ўжо інжынер! - выкрычаў Зюнік у адказ на нешта маё, ажно я пахаладзеў ад імгненнае чуйнасьці. - Зараз сам чорт лазаты не падкапаецца пад мяне! - і, сьцішыўшыся, ён: - Бэата, ведаеш, паступіла завочніцаю ва ўніверсітэт... Закончыць - тады мы, абое, во як зажывём! - паставіў угору тоўсты палец жэстам, які паказваюць у тэлевізійных праграмах пра першаклясныя жыцьцёвыя дасягненьні.

Яна-ж, Бэата, ледзь чутна сказаўшы: «прабачце», паслухмяненька наблізілася да чагосьці нікеляванага, што паблісквала на аздобнай этажэрцы францускага фасону, і, чуваць было гэта, націснула там нейкую кнопку. Адтуль ударыла музыка зь сіплым амэрыканскім сьпевам.

- Нямецкі, - сказаў Зюнік. Ён меў наўвеце магнітафон.

- Ого, - вылезла зь мяне захапленьне майго нябожчыка дзядзькі, празванага Булавою, які меў звычку казаць: «Ого Англія: Англія, а братка ты мой, гэта Англія!» Ахоплівала мяне няясная злосьць.

- Я хачу паведаміць табе пра адну рэч. - Зюнік, прыўрачысьцеўшы, дыхнуў на мяне сумесьсю гаршчэчных пахаў, а і перагарам. - Магу? Нікому ня ляпнеш?

- Не, - я ўмомант запэўніў яго, прадчуўшы, што мяне пакіне одум і, чаго добрага, за такую зьнявагу наб'ю яму морду.

- Зюнік! - умяшалася Бэата, разьюшваючы гэтым яго.

- Ты ціха будзь! - даволі добразычліва перапыніў ён яе. - Я, ведаеш... Мы - купляем кватэру ў сталіцы!

- Ого...

Зрабілася, - ня тое што страшна, - непрыемна. Калі я выходзіў ад іх, - Зюнік, працьверазелы пад поўнач, заўпарціўся быў фатаграфаваць сябе з жонкаю й мяне зь ім, і мы, абодва, я зь ім па-пэдэрасцку абдымаліся ды крыўлялі тварамі дзеля ўсьмешкі перад аб'ектывам, і бездапаможна валіліся на тую ёлку, топчучы пазьбіватыя зь яе шарыкі, таксама папяровага анёла, а Бэата, ад разгубленасьці, з такой шчырай і непадробленай какетлівасьцю п'янай ды раздасьведчанай кабеткі, упусьціла з рук фотаапарат, шчасьліва, не пашкодзіўшы яго... Калі я, урэшце, выйшаў ад іх у маразечу, у сьвежасьць, дык адзінае, што запамятаў з тае хвілі, гэта - невыказнае выцьцё сабакі ў месячнай пустэчы зімовых загуменьняў.


1983

Тэкст падаецца паводле выдання: невядомае
Крыніца: невядомая