З цыклю «Historica»
1. Князь
Пасьля чарговага паходу нейкі князь
у нейкім месцы (па дарозе да
сталіцы, дзе чакала самаедаў
радавітых змова - прэтэндэнтаў
няведама на што) спыніў каня і даў
загад сваёй дружыне соннай: «Злазь!»
Вагонь распалілі адразу на ўзгорку.
Усьцешылі князя тутэйшых мясьцінаў згібы.
Трафейным віном запіваючы розныя стравы
забыўся зусім ён на наваградкі й варшавы.
Вось так і ляжаў сярод поля, нібы
кавалак дрэва, п'яны й глядзеў на зоркі.
Раніцай рушылі далей. Панура матлялі
хмяльнымі сваімі галовамі ажно да самае хаты:
хто падлічваў здабычу, хто стагнаў ад ранаў.
Наводдаль мірна пасліся коні, бараны...
Князь маўчаў, разважаючы: «Мо, было б варта
перанесьці сталіцу ўладаньняў падалей.»
2. Правінцыя
Дарогі ды грэблі паўсюдна, лагчыны й лясы.
Далёка да Вільні, да межаў, што - добра, бо тут
прыносяць вялікія грошы бізун і хамут.
Заўсёды было так і будзе ва ўсе часы.
Калі-нікалі прыязджае аднекуль ганец
з добраю весткай альбо з вайной-навіной
для прышлых удоў, і тыя разам з труной
купляюць уборы ды вэлюм сабе пад вянец.
А недзе далёка напышлівы зброд
уважна глядзіць як стары Гаспадар
памірае паціху на полі ад ран.
Зелянее дзірван, каля прыпяцкіх вод
самотна блукае заморскі штукар.
І плыве па-над пожнямі лёгкі туман.
3. Гандляр
Ён прачынаўся з пеўнямі, імчаў
на плошчу, дзе, насупраць магістрату,
трымаў карчму. Ні жонкі, ані брата
з сястрой ня меў, аб чым ня шкадаваў
ніколі. І, паколькі сінагога -
ягоных справа рук, абшчына,
як вінаград у гронцы, шчыльна
таўклася ля ягонага парогу.
Ён шмат дзе пабываў. «Каштоўны вопыт
лепш набываць за кошт чужы» - заўсёды
лічыўся з гэтай думкай. З ваяводам
былі сябрамі. І адзіны клопат,
які ўзьнікаў, прычынай меў гастрыт.
Тлумачыў Тору, ня любіў руціны.
У трыццаць два гады пачаў тканіну
вазіць з Усходу. Лёгкі флірт
завёўшы нейк з мулаткай гожай,
забіты быў. І плоць, і косьці
ягоныя згнілі ў якойсьці
яме. Анічога больш ня зможа.
4. Рэч
«Прыбудуць барбары, у іх свае законы».
К.Кавафіс, «У чаканьні барбараў»
- Чаму няма ў сталіцы ні душы?
- Кароль інкогніта ад'ехаў за мяжу
да знанае ўсеўладнае каханкі
з каштоўнымі дарамі - месьцічу й віжу
дзяржаўнаму дакладны знак заранкі
нядоўгага разрыву з каралевай і каронай.
На ўцеху паспалітым і разбэшчаным баронам.
- Калі ж пачнецца праца над законамі,
ці скліча хто, нарэшце, Вальны Сойм?
- Няма каму. Штодзённа па лясох
магнацтва п'янае са шляхтаю напару
ды ўсёй астатняй поскудзьдзю, у рог
гарланячы, ганяюцца за дзічынаю. Марна
чакаць: палацы ўласнай годнасьці
здалі за пярсьцёнкі бяздумнае сквапнасьці.
- Ужо каторае сьвята званоў не чуваць.
Дзе падзелася наша духоўная знаць?
- Патрыярх у турэцкім сядзіць капкане,
даўно ўжо ня той, як калісь. Цёмнавокі,
перачытвае ўвечар лісты з Ватыкану:
рэлігійныя гульні ды эківокі
абышліся задорага. Цэркваў-касьцёлаў
ад агню не схаваць ні сьвятым, ні анёлам.
- Па той бок, на памежжы - штыхоў варушэньне.
Ці спадзявацца нам на паспалітых рушэньне?
- Нямае ўжо тут ані войска, ні ўлады.
Дыпляматы нясьпешна нясуць у архівы
скруткі новых дамоваў, парады
даючы генэралам. Выпісваюць ксівы
адпаведным намесьнікам. Хворая Рэч
у перадсьмяротнай агоніі ўскідвае меч.
5. Сталіца, ранак
Яшчэ гарыць маленькае вакно:
складаючы чарговую дэпешу,
ён адпівае цёмнае віно,
запальвае, перастаўляе пешку
d7-d8, нібыта ў кіно;
дапісвае «...хутчэй, бо нас нясьпешнасьць
заб'е» нэрвовым почыркам. Гадзіньнік
паказвае пачатак сёмай. Вынік
жыцьця, пражытага бяз прозьвішча, імя,
Гісторыю, зь якой амаль на роўных,
ніколькі не хвалюе. Чатырма
гадзінамі пазьней, калі прыдворных
ахопіць паніка і будзе ўжо дарма
люстэрка падстаўляць да мёртвых вуснаў,
адгэтуль будзе ў ім заўсёды пуста.
Ён пакідае дом, мінае сад,
суд, міністэрствы, мост... пад паліто -
у скрутку - дынаміт; ужо парад
на плошчы распачаўся, і аўто
з паважным юбілярам праязджае
ўздоўж натоўпу гараджан. І грае
аркестар марш.
Памяці сябе
І
Ні філін, ні жаўрук, але заўжды паміж.
Няўдалы шут і палахлівы віж.
Заснуць на ўлоньні зла альбо - усё адно -
На кію завязаць вузельчыкам радно.
Дарма, усё што ёсьць - дарма,
Пазалочаная турма.
Калі ў сэрцы ня месьціцца пекла
Дык і Бога ў ім няма.
І нічога няма страшней,
Як ляжаць пад адкрытым небам
І ня мець у тым небе патрэбы;
Чуць: у кроне бліжняе вербы
Уздыхае стары крумкач.
Што ратуе, дык толькі змірэньня -
Ўнутрымышачна і ўнутрывенна -
Асьвяжальны сьмяротны раствор.
У кавярнях, на плошчах, у порце
Несупынна трываеш, у поце,
Пажыцьцёвы свой прыгавор.
ІІ
Не апраўданы нічым, нікім не асуджаны.
Пракладаеш маршрут. Не паўкружжамі,
Але цёмным тунэлем,
Рэйкаў рэбры змыкаючы на пазванкох.
І ні мапа, ні компас, ні зорнае неба
Не падкажуць ні рытму, ні кшталту, ні тэмбру
Перастуку няроўнаму ў аорце,
Што фальшывіць на кожнай ноце
І бярэ свой аброк.
Не знайсьці нідзе лекара - ўсюды адно дактары.
Таму б'юць у званьніцах гартані ў набат званары,
Хоць на целе - ні раны.
Што ж, сядай у вагон, пракляні свой вакзал,
Што ніколі ні есьці, ні спаць не даваў
І трымаў на аркане.
* * *
Вяртацца назад няма ні жаданьня, ні сэнсу, ні нават магчымасьці, бо
паўкола замка ўжо замкнулася, ключ пераплавіўся ў крук
катавальні, у аўтасалдата - вой
нідзе не вядомай дзяржавы і веры;
з рук
ня вырвеш мэтал, як і ўсім дараваньня з вуснаў, бо дым
па-над мёртвай Айчынай выядае паволі і сэрца, і вочы,
бо зьмяніць краявід немагчыма, хіба замяніць яго тым,
які па дарозе ў выгнаньне цябе забівае двойчы.
* * *
Падлічы, падлячы, адлучы.
Як банкір, як доктар, як чужаніца.
На гаркавы пірог і высокі парог
не заявіш правоў аніяк. Лічы
ў кожнай норцы, гнязьдзе і бажніцы
ёсьць свой боль і свой Бог.
Пазалочаным ночным угарам,
пошаптам, сном, нямотай
абжываючы плоскі ляндшафт,
памятай: аніякім марам
аніколі ня спраўдзіцца. Ўпотай
піцьмеш цішу з адбіткам набрудэршафт.
Пушкінская, 56
Паміж старым вакзалам і радзільняй,
дзе места ў цені крон люляла
сваю душу, там мы хадзілі
ў палоне неўзаемнасьці. Ня стала
цябе. І покуль маё сэрца
гуляла з іншымі яго слабое шкельца
рассыпала аскепкі па каберцы.
Усё, чаго ніколі не было
ніколькі не шкада, бо ролі -
твая й мая - сыграныя. Магло
на тым і скончыцца, ды болю
ў падмосьці аказалася зашмат.
Настолькі, каб у сьвятле лампад
зрабіць сабе самому шах і мат.
Места
Дастань з-за кніг тытунь і выйдзі на балкон.
Зірні: вось места, што ўзяло цябе ў палон;
ні руднікоў, ні штольняў ягоных аніяк
ты не пазьбегнеш, бо яно сваіх сабак
па сьледу пусьціць і, дзе б ні знайшоў ты схоў,
вяртацьмешся назад пад бразгат ланцугоў
сюды, у парк, падобны на паркан, у бар
шматлюдны, на вакзал, на плошчу, на бульвар;
ад гэтых мясьцінаў, сумніваў, трызьненьня ўначы,
трывогі, маўчаньня, бязвер'я, як ні крычы,
не ўратуе бліжні, бо - як і ты - ілот,
прыкуты да тутэйшых узгоркаў, лагчын ды балот.
Тут межы бліжэй за нябёсы; няспыннаю чарадой
аўто імчаць па Варшаўскім мосьце па-над вадой;
стаяць на рагох гандляркі, падае ціхі сьнег
і нерухома ля плоту ляжыць чалавек.
Intermezzo
Што ж, напэўна, той час надыйшоў, калі на павекі
сон ня цісьне ўжо, але прысядае на вейкі.
І, адпачыўшы, нябачны, ляціць у вакенца.
І аркестар працягвае граць сваё intermezzo.
Ад любых перамен я чакаю аднога - наступстваў.
У лясох, перад зімовай сьпячкай, становіцца пуста:
заміраюць птахі і халаднеюць воды.
Што, бясспрэчна, сьведчыць пра пастаянства прыроды.
Я на нешта калісь спадзяваўся. Калоў гарэхі.
Слухаў усё і каго заўгодна, але - ня рэха,
ад якога дрыжэлі ўначы ваконныя рамы.
І якое заўсёды блыталася пад нагамі.
Застаецца цяпер толькі моўчкі стаяць на тэрасе
і глядзець, як чыёсьці аўто аддаляецца кропкай на трасе.
* * *
Магчымасьць спачуваньня як слупок
тэрмомэтру даўно ніжэй нуля.
Пахаладнела з тых часоў. Трава любові
счарнела, нівы радасьці сумніў,
як саранча, пажэр. Лясы струхнелі,
аджыўшы век свой, і паціху на пагост
іх звозіць лесаруб. Пасьля - нямота.
Узгоркі з попелу. І птушкі па-над імі
у новых кронах карануюць час.
Ўсе воды прэсныя зьмяшаліся з марскімі
у мёртвы акіян. Цунамі
дарэшты праглынула астравы надзеі.
На выспах духу грукат і няспынны камнепад
зьвяртаюць ўвагу на сябе адно як зьява,
ня больш; ля самага подножжа
пячоры неспакою. Вільгаць і туман.
Рандэву з краявідам I
Ад ранку, калі на Міцкевіча
лістота, павольна і велічна,
нібы самагубца з даху чы
коміна, падае ўніз
я бачу як людзі з торбамі,
двугорбыя і аднагорбыя,
напружана крочаць натоўпамі
ў рабочы свой парадыз.
Міма самотных нарыкаў,
сьветлафораў, сьметніц, ліхтарыкаў
на свае гіганцкія фабрыкі
няведама для чаго.
Не хапае ім, бач, арганікі.
Насалілі ім, бач, батанікі.
Ўсё ня ймецца пабачыць Салонікі,
Рым, Парыж і вяршыні гор
хоць ня ведаюць ні арабскае,
ні японскае, ні гішпанскае,
ні ангельскае, ні нямецкае.
Толькі «money» і «fuck».
Выдумляюць якіясь канструкцыі,
вырабляюць у ложках фрыкцыі,
песьцяць комплексы і амбіцыі,
пераблытаўшы «густ» і «смак».
Нехта звыкла капае гароды,
росьціць дзетак нязнанай пароды,
мацярыцца на ўладу й багоў ды
задуменна чэша пупок.
«Пераспала з Ільлём у амбары».
«Дзе вы бралі крупу?» - «На базары.»
«Кажуць, хутка тут будуць татары».
Местачкова-сялянскі лубок.
Я ж ад верасьня і да верасьня
бесклапотна гуляю па беразе,
пазіраю ў ваду, куды ўлезеш ды
й ня вылезеш больш.
На абодвух бульварах прасторных,
у дварох пастарэлых і хворых,
дзе ўсе дрэвы прынялі пострыг
ты як вош.
Назіраеш, бяздушны патрыцый,
як наўкола лайно іскрыцца.
І матыў зьніадкуль бярэцца,
як у злодзея нож.
Рандэву з краявідам II (Тэрапія местам)
Ад цэнтру да Лебядзінай,
да самае ўскраіны места,
ехаць, амаль паўгадзіны,
паўз скрыні пад'ездаў, віньеткі
універсітэцкага саду,
пагорак маста, табакеркі
крам, проста хворыя хаты,
начныя бары і храмы,
могілкі ценяў, былыя
гімназіі і казармы,
шапіто залатыя кілімы
ля самай ракі, завулкі
і вуліцы паўжывыя...
Выйдзеш на самым канечным
з прыпынкаў, дзе дрэвы енчаць
пад вокнамі сотняў палат,
напоўненых процьмай астматыкаў,
паўінвалідаў, нэўротыкаў,
сымулянтаў і сыфілітакаў,
што чакаюць вяртаньня назад.
І ад гэткай чароўнай эклектыкі
адчуваеш: зь ягонае мэтрыкі
цябе аніякі ласьцік
аніколі ня здолее скрасьці.
* * *
Зірні на рэчы без агіды, як гандляр
на рынку ці афіцыянт у бары
на кліента; няма чаго крывіцца ад дурнога
густу мас, бясплодных мараў
пра лепшыя часы ці, свой мізэрны дар
эксплюатуючы, усхваляць любога
стрэчнага рамантыка. Мы ведаем цану
ўсялякім культам; звыш належнага дасюль
працэнты аддаем, здавён на месца
пакутнікаў трымаючы браню,
чакаем рэйс туды, адкуль
назад жывымі нас ніколі не прывезьці.
Ад самога свайго нараджэньня вінныя сьмерць.
З гімнам пеўня ўстаем і,
як гадзіньнік, завёўшы сябе, працягваем жыць;
добра ведаем вартасьць свайго дабрабыту.
Як вяртаемся з працы, ад разгубленасьці і стомы
ў люстэрку ня ў сілах разгледзець уласны адбітак.
Вартыя жалю нашыя спробы малітвы:
за сьняданкам-абедам-вячэраю вочы
ўздымаем да сьвежых навінаў на экране.
І сьвятар, не пускаючы ў сэрца сумніву,
са сваім непарушным «О, Пане!»,
аніяк не адкажа сабе чаго ад жыцьця ён хоча.
* * *
Ён вырас у мястэчку, ад бацькоў
чуў толькі пахвальбу; цудоўна падкаваны
ў мастацтве здрады прыкладам сяброў,
падлічваў перамогі; быў адданым
прыхільнікам розуму й моцы. Старанны
ў навуках і стэрыльны ў тым,
што тычыцца пачуцьцяў, жыў адным:
ня важна як, якой цаной - або
чужых надзей, ці дабрабыту нечага, - абы
дабрацца ўрэшце да Алімпу ўлады.
Ён вывучаў людзей, як архітэктар -
ляндшафт; папрокі і парады
выводзілі яго з сябе. Як рытар
меў талент, але - нізкае пароды.